Corpus iurisprudentiae Romanae

Repertorium zu den Quellen des römischen Rechts

Digesta Iustiniani Augusti

Recognovit Mommsen (1870) et retractavit Krüger (1928)
Deutsche Übersetzung von Otto/Schilling/Sintenis (1830–1833)
Ulp.fideic.
Fideicommissorum lib.Ulpiani Fideicommissorum libri

Fideicommissorum libri

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50

Ex libro I

Dig. 30,2Idem li­bro pri­mo fi­dei­com­mis­so­rum. Scien­dum est eos de­mum fi­dei­com­mis­sum pos­se re­lin­que­re, qui tes­tan­di ius ha­bent.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 30,93Ul­pia­nus li­bro pri­mo fi­dei­com­mis­so­rum. Quod fi­dei­com­mis­sum hac­te­nus, qua­te­nus im­pu­bes de­ce­dat, va­le­bit: ce­te­rum si pu­bes fac­tus de­ces­se­rit, eva­nes­cit fi­dei­com­mis­sum.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 30,95Ul­pia­nus li­bro pri­mo fi­dei­com­mis­so­rum. Vi­den­dum ta­men est, num­quid, si vi­ce ope­ra­rum ro­ga­ve­rit eum ali­quid, de­beat hoc fi­dei­com­mis­sum va­le­re: quod ne­qua­quam di­cen­dum est, quia nec ope­rae in­po­ni hu­ius­mo­di li­ber­to pos­sunt nec im­po­si­tae ex­igun­tur, quam­vis tes­ta­tor ita ca­ve­rit.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 32,1Ul­pia­nus li­bro pri­mo fi­dei­com­mis­so­rum. Si in­cer­tus quis sit, cap­ti­vus sit an a la­trun­cu­lis ob­ses­sus, tes­ta­men­tum fa­ce­re non pot­est. sed et si sui iu­ris sit igna­rus pu­tet­que se per er­ro­rem, quia a la­tro­ni­bus cap­tus est, ser­vum es­se vel­ut hos­tium, vel le­ga­tus qui ni­hil se a cap­ti­vo dif­fer­re pu­tat, non pos­se fi­dei­com­mit­te­re cer­tum est, quia nec tes­ta­ri pot­est, qui, an li­ceat si­bi tes­ta­ri, du­bi­tat. 1Sed si fi­lius fa­mi­lias vel ser­vus fi­dei­com­mis­sum re­li­que­rit, non va­let: si ta­men ma­nu­mis­si de­ces­sis­se pro­po­nan­tur, con­stan­ter di­ce­mus fi­dei­com­mis­sum re­lic­tum vi­de­ri, qua­si nunc da­tum, cum mors con­tin­git, vi­de­li­cet si du­ra­ve­rit vo­lun­tas post ma­nu­mis­sio­nem. haec uti­que ne­mo cre­det in tes­ta­men­tis nos es­se pro­ba­tu­ros, quia ni­hil in tes­ta­men­to va­let, quo­tiens ip­sum tes­ta­men­tum non va­let, sed si alias fi­dei­com­mis­sum quis re­li­que­rit. 2Hi, qui­bus aqua et ig­ni in­ter­dic­tum est, item de­por­ta­ti fi­dei­com­mis­sum re­lin­que­re non pos­sunt, quia nec tes­ta­men­ti fa­cien­di ius ha­bent, cum sint ἀπόλιδες. 