Corpus iurisprudentiae Romanae

Repertorium zu den Quellen des römischen Rechts

Digesta Iustiniani Augusti

Recognovit Mommsen (1870) et retractavit Krüger (1928)
Deutsche Übersetzung von Otto/Schilling/Sintenis (1830–1833)
Marcell.not. Iul. dig.
Notae ad Iuliani Digestorum librosMarcelli Notae ad Iuliani Digestorum libros

Notae ad Iuliani Digestorum libros

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50

Ex libro XI

Dig. 15,3,14Iu­lia­nus li­bro un­de­ci­mo di­ges­to­rum. Marcellus notat: In­ter­dum et prop­ter hoc quod in rem al­te­rius so­cii ver­sum est de in rem ver­so cum al­te­ro agi pot­est, qui con­ven­tus a so­cio pe­te­re pot­est id in quo dam­na­tus fue­rit. quid enim di­ce­mus, si pe­cu­lium ser­vo ab al­te­ro ad­emp­tum fue­rit? Paulus: er­go haec quaes­tio ita pro­ce­dit, si de pe­cu­lio agi non pot­est.

Jul. lib. XI. Digestor. Marcell. not. Bisweilen kann auch um dessen willen, was in den Nutzen des einen Mitgenossen verwendet worden, gegen den andern auf den Grund der Verwendung in [dessen] Nutzen geklagt werden, und ist er belangt, so kann er von dem Mitgenossen fordern, worein er verurtheilt worden ist. Denn was lässt sich sagen, wenn dem Sclaven von dem andern das Sondergut genommen worden ist? Paulus: folglich hat diese Frage Grund, wenn nicht aus dem Sondergut geklagt werden kann.

Ex libro XII

Dig. 15,1,16Iu­lia­nus li­bro duo­de­ci­mo di­ges­to­rum. Quis er­go ca­sus est, quo pe­cu­lium ser­vi com­mu­nis ad al­te­rum ex do­mi­nis so­lum per­ti­neat? in pri­mis si quis ser­vi par­tem di­mi­diam ven­di­de­rit nec pe­cu­lium ei con­ces­se­rit: de­in­de si quis ser­vo com­mu­ni pe­cu­niam vel res ali­quas ea men­te de­de­rit, ut pro­prie­ta­tem ea­rum re­ti­ne­ret, ad­mi­nis­tra­tio­nem au­tem ser­vo con­ce­de­ret. Marcellus notat: est et­iam il­le ca­sus, si al­ter ad­eme­rit: vel si om­ni qui­dem mo­do con­ces­se­rit do­mi­nus sed in no­mi­ni­bus erit con­ces­sio.

Jul. lib. XII. Digest. Welcher Fall ist es also, in welchem das Sondergut eines gemeinschaftlichen Sclaven dem einen von den Herren allein gehört? Vornehmlich, wenn einer den halben Theil des Sclaven verkauft und ihm kein Sondergut zugestanden hat. Dann, wenn einer dem gemeinschaftlichen Sclaven Geld oder gewisse Gegenstände in der Absicht gegeben hat, um das Eigenthum derselben beizubehalten, die Verwaltung aber dem Sclaven zu lassen. Marcellus bemerkt: auch dies ist ein Fall, wenn der Eine [das Sondergut] eingezogen hat, oder wenn der Herr in jeder Hinsicht Erlaubniss [dazu] gegeben hat, doch bei ausstehenden Schulden muss eine Genehmigung [besonders] Statt finden.

Ex libro XIII

Dig. 19,1,23Idem li­bro ter­tio de­ci­mo di­ges­to­rum. Si quis ser­vum, quem cum pe­cu­lio ven­di­de­rat, ma­nu­mi­se­rit, non so­lum pe­cu­lii no­mi­ne, quod ser­vus ha­buit tem­po­re quo ma­nu­mit­te­ba­tur, sed et eo­rum, quae post­ea ad­quirit, te­ne­tur et prae­ter­ea ca­ve­re de­bet, quid­quid ex he­redi­ta­te li­ber­ti ad eum per­ve­ne­rit, re­sti­tu­tu iri. Marcellus notat: il­la prae­sta­re ven­di­tor ex emp­to de­bet, quae ha­be­ret emp­tor, si ho­mo ma­nu­mis­sus non es­set: non con­ti­ne­bun­tur igi­tur, quae, si ma­nu­mis­sus non fuit, ad­quisi­tu­rus non es­set.

Idem lib. XIII. Digest. Wenn Jemand einen Sclaven, den er mit seinem Sondergute verkauft hatte, freigelassen hat, so haftet er nicht blos in Betreff des Sonderguts, welches der Sclav zur Zeit der Freilassung besass, sondern auch dessen, was derselbe nachher erwirbt, und er muss noch ausserdem dafür Sicherheit bestellen, dass dasjenige herausgegeben werden solle, was aus dem [dereinstigen] Nachlass des [nunmehrigen] Freigelassenen an ihn gelangen würde. Marcellus bemerkt: der Verkäufer muss aus dem Kauf dasjenige leisten, was er haben würde, wenn der Sclav nicht freigelassen worden wäre; es wird mithin dasjenige nicht darin für begriffen erachtet, was, wenn er nicht freigelassen worden wäre, er auch nicht erworben haben würde.

Ex libro XVI

Dig. 23,3,44Iu­lia­nus li­bro sex­to de­ci­mo di­ges­to­rum. Si pa­ter fi­liae no­mi­ne do­tem pro­mi­sis­set et eam an­te nup­tias em­an­ci­pas­set, non resol­vi­tur pro­mis­sio: nam et cum an­te nup­tias pa­ter mo­re­re­tur, ni­hi­lo mi­nus he­redes eius ex pro­mis­sio­ne ob­li­ga­ti ma­ne­bunt. 1Quae de­bi­to­rem fi­lium fa­mi­lias ha­bet, si pa­tri eius ita do­tem pro­mi­se­rit: ‘quod mi­hi de­bes vel quod mi­hi fi­lius tuus de­bet, do­ti ti­bi erunt’, non ob­li­ga­tur, sed ef­fi­cit, ut id, quod ac­tio­ne de pe­cu­lio ser­va­ri a pa­tre pot­erat, in do­te sit. Marcellus. Si­ve igi­tur cum fi­lio post hac si­ve cum pa­tre age­re in­sti­tue­rit, ex­cep­tio­ne pac­ti con­ven­ti sum­mo­ve­bi­tur: ac­tio­ne au­tem de do­te si ex­pe­rie­tur, con­se­que­tur quod in pe­cu­lio fuis­se ap­pa­rue­rit eo tem­po­re quo dos pro­mit­te­ba­tur: uti­que si post nup­tias pro­mis­sa dos est. nam do­te an­te nup­tias pro­mis­sa eius tem­po­ris pe­cu­lium aes­ti­ma­ri de­bet, quo nup­tiae fie­rent.