3De­por­ta­tos au­tem eos ac­ci­pe­re de­be­mus, qui­bus prin­ceps in­su­las ad­no­ta­vit vel de qui­bus de­por­tan­dis scrip­sit: ce­te­rum prius quam fac­tum prae­si­dis com­pro­bet, non­dum amis­sis­se quis ci­vi­ta­tem vi­de­tur. pro­in­de si an­te de­ces­sis­set, ci­vis de­ces­sis­se vi­de­tur et fi­dei­com­mis­sum, quod an­te re­li­que­rat, quam sen­ten­tiam pa­te­re­tur, va­le­bit: sed et si post sen­ten­tiam, an­te­quam im­pe­ra­tor com­pro­bet, va­le­bit quod fac­tum est, quia cer­tum sta­tum us­que ad­huc ha­buit. 4A prae­fec­tis ve­ro prae­to­rio vel eo, qui vi­ce prae­fec­tis ex man­da­tis prin­ci­pis co­gnos­cet, item a prae­fec­to ur­bis de­por­ta­tos (quia ei quo­que epis­tu­la di­vi Se­ve­ri et im­pe­ra­to­ris nos­tri ius de­por­tan­di da­tum est) sta­tim amit­te­re ci­vi­ta­tem et id­eo nec tes­ta­men­ti fa­cien­di ius nec fi­dei­com­mit­ten­di con­stat ha­be­re. 5Si quis pla­ne in in­su­lam de­por­ta­tus co­di­cil­los ibi fe­ce­rit et in­dul­gen­tia im­pe­ra­to­ris re­sti­tu­tus is­dem co­di­cil­lis du­ran­ti­bus de­ces­se­rit, pot­est de­fen­di fi­dei­com­mis­sum va­le­re, si mo­do in ea­dem vo­lun­ta­te du­ra­vit. 6Scien­dum est au­tem eo­rum fi­dei com­mit­ti quem pos­se, ad quos ali­quid per­ven­tu­rum est mor­te eius, vel dum eis da­tur vel dum eis non ad­imi­tur. 7Nec tan­tum pro­xi­mi bo­no­rum pos­ses­so­ris, ve­rum in­fe­rio­ris quo­que fi­dei com­mit­te­re pos­su­mus. 8Sed et eius, qui non­dum na­tus est, fi­dei com­mit­ti pos­se, si mo­do na­tus no­bis suc­ces­su­rus sit. 9Il­lud cer­te in­du­bi­ta­te di­ci­tur, si quis in­tes­ta­tus de­ce­dens ab eo, qui pri­mo gra­du ei suc­ce­de­re po­tuit, fi­dei­com­mis­sum re­li­que­rit, si il­lo re­pu­dian­te ad se­quen­tem gra­dum de­vo­lu­ta sit suc­ces­sio, eum fi­dei­com­mis­sum non de­be­re: et ita im­pe­ra­tor nos­ter re­scrip­sit. 10Sed et si a pa­tro­no sit re­lic­tum et ali­quis ex li­be­ris eius mor­tuo eo ad­mis­sus sit ad bo­no­rum pos­ses­sio­nem, idem erit di­cen­dum.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 32,3Ul­pia­nus li­bro pri­mo fi­dei­com­mis­so­rum. Si mu­lier do­tem sti­pu­la­ta fue­rit et ac­cep­to tu­lit ma­ri­to in hoc do­tem, ut fi­dei­com­mis­sum det, di­cen­dum est fi­dei­com­mis­sum de­be­ri: per­ce­pis­se enim ali­quid a mu­lie­re vi­de­tur. haec ita, si mor­tis cau­sa do­na­tu­ra mu­lier ma­ri­to fe­cit ac­cep­tum. sed et si mor­tis cau­sa au­xe­rit ma­ri­to do­tem vel in ma­tri­mo­nium eius mor­tis cau­sa red­ie­rit, pot­est di­ci fi­dei­com­mis­sum ab eo de­be­ri. 1Iu­lia­nus scri­bit, si ser­vus mi­hi le­ga­tus sit eum­que ma­nu­mit­te­re ro­ga­tus sim, fi­dei­com­mis­sum a me re­lin­qui non pos­se, sci­li­cet si pu­re ro­get: nam si sub con­di­cio­ne vel in diem, prop­ter fruc­tum me­dii tem­po­ris pos­se me ob­li­ga­ri nec Iu­lia­nus du­bi­ta­ret. 2Si rem quis de­beat ex sti­pu­la­tu ei cui rem le­ga­ve­rit, fi­dei com­mit­te­re eius non pot­erit, li­cet ex le­ga­to com­mo­dum sen­ti­re vi­dea­tur, quod do­mi­nium nan­cis­ci­tur sta­tim nec ex­spec­tat ex sti­pu­la­tu ac­tio­nem: for­tas­sis quis di­cat et