Julian. lib. XVI. Dig. Wenn ein Vater für seine Tochter ein Heirathsgut versprochen und sie vor der Ehe aus der väterlichen Gewalt entlassen hatte, so wird das Versprechen nicht aufgehoben; denn auch wenn der Vater vor der Ehe starb, so werden seine Erben nichts desto weniger aus dem Versprechen verbindlich bleiben. 1Eine [Frauensperson], welche einen Haussohn zum Schuldner hat, wird, wenn sie seinem Vater ein Heirathsgut so versprochen haben wird: was du mir schuldest, oder was mir dein Sohn schuldet, wirst du zum Heirathsgut haben, nicht verbindlich gemacht, sondern sie bewirkt, dass das, was sie von dem Vater auf die Klage wegen des Sonderguts hätte erhalten können, Gegenstand des Heirathsguts sei. Marcellus [bemerkt hierüber]11Ulpius Marcellus hatte nämlich tadelnde Bemerkungen zu den Digesta des Julianus geschrieben. S. Zimmern a. a. O. §. 91. u. 96., mag sie daher gegen den Sohn, oder mag sie gegen den Vater nachher zu klagen22Nämlich auf Bezahlung der Schuld. angefangen haben, so wird sie mit der Einrede des geschlossenen Pactums zurückgewiesen werden; wenn sie aber mit der Klage wegen des Heirathsguts verfahren wird, so wird sie das erlangen, was zu der Zeit, wo das Heirathsgut versprochen wurde, erweislich in dem Sondergut enthalten gewesen ist; wenn aber [das Heirathsgut] nach [Eingehung] der Ehe versprochen worden ist, so muss [der Betrag] des Sonderguts nach der Zeit geschätzt werden, wo die Ehe eingegangen wurde.

Ex libro XVII

Dig. 39,6,13Iu­lia­nus li­bro sep­ti­mo de­ci­mo di­ges­to­rum. Si alie­nam rem mor­tis cau­sa do­na­ve­ro ea­que usu­cap­ta fue­rit, ve­rus do­mi­nus eam con­di­ce­re non pot­est, sed ego, si con­va­lue­ro. 1Marcellus notat: in mor­tis cau­sa do­na­tio­ni­bus et­iam fac­ti quaes­tio­nes sunt. nam et sic pot­est do­na­ri, ut om­ni­mo­do ex ea va­le­tu­di­ne do­na­to­re mor­tuo res non red­da­tur: et ut red­da­tur, et­iam­si prior ex ea­dem va­le­tu­di­ne do­na­tor de­ces­se­rit, si ta­men mu­ta­ta vo­lun­ta­te re­sti­tui si­bi vo­lue­rit. sed et sic do­na­ri pot­est, ut non ali­ter red­da­tur, quam si prior il­le qui ac­ce­pe­rit de­ces­se­rit. sic quo­que pot­est do­na­ri mor­tis cau­sa, ut nul­lo ca­su sit eius re­pe­ti­tio, id est nec si con­va­lue­rit qui­dem do­na­tor.

Jul. lib. XVII. Dig. Wenn ich eine fremde Sache auf den Todesfall geschenkt habe, und dieselbe ersessen worden ist, so kann solche der wahre Eigenthümer nicht condiciren, sondern ich, wenn ich wieder genesen bin. 1Marcellus bemerkt, bei Schenkungen auf den Todesfall kommt es auch auf thatsächliche Fragen an. Denn es kann in der Art geschenkt werden, dass, wenn der Schenker gerade an jener Krankheit gestorben ist, die Sache nicht zurückgegeben werden soll: oder in der Art, dass sie zurückgegeben werden soll, wenngleich der Schenker an jener Krankheit [vor dem Beschenkten] gestorben ist, sobald er nur seinen Willen geändert und die Zurückerstattung gewollt hat. Aber auch auf die Weise kann geschenkt werden, dass die Zurückgabe lediglich alsdann erfolgen solle, wenn der Empfänger zuerst gestorben ist. Auch in der Art kann auf den Todesfall geschenkt werden, dass in keinem Falle ein Zurückforderungsrecht Statt haben soll: d. h. nicht einmal wenn der Schenker wieder genesen ist.

Ex libro XXI

Dig. 26,8,12Iu­lia­nus li­bro vi­ce­si­mo pri­mo di­ges­to­rum. Si ser­vus com­mu­nis tuus et Ti­tii a pu­pil­la tua te auc­to­re ali­quam rem per tra­di­tio­nem ac­ce­pe­rit, to­ta ad Ti­tium per­ti­ne­bit. Marcellus notat: nam quod­cum­que ad om­nes do­mi­nos non pot­est per­ti­ne­re, id pro so­li­do ad eum, cui ad­quiri pot­est, per­ti­ne­re ve­te­res com­pro­ba­ve­runt.

Jul. lib. XXI. Dig. Wenn ein Sclav, welcher dir und dem Titius gemeinschaftlich gehört, unter deiner Ermächtigung etwas von deiner Pflegbefohlenen durch Uebergabe erhielt, so wird dies ganz dem Titius gehören. Denn nach einer Bemerkung des Marcellus stellten die alten Juristen den Satz auf, dass Alles, was nicht allen Eigenthümern [eines Sclaven] gehören33Beck leist hier pertinere, Andere pervenire. kann, dem ungetheilt erworben werde, welcher Eigenthümer davon werden kann.

Ex libro XXVII

Dig. 35,1,20Mar­cel­lus apud Iu­lia­num li­bro vi­ce­si­mo sep­ti­mo di­ges­to­rum no­tat. Non du­bi­ta­mus, quin tur­pes con­di­cio­nes re­mit­ten­dae sunt: quo in nu­me­ro ple­rum­que sunt et­iam iu­ris­iu­ran­di.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 39,6,15Idem li­bro vi­cen­si­mo sep­ti­mo di­ges­to­rum. Marcellus notat: cum tes­ta­men­to re­lin­quen­di, cui ve­lint, ad­ep­ti sint fi­lii fa­mi­lias mi­li­tes li­be­ram fa­cul­ta­tem, cre­di pot­est ea et­iam re­mis­sa, quae do­na­tio­nes mor­tis cau­sa fie­ri pro­hi­bent. Paulus notat: hoc et con­sti­tu­tum est et ad ex­em­plum le­ga­to­rum mor­tis cau­sa do­na­tio­nes re­vo­ca­tae sunt.

Idem lib. XXVII. Dig. Marcellus bemerkt: Da Haussöhne, welche Soldaten sind, die freie Befugniss haben, wem sie wollen, durch ein Testament ihren Nachlass zuzuwenden, so kann man annehmen, dass das Verbot der Schenkungen auf den Todesfall ihnen auch erlassen sei. Paulus bemerkt: es ist solches [auch durch Constitutionen] ausgesprochen, und Schenkungen auf den Todesfall sind den Vermächtnissen gleichgestellt.

Ex libro XXIX

Dig. 28,5,5Apud Iu­lia­num li­bro vi­cen­si­mo no­no di­ges­to­rum Mar­cel­lus no­tat. Si eius­mo­di sit con­di­cio, sub qua fi­lius he­res in­sti­tu­tus sit, ut ul­ti­mo vi­tae eius tem­po­re cer­tum sit eam ex­is­te­re non pos­se et pen­den­te ea de­ce­dat, in­tes­ta­to pa­tri he­res erit, vel­uti ‘si Ale­xan­driam per­ve­ne­rit, he­res es­to’: quod si et­iam no­vis­si­mo tem­po­re im­ple­ri pot­est, vel­uti ‘si de­cem Ti­tio de­de­rit, he­res es­to’, con­tra pu­to.

Übersetzung nicht erfasst.

Ex libro XXX

Dig. 28,5,40Li­bro tri­ge­si­mo di­ges­to­rum Iu­lia­ni Mar­cel­lus no­tat: Im­mo et id de­bet prae­sta­ri, quod con­se­qui ven­di­tor non po­tuis­set, si prius, quam ad­iret ser­vus par­tem he­redi­ta­tis, is tra­di­tus es­set: quod est ve­rum.

Übersetzung nicht erfasst.