sump­tus11Die Großausgabe liest sump­tum statt sump­tus. li­tis, quem sus­ti­ne­ret, si ex sti­pu­la­tio­ne li­ti­ga­ret, eum lu­cra­ri. sed ne­qua­quam di­cen­dum est hu­ius fi­dei com­mit­ti pos­se. 3Sed si ha­ben­ti ti­bi pro­prie­ta­tem usum fruc­tum mor­tis cau­sa ces­se­ro, pot­est di­ci fi­dei­com­mit­te­re me pos­se. nec quem­quam mo­veat, quod usus fruc­tus so­let mor­te ex­stin­gui: nam me­dii po­tius tem­po­ris, quo vi­vat qui do­na­vit, com­mo­dum co­gi­te­mus. 4Si au­tem pig­nus de­bi­to­ris li­be­ra­ve­ro mor­tis cau­sa et eius fi­dei com­mis­se­ro, non pot­est va­le­re fi­dei­com­mis­sum.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 32,5Ul­pia­nus li­bro pri­mo fi­dei­com­mis­so­rum. Si fue­rit mu­ni­ci­pio le­ga­tum re­lic­tum, ab his qui rem pu­bli­cam ge­runt fi­dei­com­mis­sum da­ri pot­est. 1Si quis non ab he­rede vel le­ga­ta­rio, sed ab he­redis vel le­ga­ta­rii he­rede fi­dei­com­mis­sum re­li­que­rit, hoc va­le­re be­ni­gnum est.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 32,7Ul­pia­nus li­bro pri­mo fi­dei­com­mis­so­rum. Si de­por­ta­ti ser­vo fi­dei­com­mis­sum fue­rit ad­scrip­tum, ad fis­cum per­ti­ne­re di­cen­dum est, ni­si si eum de­por­ta­tus vi­vo tes­ta­to­re alie­na­ve­rit vel fue­rit re­sti­tu­tus: tunc enim ad ip­sum de­be­bit per­ti­ne­re. 1Si mi­les de­por­ta­to fi­dei­com­mis­sum re­li­que­rit, ve­rius est, quod et Mar­cel­lus pro­bat, ca­pe­re eum pos­se. 2Si quis cre­di­to­ri suo le­ga­ve­rit id quod de­bet, fi­dei com­mit­ti eius non pot­erit, ni­si com­mo­dum ali­quod ex le­ga­to con­se­qua­tur, for­te ex­cep­tio­nis ti­mo­re vel si quod in diem de­bi­tum fuit vel sub con­di­cio­ne.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 34,3,14Ul­pia­nus li­bro pri­mo fi­dei­com­mis­so­rum. Idem est et si in diem de­bi­tor fuit vel sub con­di­cio­ne.

Übersetzung nicht erfasst.

Ex libro II

Dig. 30,40Idem li­bro se­cun­do fi­dei­com­mis­so­rum. Sed si res alie­na, cu­ius com­mer­cium le­ga­ta­rius non ha­bet, ei cui ius pos­si­den­di non est per fi­dei­com­mis­sum re­lin­qua­tur, pu­to aes­ti­ma­tio­nem de­be­ri.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 30,42Idem li­bro se­cun­do fi­dei­com­mis­so­rum. si­ve scit, si­ve igno­ra­vit.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 31,24Ul­pia­nus li­bro se­cun­do fi­dei­com­mis­so­rum. Cum qui­dam ita fi­dei­com­mis­sum re­li­quis­set: ‘ro­go re­sti­tuas li­ber­tis meis, qui­bus vo­les’, Mar­cel­lus pu­ta­vit pos­se he­redem et in­dig­num prae­fer­re. at si ita: ‘his quos dig­nos pu­ta­ve­ris’, pe­te­re pos­se ait eos qui non of­fen­de­rint. idem ait, si ne­mi­nem eli­gat, om­nes ad pe­ti­tio­nem fi­dei­com­mis­si ad­mit­ti vi­de­ri qua­si iam prae­sen­ti