Ex libro XXXII

Dig. 30,80Apud Iu­lia­num li­bro tri­ge­si­mo se­cun­do di­ges­to­rum Mar­cel­lus no­tat. Is, qui so­la tri­gin­ta re­li­que­rat, Ti­tio tri­gin­ta le­ga­vit, Se­io vi­gin­ti, Mae­vio de­cem. Mas­su­rius Sa­b­inus pro­bat Ti­tium quin­de­cim, Se­ium de­cem, Mae­vium quin­que con­se­cu­tu­ros, ita ta­men, ut ex his pro ra­ta por­tio­nis Fal­ci­diae sa­tis­fiat.

Übersetzung nicht erfasst.

Ex libro XXXIII

Dig. 30,82Idem li­bro tri­ge­si­mo ter­tio di­ges­to­rum. Non quo­cum­que mo­do si le­ga­ta­rii res fac­ta fue­rit die ce­den­te, ob­li­ga­tio le­ga­ti ex­stin­gui­tur, sed ita, si eo mo­do fue­rit eius, quo avel­li non pos­sit. po­na­mus rem, quae mi­hi pu­re le­ga­ta sit, ac­ci­pe­re me per tra­di­tio­nem die le­ga­ti ce­den­te ab eo he­rede, a quo ea­dem sub con­di­cio­ne alii le­ga­ta fue­rit: nem­pe agam ex tes­ta­men­to, quia is sta­tus est eius, ut ex­is­ten­te con­di­cio­ne dis­ces­su­rum sit a me do­mi­nium. nam et si ex sti­pu­la­tio­ne mi­hi Sti­chus de­bea­tur et is, cum sub con­di­cio­ne alii le­ga­tus es­set, fac­tus fue­rit meus ex cau­sa lu­cra­ti­va, ni­hi­lo mi­nus ex­sis­ten­te con­di­cio­ne ex sti­pu­la­tu age­re pot­ero. 1Si ex bo­nis eius, qui rei pu­bli­cae cau­sa ab­erat, rem usu ad­quisie­rim et ea an­te­quam evin­ce­re­tur mi­hi le­ga­ta sit, de­in­de post­ea evin­ca­tur, rec­te ex tes­ta­men­to pe­tam eam mi­hi da­ri opor­te­re. 2Fun­dus mi­hi le­ga­tus est: pro­prie­ta­tem eius fun­di red­emi de­trac­to usu fruc­tu: post­ea ven­di­tor ca­pi­te mi­nu­tus est et usus fruc­tus ad me per­ti­ne­re coe­pit. si ex tes­ta­men­to ege­ro, iu­dex tan­ti li­tem aes­ti­ma­re de­be­bit, quan­tum mi­hi ab­erit. 3Marcellus. Idem erit et si par­tem red­eme­ro, pars mi­hi le­ga­ta est aut do­na­ta: par­tem enim dum­ta­xat pe­te­re de­be­bo. 4Iulianus. Quod si le­ga­tum mi­hi est quod ex Pam­phi­la na­tum erit, ego Pam­phi­lam mer­ca­tus sum et ea apud me pe­pe­rit, non pos­sum vi­de­ri par­tum ex cau­sa lu­cra­ti­va ha­be­re, quia ma­trem eius mer­ca­tus sum: ar­gu­men­tum rei est, quod evic­to eo ac­tio ex emp­to com­pe­tit. 5Qui Gaium et Lu­cium eius­dem pe­cu­niae reos ha­be­bat si ita le­ga­ve­rit: ‘quod mi­hi Gaius de­bet, id he­res meus Sem­pro­nio dam­nas es­to da­re: quod mi­hi Lu­cius de­bet, id he­res meus Mae­vio dam­nas es­to da­re’, eam con­di­cio­nem he­redis sui con­sti­tuit, ut is ne­ces­se ha­beat al­te­ri ac­tio­nes suas, al­te­ri li­tis aes­ti­ma­tio­nem prae­sta­re. si ta­men vi­vus tes­ta­tor Gaio ac­cep­tum fe­cit, ne­ces­se est, ut Sem­pro­nii et Mae­vii le­ga­tum in­uti­le sit. 6Cum mi­hi Sti­chus aut Pam­phi­lus le­ga­ti fuis­sent duo­rum tes­ta­men­tis et Sti­chum ex al­te­ro tes­ta­men­to con­se­cu­tus fuis­sem, ex al­te­ro Pam­phi­lum pe­te­re pos­sum, quia et si uno tes­ta­men­to Sti­chus aut Pam­phi­lus le­ga­ti fuis­sent et Sti­chus ex cau­sa lu­cra­ti­va meus fac­tus fuis­set, ni­hi­lo mi­nus Pam­phi­lum pe­te­re pos­sem.

Übersetzung nicht erfasst.

Ex libro XXXV

Dig. 4,6,41Iu­lia­nus li­bro tri­gen­si­mo quin­to di­ges­to­rum. Si quis Ti­tio le­ga­ve­rit, si mor­tis suae tem­po­re in Ita­lia es­set, aut in an­nos sin­gu­los, quod in Ita­lia es­set, et ei suc­cur­sum fue­rit, quia ob id, quod rei pu­bli­cae cau­sa afuit, ex­clu­sus fue­rit a le­ga­to: fi­dei­com­mis­sum ab eo re­lic­tum prae­sta­re co­gi­tur. Marcellus notat: quis enim du­bi­ta­bit sal­va le­ga­to­rum et fi­dei­com­mis­so­rum cau­sa mi­li­ti re­sti­tui he­redi­ta­tem, quam ob id per­di­dit, quod rei pu­bli­cae cau­sa afuit?

Idem lib. XXXV. Digest. Wenn Jemand dem Titius etwas [unter der Bedingung], wenn er zur Zeit seines Todes in Italien sich befände, oder auf so viele einzelne Jahre, als welche er in Italien verbringen würde, vermacht haben und diesem [Titius] Beistand geleistet worden sein sollte, und zwar aus dem Grunde, weil er, während er des Staats wegen abwesend war, vom Vermächtnisse ausgeschlossen worden ist; so wird derselbe genöthigt, das ihm [vom Erblasser] aufgegebene Fideicommiss auszuzahlen. Marcellus bemerkt dabei: denn wer hat es je in Zweifel gezogen, dass dem Soldaten, unbeschadet der Gültigkeit der Vermächtnisse und Fideicomisse, eine Erbschaft wieder zugesprochen werde, welcher er deshalb verlustig geworden ist, weil er des Staats wegen sich abwesend befunden hat?

Ex libro XXXVI

Dig. 5,1,75Idem li­bro tri­gen­si­mo sex­to di­ges­to­rum. Si prae­tor ius­se­rit eum a quo de­bi­tum pe­te­ba­tur ad­es­se et or­di­ne edic­to­rum per­ac­to pro­nun­tia­ve­rit ab­sen­tem de­be­re, non uti­que iu­dex, qui de iu­di­ca­to co­gnos­cit, de­bet de prae­to­ris sen­ten­tia co­gnos­ce­re: alio­quin lu­so­ria erunt hu­ius­mo­di edic­ta et de­cre­ta prae­to­rum. Marcellus notat: si per do­lum sciens fal­so ali­quid al­le­ga­vit et hoc mo­do con­se­cu­tum eum sen­ten­tiam prae­to­ris li­qui­do fue­rit ad­pro­ba­tum, ex­is­ti­mo de­be­re iu­di­cem que­rel­lam rei ad­mit­te­re. Paulus notat: si au­tem mor­bo im­pe­di­tus aut rei pu­bli­cae cau­sa avo­ca­tus ad­es­se non po­tuit reus, pu­to vel ac­tio­nem iu­di­ca­ti eo ca­su in eum de­ne­gan­dam vel ex­se­qui prae­to­rem ita iu­di­ca­tum non de­be­re.

Idem lib. XXXVI. Dig. Wenn der Prätor denjenigen, von dem eine Schuld gefordert wird, vorgeladen, und nach beendeter Reihenfolge der Edicte ihn abwesend als schuldig verurtheilt hat, so darf der Richter, welcher [nachher] das Erkannte zu erörtern hat, nicht auch den Ausspruch des Prätors erörtern, denn sonst würden die Edicte und Decrete des Prätors lächerlich sein. Marcell bemerkt: wenn Jemand in böser Absicht wissentlich etwas fälschlich vorbringt, und es augenscheinlich dargethan ist, dass er auf diese Weise den Rechtsspruch44Ich lese hier mit Ed. Fradin. Cujac. Obs. XXV. c. 38. und Baudoza: sententiam. des Prätors erlangt habe, so glaube ich, muss der Richter eine Vorstellung des Beklagten zulassen. Paulus bemerkt: wenn der Beklagte durch Krankheit behindert oder Staatswegen hinweggerufen, sich nicht stellen kann, so glaube ich, dass eine Klage auf das Erkannte wider ihn in diesem Fall entweder abzuschlagen sei, oder der Prätor das auf diese Art Erkannte nicht beitreiben dürfe.

Ex libro XXXIX

Dig. 30,92Iu­lia­nus li­bro tri­ge­si­mo no­no di­ges­to­rum. Si fun­dum per fi­dei­com­mis­sum re­lic­tum unus ex he­redi­bus, ex­cus­so pre­tio se­cun­dum red­itum eius fun­di, mer­ca­tus sit prop­ter aes alie­num he­redi­ta­rium prae­sen­te et ad­sig­nan­te eo, cui fi­dei­com­mis­sum de­be­ba­tur, pla­cet non fun­dum, sed pre­tium eius re­sti­tui de­be­ri. Marcellus notat: si fun­dum re­sti­tue­re ma­lit he­res, au­dien­dum ex­is­ti­mo. 1Iulianus. Si Ti­tio pe­cu­nia le­ga­ta fue­rit et eius fi­dei com­mis­sum, ut alie­num ser­vum ma­nu­mit­te­ret, nec do­mi­nus eum ven­de­re ve­lit, ni­hi­lo mi­nus le­ga­tum ca­piet, quia per eum non stat, quo­mi­nus fi­dei­com­mis­sum prae­stet: nam et si mor­tuus fuis­set ser­vus, a le­ga­to non sum­mo­ve­re­tur. 2Sic­uti con­ce­di­tur uni­cui­que ab eo, ad quem le­gi­ti­ma eius he­redi­tas vel bo­no­rum pos­ses­sio per­ven­tu­ra est, fi­dei­com­mis­sum da­re, ita et ab eo, ad quem im­pu­be­ris fi­lii le­gi­ti­ma he­redi­tas vel bo­no­rum pos­ses­sio per­ven­tu­ra est, fi­dei­com­mis­sa rec­te da­bun­tur.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 36,1,26Iu­lia­nus li­bro tri­gen­si­mo no­no di­ges­to­rum. Qui­dam ita tes­ta­men­to scrip­se­rat: ‘a te, he­res, pe­to fi­dei­que tuae com­mit­to, ut quid­quid ex he­redi­ta­te mea ad te per­ve­ne­rit, fi­lio meo pri­ma qua­que die aut, si prius quid ei ac­ci­de­rit, ma­tri eius des red­das’. quae­ri­tur, cum an­te­quam ad­ea­tur he­redi­tas puer de­ces­se­rit, an fi­dei­com­mis­sum ma­tri de­bea­tur. re­spon­di, si puer, an­te­quam dies fi­dei­com­mis­si ce­dat, de­ces­sis­set, fi­dei­com­mis­sum trans­la­tum es­se ad ma­trem, post­ea au­tem quam dies fi­dei­com­mis­si ces­sit11Die Großausgabe liest ce­dit statt ces­sit. si de­ces­se­rit, ad he­redem pue­ri fi­dei­com­mis­sum per­ti­ne­re. sed an ea vo­lun­tas fuit pa­tris fa­mi­lias, ut, si an­te re­sti­tu­tum fi­dei­com­mis­sum puer de­ces­sis­set, ma­tri po­tius quam he­redi­bus prae­sta­re­tur, prae­tor aes­ti­ma­bit ex per­so­na ma­tris et ex per­so­na he­redis pue­ri. Marcellus: sed tes­ta­to­ris vo­lun­ta­ti con­gruum est, quan­do­cum­que puer de­ces­se­rit, si­ve an­te­quam dies fi­dei­com­mis­si ce­dit si­ve post­ea, ad ma­trem trans­fer­ri fi­dei­com­mis­sum, si non iam puer hoc ac­ce­pe­rit, eo­que iu­re uti­mur. 1Si ser­vo he­rede scrip­to do­mi­nus ro­ga­tus est ei­dem ser­vo re­sti­tue­re he­redi­ta­tem, cum li­ber es­set, uti­le fi­dei­com­mis­sum est. 2Si quis fi­lium suum ex as­se he­redem in­sti­tuit et co­di­cil­lis, quos post mor­tem fi­lii ape­ri­ri ius­sit, fi­dei eius com­mi­sit, ut, si si­ne li­be­ris de­ces­se­rit, he­redi­ta­tem suam so­ro­ri suae re­sti­tue­ret, et fi­lius cum sci­ret, quod in co­di­cil­lis scrip­tum es­set, Sti­chum ser­vum he­redi­ta­rium tes­ta­men­to suo li­be­rum es­se ius­sit: he­redes fi­lii pre­tium eius ser­vi so­ro­ri de­func­ti prae­sta­re de­bent li­ber­ta­te fa­vo­re sui ser­va­ta. hoc am­plius et si igno­ras­set fi­lius co­di­cil­los a pa­tre fac­tos, ni­hi­lo mi­nus he­redes eius pre­tium prae­sta­re de­be­bunt, ne fac­tum cu­ius­quam al­te­ri dam­num ad­fe­rat. 3Sed et si ser­vus is­te a Sem­pro­nio he­res in­sti­tu­tus sit eam­que he­redi­ta­tem, post­ea­quam ex tes­ta­men­to fra­tris ad li­ber­ta­tem per­ve­ne­rat, ad­ie­rit, he­redi­ta­tis quo­que aes­ti­ma­tio­nem he­redes fra­tris so­ro­ri eius prae­sta­re de­bent, quia, si ma­nu­mis­sus non es­set, ius­su mu­lie­ris ad­ire eam po­tuis­set. si ve­ro vi­ven­te fi­lio Sem­pro­nius de­ces­se­rit, he­redi­tas in cau­sa fi­dei­com­mis­si non de­du­ce­re­tur: quip­pe ab ip­so fi­lio ad­ire ius­sus he­redi­ta­tem ei ad­quire­ret.

Übersetzung nicht erfasst.