die da­tum, cum sic re­lin­qui­tur ‘qui­bus vo­les’ nec ul­li of­fe­rat. pla­ne si ce­te­ri de­func­ti sunt, su­per­sti­ti dan­dum vel he­redi eius, si prius quam pe­te­ret de­ces­sit. Scae­vo­la au­tem no­tat: si om­nes pe­te­re po­tue­runt, cum nul­li of­fer­tur, cur non et qui de­ces­se­runt, ad he­redem trans­mi­se­runt, uti­que si uno pe­ten­te iam eli­ge­re non pot­est, cui det? vi­de­tur enim Mar­cel­lus, cum fi­dei­com­mis­sum ita re­lin­qui­tur ‘ex li­ber­tis cui vo­lue­ris’, ar­bi­tra­ri, ni­si of­fe­rat cui he­res ve­lit et sta­tim of­fe­rat si­ne ali­quo sci­li­cet in­ter­val­lo, sta­tim com­pe­te­re om­ni­bus pe­ti­tio­nem: cum igi­tur om­ni­bus com­pe­tat, me­ri­to no­ta­tus est, cur su­per­sti­ti so­li pu­tet dan­dum, ni­si for­te an­te­quam ius­tum tem­pus prae­ter­eat, quo po­tuit eli­ge­re cui po­tius of­fe­rat, ce­te­ri de­ces­se­rint.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 32,11Ul­pia­nus li­bro se­cun­do fi­dei­com­mis­so­rum. Fi­dei­com­mis­sa quo­cum­que ser­mo­ne re­lin­qui pos­sunt, non so­lum La­ti­na vel Grae­ca, sed et­iam Pu­ni­ca vel Gal­li­ca­na vel al­te­rius cu­ius­cum­que gen­tis. 1Quo­tiens quis ex­em­plum tes­ta­men­ti prae­pa­rat et prius de­ce­dat quam tes­te­tur, non va­lent qua­si ex co­di­cil­lis quae in ex­em­plo scrip­ta sunt, li­cet ver­ba fi­dei­com­mis­si scrip­tu­ra ha­beat: et ita di­vum Pium de­cre­vis­se Mae­cia­nus scri­bit. 2Si ita quis scrip­se­rit: ‘il­lum ti­bi com­men­do’, di­vus Pius re­scrip­sit fi­dei­com­mis­sum non de­be­ri: aliud est enim per­so­nam com­men­da­re, aliud vo­lun­ta­tem suam fi­dei­com­mit­ten­tis he­redi­bus in­si­nua­re. 3Cum es­set quis ro­ga­tus re­sti­tue­re por­tio­nem ac­cep­ta cer­ta quan­ti­ta­te, re­spon­sum est ul­tro pe­te­re ip­sum fi­dei­com­mis­sum ab he­rede pos­se. sed utrum, si vo­let, prae­ci­piet re­sti­tuet­que por­tio­nem, an ve­ro et si no­lue­rit, co­ga­tur ac­cep­ta quan­ti­ta­te por­tio­nem re­sti­tue­re, pro­priae est de­li­be­ra­tio­nis. et sa­ne cum quis ro­ga­tur ac­cep­ta cer­ta quan­ti­ta­te por­tio­nem re­sti­tue­re, du­plex est fi­dei­com­mis­sum, unum, ut pos­sit pe­te­re quan­ti­ta­tem pa­ra­tus por­tio­ne ce­de­re, aliud, ut et si non pe­tet, ta­men co­ga­tur fi­dei­com­mis­sa­rio re­sti­tue­re pa­ra­to prae­sta­re quan­ti­ta­tem. 4Si quis ita scrip­se­rit: ‘suf­fi­ciunt ti­bi vi­neae vel fun­dus’, fi­dei­com­mis­sum est, quon­iam et il­lud fi­dei­com­mis­sum es­se ar­bi­tra­mur: ‘con­ten­tus es­to il­la re’. 