Ex libro XL

Dig. 35,2,75Ex li­bro qua­dra­ge­si­mo di­ges­to­rum Iu­lia­ni Mar­cel­lus. Sed si id­eo le­ga­tum ei da­tum est, ut in­te­gra le­ga­ta vel fi­dei­com­mis­sa prae­stet, de­ne­gan­da erit ac­tio le­ga­ti, si le­ge Fal­ci­dia uti mal­let.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 36,1,28Iu­lia­nus li­bro qua­dra­gen­si­mo di­ges­to­rum. Ita ta­men, ut hi qui­bus re­sti­tue­tur he­redi­tas ac­to­rem eli­gant et ad agen­dum et ad ex­ci­pien­das ac­tio­nes. 1Si ser­vum he­redi­ta­rium he­res, qui co­ac­tus ad­ie­rit, ius­sis­set ad­ire he­redi­ta­tem ab alio ei­dem ser­vo re­lic­tam et tunc he­redi­ta­tem, quam su­spec­tam si­bi es­se di­xe­rat, re­sti­tue­rit, an et­iam eam he­redi­ta­tem, quae per ser­vum ad­quisi­ta es­set, re­sti­tue­re de­be­ret, quae­si­tum est. di­xi non ma­gis hanc he­redi­ta­tem in re­sti­tu­tio­nem venire, quam quod ser­vus he­redi­ta­rius post ad­itam he­redi­ta­tem sti­pu­la­tus fuis­set aut per tra­di­tio­nem ac­ce­pis­set aut fruc­tus, qui ex re­bus he­redi­ta­riis per­cep­ti fuis­sent, uti­que si nul­la mo­ra fi­dei­com­mis­so fac­ta fuis­set. sed si quid an­te ad­itam he­redi­ta­tem ser­vus sti­pu­la­tus fuis­set aut per tra­di­tio­nem ac­ce­pis­set, id re­sti­tui de­be­bit, sic­ut fruc­tus an­te ad­itam he­redi­ta­tem in re­sti­tu­tio­nem ve­nient. 2Qui su­spec­tam si­bi he­redi­ta­tem di­cit, nul­lum com­mo­dum ex tes­ta­men­to con­se­que­tur, quod ha­bi­tu­rus non es­set, si he­res in­sti­tu­tus non fuis­set aut non ad­is­set. et id­eo si pu­pil­lo sub­sti­tu­tus fue­rit ita­que: ‘quis­quis mi­hi he­res erit, idem fi­lio meo he­res es­to’, he­redi­ta­tem, quae ex sub­sti­tu­tio­ne ad eum per­ve­ne­rit, re­sti­tue­re co­gen­dus erit. si ve­ro de­trac­to hoc ar­ti­cu­lo ‘quis­quis mi­hi he­res erit’ sub­sti­tu­tus ita fue­rit: ‘Ti­tius fi­lio meo he­res es­to’, tum, si so­lus pa­tri he­res ex­ti­te­rit, ni­hi­lo mi­nus co­gen­dus erit he­redi­ta­tem pu­pil­li re­sti­tue­re, si ve­ro co­he­redem ha­bue­rit, re­ti­ne­bit pu­pil­li he­redi­ta­tem, quia po­tuit co­he­rede ad­eun­te, quam­vis ip­se pa­tris omi­sis­set he­redi­ta­tem, ex sub­sti­tu­tio­ne ad­ire. 3Si pa­ter fi­lium, quem in po­tes­ta­te ha­be­bat, he­redem scrip­se­rit et ab eo pe­tie­rit, ut he­redi­ta­tem Sem­pro­nio re­sti­tue­ret, is­que su­spec­tam si­bi es­se di­cet, pot­erit ex Tre­bel­lia­no se­na­tus con­sul­to he­redi­tas re­sti­tui. qua­re et si non in­mis­cue­rit se he­redi­ta­ti, ni­hi­lo mi­nus ac­tio­nes, quae ei et in eum com­pe­te­bant, ad Sem­pro­nium trans­fe­ren­tur. 4A pa­tre he­res scrip­tus et ex­he­redato fi­lio sub­sti­tu­tus si ro­ga­tus fue­rit he­redi­ta­tem, quae ad eum ex sub­sti­tu­tio­ne per­ve­ne­rit, Ti­tio re­sti­tue­re, co­gen­dus non est vi­vo pu­pil­lo pa­tris he­redi­ta­tem ad­ire, pri­mum quia sub con­di­cio­ne fi­dei­com­mis­sum da­tum est, de­in­de quia non pro­be de he­redi­ta­te vi­ven­tis pue­ri aget: mor­tuo au­tem pu­pil­lo com­pel­li de­bet he­redi­ta­tem pa­tris ad­ire. 5Quod si duo he­redes a pa­tre in­sti­tu­ti fue­rint et utrius­que fi­dei com­mis­sum sit, ut ex­he­reda­ti fi­lii he­redi­ta­tem re­sti­tue­rent, sa­tis erit vel unum co­gi ad­ire: hoc enim fac­to et­iam is, qui pa­tris he­redi­ta­tem non ad­it, fi­lii he­redi­ta­tem ad­ire et re­sti­tue­re co­ge­tur. 6Quo­tiens fi­lius em­an­ci­pa­tus bo­no­rum pos­ses­sio­nem con­tra ta­bu­las ac­ci­pit, nul­la ra­tio est com­pel­len­di he­redis ad re­sti­tuen­dam he­redi­ta­tem et sic­ut ne­que le­ga­ta ne­que fi­dei­com­mis­sa ce­te­ra prae­sta­re co­gi­tur, ita ne ad re­sti­tu­tio­nem qui­dem he­redi­ta­tis com­pel­li de­bet. Marcellus: pla­ne non est com­pel­len­dus ad­ire, si iam fi­lius bo­no­rum pos­ses­sio­nem, ne in­ter­ci­dat fi­dei­com­mis­sum mor­tuo he­rede in­sti­tu­to et omis­sa a fi­lio bo­no­rum pos­ses­sio­ne. 7Qui ex Tre­bel­lia­no se­na­tus con­sul­to he­redi­ta­tem re­sti­tuit, si­ve pe­tat a de­bi­to­ri­bus he­redi­ta­riis si­ve ab eo pe­ta­tur, ex­cep­tio­ne re­sti­tu­tae he­redi­ta­tis ad­iu­va­ri vel sum­mo­ve­ri pot­est. ac­tio­nes au­tem fi­dei­com­mis­sa­rio com­pe­tunt, quas ha­buit he­res eo tem­po­re, quo fi­dei­com­mis­sum re­sti­tue­bat. Marcellus: sed eas quo­que ac­tio­nes, quae sub con­di­cio­ne erant et qua­rum dies eo tem­po­re non ces­se­rat, fi­dei­com­mis­sa­rio com­pe­te­re pla­cet. sed an­te­quam re­sti­tue­re­tur he­redi­tas, ex­cep­tio­ne ali­qua he­res ad­iu­van­dus non est: cum hoc mi­nus ex cau­sa fi­dei­com­mis­si sit re­sti­tu­tu­rus. 8Tre­bel­lia­num se­na­tus con­sul­tum lo­cum ha­bet, quo­tiens quis suam he­redi­ta­tem vel to­tam vel pro par­te fi­dei he­redis com­mit­tit. 9Qua­re si Mae­vius te he­redem in­sti­tue­rit et ro­ga­ve­rit, ut he­redi­ta­tem Ti­tii re­sti­tuas, a quo es­ses he­res in­sti­tu­tus, et tu he­redi­ta­tem Mae­vii ad­ie­ris, per­in­de a te fi­dei­com­mis­sum pe­te­tur, ac si fun­dum, qui ti­bi a Ti­tio le­ga­tus es­set, re­sti­tue­re ro­ga­tus fuis­ses: id­eo­que et si su­spec­tam Mae­vii he­redi­ta­tem di­xe­ris, co­gi te non opor­tet eam ad­ire. 10Quod si Mae­vius te ro­ga­ve­rit et suam he­redi­ta­tem et Ti­tia­nam re­sti­tue­re tu­que spon­te ad­ie­ris he­redi­ta­tem, ute­ris le­gis Fal­ci­diae com­mo­do et par­tem quar­tam Mae­via­nae he­redi­ta­tis re­ti­ne­bis, di­mi­diam et quar­tam ex fi­dei­com­mis­so re­sti­tues, nec in­ter­erit, ei­dem utram­que he­redi­ta­tem an alii Mae­via­nam, alii Ti­tia­nam ro­ga­tus fue­ris re­sti­tue­re. sed si su­spec­tam Mae­via­nam he­redi­ta­tem di­xe­ris, co­ge­ris eam ad­ire et re­sti­tue­re ei, cui ro­ga­tus fue­ris: is au­tem, cui Ti­tia­nam he­redi­ta­tem re­sti­tue­re ro­ga­tus fue­ris, non pot­erit te com­pel­le­re ad ad­eun­dum. 11Si ex Tre­bel­lia­no he­redi­ta­tem re­sti­tuit he­res et fruc­tus prae­dio­rum re­ti­net vel ip­sa prae­dia, si­ve et­iam de­bi­tor eius qui tes­ta­men­tum fe­cit fue­rit, ne­ces­sa­rium est ac­tio­nem ad­ver­sus eum fi­dei­com­mis­sa­rio da­ri. Marcellus: hoc idem ne­ces­sa­rio fa­cien­dum est, cum par­te he­redi­ta­tis re­sti­tu­ta fa­mi­liae er­cis­cun­dae iu­di­cium in­ter eum qui re­sti­tuit he­redi­ta­tem et qui re­ce­pe­rit ac­ci­pie­tur. 12Qui ro­ga­tus est em­an­ci­pa­to fi­lio re­sti­tue­re he­redi­ta­tem, co­gi de­bet ad­ire et re­sti­tue­re, quam­vis fi­lius con­tra ta­bu­las bo­no­rum pos­ses­sio­nem ac­ci­pe­re pos­sit. 13Si pa­tro­nus ex par­te de­bi­ta he­res in­sti­tu­tus et ro­ga­tus re­sti­tue­re he­redi­ta­tem su­spec­tam si­bi es­se di­cat, pu­to rec­tius fac­tu­rum prae­to­rem, si co­ege­rit eum ad­ire he­redi­ta­tem et re­sti­tue­re, quam­vis pos­sit mu­ta­ta vo­lun­ta­te eam par­tem he­redi­ta­tis re­ti­ne­re. 14Si prae­cep­tis qui­bus­dam re­bus he­res ro­ga­tus sit re­sti­tue­re he­redi­ta­tem et co­ac­tus eam ad­ie­rit, an prae­ci­pe­re de­beat? re­spon­di eum, qui ius­su prae­to­ris ad­it he­redi­ta­tem, om­ni com­mo­do pro­hi­be­ri de­be­re. 15Sed si ei­dem le­ga­tum es­set sub hac con­di­cio­ne ‘si he­res non es­set’ et su­spec­tam si­bi he­redi­ta­tem di­cat, non ali­ter co­gen­dus est ad­ire, quam ut le­ga­ta, quae sub con­di­cio­ne ‘si he­res non es­set’ da­ta erant, re­sti­tuan­tur, non qui­dem a co­he­redi­bus, ne one­ren­tur, sed ab eo cui re­sti­tu­ta fue­rit he­redi­tas. nam sic­ut ex­plen­dae fi­dei gra­tia co­gen­dus est ad­ire he­redi­ta­tem, ita ob id ip­sum dam­no ad­fi­ci non de­be­bit. 16He­res ex as­se erat in­sti­tu­ta con­so­bri­na mea et eius fi­dei com­mis­sum, ut par­tem di­mi­diam he­redi­ta­tis sta­tim Pu­blio Mae­vio re­sti­tue­ret, al­te­ram par­tem, cum ip­sa mo­re­re­tur, ei­dem Pu­blio Mae­vio: prae­ter­ea alia aliis le­ga­ta da­ta sunt. Mae­vius par­tem di­mi­diam he­redi­ta­tis sta­tim per­ce­pit et ca­vit, quod am­plius quam per le­gem Fal­ci­diam li­ce­ret ce­pis­set, red­di­tu iri: sed et ce­te­ri le­ga­ta so­li­da ac­ce­pe­rant et si­mi­li­ter de re­sti­tuen­do quod am­plius per­ce­pis­sent ca­ve­runt. mor­tua con­so­bri­na mea Pu­blius Mae­vius de­si­de­rat si­bi al­te­ram par­tem he­redi­ta­tis cum fruc­ti­bus re­sti­tui. quae­ro ita­que, quan­tum ei re­sti­tue­re de­beam? utrum quod su­pra qua­dran­tem bo­no­rum pe­nes con­so­bri­nam meam re­man­se­rat nec am­plius quic­quam? an et ab aliis, qui­bus le­ga­ta so­lu­ta sunt, re­pe­te­re quid de­beam et quan­tum? item quae­ro, si quod ab his ex sti­pu­la­tio­ne per­ce­pe­ro et quod apud con­so­bri­nam meam su­pra qua­dran­tem re­man­se­rat, non ef­fi­ciet par­tem di­mi­diam he­redi­ta­tis, an ex in­cre­men­to et fruc­ti­bus eius sum­mae, quae su­pra qua­dran­tem bo­no­rum pe­nes con­so­bri­nam meam re­man­sit, sup­ple­re ei de­beam, dum­ta­xat ne par­tem di­mi­diam he­redi­ta­tis quan­ti­tas quae re­sti­tue­re­tur ex­ce­dat? an ve­ro, sic­ut Pu­blius Mae­vius de­si­de­rat, quid­quid se­po­si­to qua­dran­te bo­no­rum eius­que qua­dran­tis fruc­ti­bus per­cep­tum est re­sti­tui ei de­bet? re­spon­di, quod su­pra qua­dran­tem pe­nes con­so­bri­nam tuam re­man­sit, si ad­iec­tis fruc­ti­bus quan­ti­ta­tem par­tis di­mi­diae he­redi­ta­tis, quae mor­tis tem­po­re fuit, non mi­nuet, to­tum Pu­blio Mae­vio re­sti­tuen­dum: nec ex sti­pu­la­tio­ne ab his, qui­bus le­ga­ta so­lu­ta sunt, re­pe­ti quic­quam pot­est. si ve­ro fruc­tus quan­ti­ta­tem par­tis di­mi­diae ex­ube­rant, qua­dran­ti tuo et fruc­ti­bus eius ac­ce­det. si ve­ro fruc­tus eius par­tis, quae su­pra qua­dran­tem apud con­so­bri­nam tuam re­man­se­rat, non im­plent quan­ti­ta­tem par­tis di­mi­diae bo­no­rum, ex sti­pu­la­tio­ne agi pot­erit. in sum­ma ra­tio ita po­nen­da est, ut tu om­ni mo­do qua­dran­tem et fruc­tus eius, prae­ter­ea, si eius quod qua­dran­tem ex­ce­dit fruc­tus in tan­tum ex­cre­ve­rit, ut quan­ti­ta­tem par­tis di­mi­diae bo­no­rum ex­ce­dat, et­iam id quod ex­ces­se­rit re­ti­neas. 17Qui suos ser­vos ro­ga­tus est ma­nu­mit­te­re et his­dem he­redi­ta­tem re­sti­tue­re, de­trac­to pre­tio ser­vo­rum he­redi­ta­tem re­sti­tue­re de­be­bit.