5Sic fi­dei­com­mis­sum re­lic­tum: ‘ni­si he­res meus no­lue­rit, il­li de­cem da­ri vo­lo’ qua­si con­di­cio­na­le fi­dei­com­mis­sum est et pri­mam vo­lun­ta­tem ex­igit: id­eo­que post pri­mam vo­lun­ta­tem non erit ar­bi­trium he­redis di­cen­di no­luis­se. 6Hoc au­tem ‘cum vo­lue­rit’ trac­tum ha­bet, quam­diu vi­vat is, a quo fi­dei­com­mis­sum re­lic­tum est: ve­rum si an­te­quam de­de­rit, de­ces­se­rit, he­res eius prae­stat. sed et si fi­dei­com­mis­sa­rius, an­te­quam he­res con­sti­tuat, de­ces­se­rit, ad he­redem suum ni­hil trans­tu­lis­se vi­de­tur: con­di­cio­na­le enim es­se le­ga­tum ne­mi­ni du­bium est et pen­den­te con­di­cio­ne le­ga­ti vi­de­ri de­ces­sis­se fi­dei­com­mis­sa­rium. 7Quam­quam au­tem fi­dei­com­mis­sum ita re­lic­tum non de­bea­tur ‘si vo­lue­ris’, ta­men si ita ad­scrip­tum fue­rit: ‘si fue­ris ar­bi­tra­tus’ ‘si pu­ta­ve­ris’ ‘si aes­ti­ma­ve­ris’ ‘si uti­le ti­bi fue­rit vi­sum’ vel ‘vi­de­bi­tur’, de­be­bi­tur: non enim ple­num ar­bi­trium vo­lun­ta­tis he­redi de­dit, sed qua­si vi­ro bo­no com­mis­sum re­lic­tum. 8Pro­in­de si ita sit fi­dei­com­mis­sum re­lic­tum: ‘il­li, si te me­rue­rit’, om­ni­mo­do fi­dei­com­mis­sum de­be­bi­tur, si mo­do me­ri­tum qua­si apud vi­rum bo­num col­lo­ca­re fi­dei­com­mis­sa­rius po­tuit: et si ita sit ‘si te non of­fen­de­rit’, ae­que de­be­bi­tur: nec pot­erit he­res cau­sa­ri non es­se me­ri­tum, si alius vir bo­nus et non in­fes­tus me­ri­tum po­tuit ad­mit­te­re. 9Haec ver­ba: ‘te, fi­li, ro­go, ut prae­dia, quae ad te per­ve­ne­rint, pro tua di­li­gen­tia di­li­gas et cu­ram eo­rum agas, ut pos­sint ad fi­lios tuos per­ve­ni­re’, li­cet non sa­tis ex­pri­munt fi­dei­com­mis­sum, sed ma­gis con­si­lium quam ne­ces­si­ta­tem re­lin­quen­di, ta­men ea prae­dia in ne­po­ti­bus post mor­tem pa­tris eo­rum vim fi­dei­com­mis­si vi­den­tur con­ti­ne­re. 10Si fi­lio a pa­tre he­rede in­sti­tu­to fi­dei­com­mis­sum re­lic­tum fue­rit, et­si ver­bis non sit ita re­lic­tum ‘cum pa­ter mo­re­re­tur’, sed in­tel­le­gi hoc pos­sit, pu­ta quia sic re­lic­tum est ‘ut re­lin­quat fi­lio’ vel ‘vo­lo eum ha­be­re’ vel ‘vo­lo ad eum per­ti­ne­re’, de­fen­de­tur in id tem­pus fi­dei­com­mis­sum re­lic­tum, quo sui iu­ris fi­lius ef­fi­ci­tur. 11Si cui ita fue­rit fi­dei­com­mis­sum re­lic­tum: ‘si mor­te pa­tris sui iu­ris fue­rit ef­fec­tus’ et em­an­ci­pa­tio­ne sui iu­ris fac­tus sit, non vi­de­ri de­fe­cis­se con­di­cio­nem: sed et cum mors pa­tri con­tin­gat qua­si ex­stan­te con­di­cio­ne ad fi­dei­com­mis­sum ad­mit­te­tur. 12Si rem suam tes­ta­tor le­ga­ve­rit eam­que ne­ces­si­ta­te ur­guen­te alie­na­ve­rit, fi­dei­com­mis­sum pe­ti pos­se, ni­si pro­be­tur ad­ime­re ei tes­ta­to­rem vo­luis­se: pro­ba­tio­nem au­tem mu­ta­tae vo­lun­ta­tis ab he­redi­bus ex­igen­dam. 13Er­go et si no­men quis de­bi­to­ris ex­ege­rit, quod per fi­dei­com­mis­sum re­li­quit, non ta­men hoc ani­mo, qua­si vel­let ex­tin­gue­re fi­dei­com­mis­sum, pot­erit di­ci