Übersetzung nicht erfasst.

Ex libro XLII

Dig. 35,2,34Mar­cel­lus li­bro qua­dra­ge­si­mo se­cun­do di­ges­to­rum Iu­lia­ni no­tat. In tes­ta­to­ris ser­vo non erit Fal­ci­diae lo­cus: si ve­ro pe­cu­niam aliud­ve quid le­ga­ve­rit fi­dei­que le­ga­ta­rii com­mi­se­rit, ut alie­num ser­vum vel le­ga­ta­rii ma­nu­mit­te­ret, lo­cus erit.

Übersetzung nicht erfasst.

Ex libro LVI

Dig. 46,8,22Iu­lia­nus li­bro quin­qua­gen­si­mo sex­to di­ges­to­rum. Si si­ne iu­di­ce non de­bi­tam pe­cu­niam ex­ege­rit pro­cu­ra­tor et do­mi­nus ra­tam so­lu­tio­nem non ha­bue­rit, sed ean­dem pe­cu­niam pe­te­re in­sti­tue­rit: fi­de­ius­so­res te­nen­tur et con­dic­tio, qua pro­cu­ra­tor te­ne­re­tur, si sti­pu­la­tio in­ter­po­si­ta non fuis­set, per­emi­tur. quo­tiens enim pro­cu­ra­to­ri pe­cu­nia sol­vi­tur et do­mi­nus eam so­lu­tio­nem ra­tam non ha­bet, ex­is­ti­mo id agi, ut con­dic­tio per­ema­tur et so­la ac­tio ei, qui in­de­bi­tum sol­vit, ad­ver­sus pro­cu­ra­to­rem ex sti­pu­la­tu com­pe­tat. hoc am­plius prae­stant fi­de­ius­so­res im­pen­sas, quae in iu­di­cium fac­tae fuis­sent. quod si do­mi­nus ra­tam ha­buis­set, fi­de­ius­so­res qui­dem li­be­ran­tur, sed ab ip­so do­mi­no ea­dem pe­cu­nia per con­dic­tio­nem pe­ti pot­est. 1Quod si pro­cu­ra­tor de­bi­tam do­mi­no pe­cu­niam si­ne iu­di­ce ex­egis­set, idem iu­ris est, hoc se­cus, quod, si do­mi­nus ra­tam rem ha­buis­set, nul­la eius pe­cu­niae re­pe­ti­tio fu­tu­ra est. 2Quod si pro­cu­ra­tor per iu­di­cem non de­bi­tam pe­cu­niam ex­egis­set, di­ci pot­est, si­ve ra­tum do­mi­nus ha­buis­set si­ve non ha­buis­set, fi­de­ius­so­res non te­ne­ri, vel quia nul­la res es­set, quam do­mi­nus ra­tam ha­be­re pos­sit, vel quia ni­hil sti­pu­la­to­ris in­ter­est ra­tum ha­be­ri: ad­fi­cie­tur er­go in­iu­ria is, qui pro­cu­ra­to­ri sol­vit. ma­gis ta­men est, ut, si do­mi­nus ra­tum non ha­bue­rit, fi­de­ius­so­res te­nean­tur. 3Quod si de­bi­tam pe­cu­niam pro­cu­ra­tor per iu­di­cem, cui ni­hil man­da­tum fue­rit, pe­tie­rit, ma­gis est, ut in so­li­dum fi­de­ius­so­res te­nean­tur, si do­mi­nus ra­tum non ha­bue­rit. 4Cum au­tem pro­cu­ra­tor rec­te pe­tit, do­mi­nus per­pe­ram, non de­bet pro­cu­ra­tor prae­sta­re, ne in­iu­ria iu­di­cis do­mi­nus ali­quid con­se­qua­tur: num­quam enim prop­ter in­iu­riam iu­di­cis fi­de­ius­so­res ob­li­gan­tur. ve­rius ta­men est hoc ca­su fi­de­ius­so­res non ni­si in im­pen­sas li­tis te­ne­ri. 5Marcellus: si do­mi­nus ra­tam rem non ha­bue­rit, sed li­te mo­ta rem amis­e­rit, ni­hil prae­ter im­pen­dia in sti­pu­la­tio­nem ra­tam rem de­du­ci­tur. 6Iulianus. Si pro­cu­ra­to­ri eius, qui mor­tuus erat, si­ne iu­di­ce so­lu­ta fue­rint le­ga­ta, sti­pu­la­tio com­mit­te­tur, ni­si he­res ra­tum ha­bue­rit, uti­que si de­bi­ta fue­rint: tunc enim non du­bie in­ter­est sti­pu­la­to­ris ra­tam so­lu­tio­nem ab he­rede ha­be­ri, ne bis ea­dem prae­stet. 7Si in sti­pu­la­tio­nem ra­tam rem ha­be­ri hac­te­nus com­pre­hen­sum fue­rit ‘Lu­cium Ti­tium ra­tum ha­bi­tu­rum?’, cum id aper­te age­re­tur, ut he­redis ce­te­ro­rum­que per­so­nae, ad quos ea res per­ti­net, omit­te­ren­tur, dif­fi­ci­le est ex­is­ti­ma­ri do­li clau­su­lam com­mit­ti. sa­ne cum per im­pru­den­tiam hae per­so­nae omit­tan­tur, ac­tio ex do­li clau­su­la com­pe­tit. 8Si pro­cu­ra­tor iu­di­cium de he­redi­ta­te edi­de­rit, de­in­de do­mi­nus fun­dum ex ea he­redi­ta­te pe­tie­rit, sti­pu­la­tio ra­tam rem ha­be­ri com­mit­te­tur, quia, si ve­rus pro­cu­ra­tor fuis­set, ex­cep­tio rei iu­di­ca­tae do­mi­num sum­mo­ve­ret. ple­rum­que au­tem sti­pu­la­tio ra­tam rem ha­be­ri his ca­si­bus com­mit­te­tur, qui­bus, si ve­rus pro­cu­ra­tor egis­set, do­mi­no aut ip­so iu­re aut prop­ter ex­cep­tio­nem ac­tio in­uti­lis es­set. 9Qui pa­tris no­mi­ne in­iu­ria­rum agit ob eam rem, quod fi­lius eius ver­be­ra­tus pul­sa­tus­ve sit, in sti­pu­la­tio­ne co­gen­dus est fi­lii quo­que per­so­nam com­pre­hen­de­re, prae­ser­tim cum fie­ri pos­sit, ut pa­ter an­te de­ce­dat, quam sci­ret pro­cu­ra­to­rem suum egis­se, et ita in­iu­ria­rum ac­tio red­eat ad fi­lium. 10Sed et si ne­po­ti in­iu­ria fac­ta fue­rit et pro­cu­ra­tor avi prop­ter hanc cau­sam in­iu­ria­rum aget, non so­lum fi­lii, sed et­iam ne­po­tis per­so­na com­pre­hen­den­da erit in sti­pu­la­tio­ne: quid enim pro­hi­bet et pa­trem et fi­lium, an­te­quam sci­rent pro­cu­ra­to­rem egis­se, de­ce­de­re? quo ca­su in­iquum est fi­de­ius­so­res non te­ne­ri ne­po­te in­iu­ria­rum agen­te.

Julian. lib. LVI. Dig. Wenn ein Procurator55Welcher de rato cavirt hatte. ohne Dazwischenkunft des Richters nicht geschuldetes Geld gefordert, und der Geschäftsherr die Zahlung nicht genehmigt, sondern dasselbe Geld zu fordern angefangen haben wird, so sind die Bürgen gehalten, und die Condiction, auf welche der Procurator gehalten sein würde, wenn die Stipulation nicht eingegangen gewesen wäre, geht zu Grunde. Denn so oft dem Procurator Geld gezahlt wird, und der Geschäftsherr diese Zahlung nicht genehmigt, glaube ich, dass dies bewirkt wird, dass die Condiction zu Grunde geht, und Dem, welcher die Nichtschuld gezahlt hat, blos die Klage aus der Stipulation gegen den Procurator zusteht. Ferner leisten die Bürgen die Kosten, welche auf den Process verwendet worden sind. Wenn aber der Geschäftsherr genehmigt hatte, so werden zwar die Bürgen befreit, aber vom Geschäftsherrn selbst kann eben dasselbe [ungeschuldet gezahlte] Geld durch die Condiction gefordert werden. 1Wenn aber ein Procurator Geld, welches dem Geschäftsherrn geschuldet wurde, ohne Dazwischenkunft des Richters eingefordert hatte, so ist dasselbe Rechtens; nur das ist anders, dass, wenn der Geschäftsherr die Sache genehmigt hatte, keine Zurückforderung dieses Geldes stattfinden wird. 2Wenn aber ein Procurator durch die Hülfe des Richters nicht geschuldetes Geld eingefordert hatte, so könnte man sagen, dass die Bürgen nicht gehalten seien, möge nun der Geschäftsherr die Sache genehmigt haben, oder nicht, entweder weil keine Sache vorhanden ist, welche der Geschäftsherr genehmigen könnte66Weil eine unter der Auctorität des Richters erfolgte Zahlung keiner Genehmigung bedarf. S. Cujac. Observatt. XXV. 21., oder weil dem Stipulator nichts daran gelegen ist, dass genehmigt werde77Weil nicht zu fürchten ist, dass der dominus das Geld, welches unter Auctorität des Richters gezahlt worden ist, und nicht zurückgefordert werden kann, noch ein Mal fordern werde. S. Cujac. l. l.; es wird also Dem, welcher dem Procurator gezahlt hat, ein Unrecht zugefügt. Es ist jedoch mehr dafür, dass, wenn der Geschäftsherr es nicht genehmigt hat, die Bürgen gehalten seien. 3Wenn ein Procurator, welchem nichts aufgetragen gewesen ist, geschuldetes Geld durch die Hülfe des Richters gefordert haben wird, so ist mehr dafür, dass die Bürgen aufs Ganze gehalten seien, wenn der Geschäftsherr es nicht genehmigt haben wird. 4Ad Dig. 46,8,22,4Windscheid: Lehrbuch des Pandektenrechts, 7. Aufl. 1891, Bd. II, § 285, Note 18.Wenn aber der Procurator richtig, der Geschäftsherr unrechtmässig klagt, so braucht der Procurator nicht dafür zu stehen, dass der Geschäftsherr Nichts durch eine Ungerechtigkeit des Richters erlange, denn niemals werden die Bürgen durch eine Ungerechtigkeit des Richters verbindlich; es ist jedoch richtiger, dass in diesem Falle die Bürgen nur auf die Processkosten gehalten sind88Wenn der procurator in Folge eines Mandats unter Bestellung der cautio geklagt und gesiegt hat, und der Geschäftsherr nichtsdestoweniger noch ein Mal klagt, und durch eine Ungerechtigkeit des Richters siegt, so haften doch die Bürgen aus der cautio nur wegen der in dem letztern Process vom Schuldner verwendeten Processkosten.. 5Marcellus [sagt:]99Diese Stelle ist von den Compilatoren eingeschoben, indem der Urheber dieser l. 22., Julianus, vor dem Marcellus lebte, ihn also nicht citirt haben kann. Oder vielleicht rührt diese ganze l. nicht von Julianus her, da statt desselben Ulpianus von der Rehd. Hdsch. in der Inscr. genannt ist. wenn der Geschäftsherr die Sache nicht genehmigt, aber nach erhobenem Process seine Sache verloren haben wird, so wird Nichts als die [Process-]Kosten in die Stipulation, dass es genehmigt werde, gebracht1010D. h. der vom dominus noch ein Mal belangte Schuldner, welcher dem Procurator schon gezahlt hatte, kann wegen des nochmaligen Processes, welchen der dominus verloren hat, nur die Processkosten von dem Procurator oder dessen Bürgen verlangen.. 6Julianus [sagt:] wenn dem Procurator eines Solchen, welcher gestorben war, ohne die Hülfe des Richters Vermächtnisse gezahlt worden sind, so wird die Stipulation verfallen, wenn der Erbe es nicht genehmigt haben wird, jeden Falls, wenn sie geschuldet gewesen sind; denn dann ist dem Stipulator ohne Zweifel daran gelegen, dass die Zahlung vom Erben genehmigt werde, damit er nicht zwei Mal dasselbe leiste. 7Wenn in der Stipulation, dass die Sache genehmigt werde, nur soviel aufgenommen sein sollte: dass Lucius Titius es genehmigen werde? da man das offenbar beabsichtigte, dass die Person des Erben, und der Uebrigen, welche diese Sache angehen würde, ausgelassen werden sollten; so würde man schwerlich glauben können, dass [deshalb] die Clausel wegen böser Absicht verfalle. Freilich wenn jene Personen aus Unvorsichtigkeit ausgelassen werden sollten, so steht die Klage aus der Clausel der bösen Absicht zu. 8Wenn der Procurator die Klage wegen einer Erbschaft angestellt (ediderit), sodann der Geschäftsherr ein Grundstück aus dieser Erbschaft gefordert haben wird, so wird die Stipulation, dass die Sache genehmigt werde, verfallen, weil, wenn jener ein wahrer Procurator1111Dass in diesen beiden Stellen ursprünglich statt verus procurator wohl cognitor gestanden habe, darüber s. Keller a. a. O. S. 346. ff. u. Bethmann-Hollw. a. a. O. S. 174. Für das justin. Recht muss unter dem im Anfang der Stelle genannten procurator ein falsus procurator verstanden werden. gewesen wäre, die Einrede der durch das Urtheil entschiedenen Sache den Geschäftsherrn zurückweisen würde. Gewöhnlich wird aber die Stipulation, dass die Sache genehmigt werde, in den Fällen verfallen, in welchen, wenn ein wahrer Procurator11 geklagt hätte, die Klage für den Geschäftsherrn entweder von Rechtswegen oder wegen einer Einrede unwirksam wäre. 9Wer im Namen eines Vaters die Injurienklage deshalb anstellt, weil der Sohn desselben geprügelt oder geschlagen1212Verberatus pulsatusve, s. l. 5. pr. u. §. 1. D. de injur. 47. 10. sei, so ist er zu zwingen, dass er in der Stipulation auch die Person des Sohnes bemerke, zumal da es geschehen kann, dass der Vater eher verstirbt, als er wusste, dass sein Procurator geklagt habe, und dann die Injurienklage auf den Sohn übergeht. 10Aber auch wenn einem Enkel eine Injurie zugefügt sein sollte, und der Procurator des Grossvaters wegen dieses Umstandes mit der Injurienklage klagen wird, so wird in der Stipulation nicht blos die Person des Sohnes, sondern auch die des Enkels bemerkt werden müssen. Denn ist es nicht möglich, dass sowohl der Vater, als der Sohn versterbe, ehe sie wussten, dass der Procurator geklagt habe? in welchem Falle es unbillig sein würde, dass die Bürgen nicht gehalten wären, wenn der Enkel die Injurienklage anstellen würde.

Ex libro LX

Dig. 50,17,66Idem li­bro se­xa­gen­si­mo di­ges­to­rum. Marcellus. De­si­nit de­bi­tor es­se is, qui nanc­tus est ex­cep­tio­nem ius­tam nec ab ae­qui­ta­te na­tu­ra­li ab­hor­ren­tem.

Übersetzung nicht erfasst.