de­be­ri: ni­si for­te in­ter haec in­ter­est: hic enim ex­tin­gui­tur ip­sa con­stan­tia de­bi­ti, ibi res du­rat, tam­et­si alie­na­ta sit. cum ta­men qui­dam no­men de­bi­to­ris ex­egis­set et pro de­po­si­to pe­cu­niam ha­buis­set, pu­ta­vi fi­dei­com­mis­si pe­ti­tio­nem su­per­es­se, ma­xi­me quia non ip­se ex­ege­rat, sed de­bi­tor ul­tro pe­cu­niam op­tu­le­rat, quam of­fe­ren­te ip­so non po­tuit non ac­ci­pe­re. pau­la­tim igi­tur ad­mit­te­mus, et­si ex hac par­te pe­cu­niae rem com­pa­ra­ve­rit, quam non hoc ani­mo ex­egit, ut fi­dei­com­mis­sa­rium pri­va­ret fi­dei­com­mis­so, pos­se ad­huc fi­dei­com­mis­si pe­ti­tio­nem su­per­es­se. 14Si quis il­li­ci­te ae­di­fi­cas­set, id est hoc quod di­r­ui con­sti­tu­tio­nes iu­bent, an fi­dei­com­mis­sum re­lin­que­re ex eo quid pos­sit, vi­dea­mus. et pu­to pos­se: cum enim di­r­ui ne­ces­se sit, nul­la du­bi­ta­tio est, quin se­na­tus con­sul­tum im­pe­d­imen­to non sit. 15Si he­res ro­ga­tus sit cer­tam sum­mam usu­ris cer­tis fae­no­ri da­re, uti­le est fi­dei­com­mis­sum: sed Mae­cia­nus pu­tat non alias co­gen­dum cre­de­re, quam ido­nee ei ca­vea­tur: sed ego pro­cli­vior sum, ut pu­tem cau­tio­nem non ex­igen­dam. 16Si ser­vo alie­no mi­li­tia re­lin­qua­tur, an do­mi­no quae­ra­tur le­ga­tum, quae­ri­tur. et aut scit ser­vum es­se, et di­co aes­ti­ma­tio­nem de­be­ri: aut igno­ra­vit, et de­ne­ga­ri fi­dei­com­mis­si per­se­cu­tio de­bet, quia, si scis­set ser­vum, non re­li­quis­set. 17Ex his ap­pa­ret, cum per fi­dei­com­mis­sum ali­quid re­lin­qui­tur, ip­sum prae­stan­dum quod re­lic­tum est: cum ve­ro ip­sum prae­sta­ri non pot­est, aes­ti­ma­tio­nem es­se prae­stan­dam. 18Si quis de­cem ali­cui per fi­dei­com­mis­sum re­li­que­rit et, si per­di­dis­set id quod tes­ta­men­to re­lic­tum est, rur­sus ei re­li­que­rit, quae­re­ba­tur, an se­quens fi­dei­com­mis­sum va­leat vel an ex­ige­re he­res de­beat cau­tio­nem sal­va fo­re de­cem, ne co­ga­tur ad prae­sta­tio­nem, et an, si sae­pius per­di­dis­set, sae­pius ei sar­ci­re­tur fi­dei­com­mis­sum. di­vus Pius re­scrip­sit ne­que cau­tio­nem ex­igen­dam et non am­plius quam se­mel, post­quam per­di­dis­set, prae­stan­dum: non enim one­ran­dus est he­res, ut in in­fi­ni­tum, quo­tiens per­di­de­rit, re­sti­tue­re ei tan­tun­dem de­beat, sed ut per fi­dei­com­mis­sum pos­te­rius du­pli­ca­ta eius le­ga­ta vi­dean­tur nec am­plius ad pe­ri­cu­lum he­redis per­ti­neat, si quid post­ea is con­sump­se­rit ex­so­lu­to et pos­te­rio­re fi­dei­com­mis­so. 19Item si quis cer­tam quan­ti­ta­tem cui re­li­que­rit et ad­di­de­rit fa­ci­lius hanc sum­mam pos­se com­pen­sa­ri, cum de­bi­tor sit fi­dei­com­mis­sa­rius ex cau­sa he­redi­ta­tis Gaii Se­ii, nec ve­lit il­le he­redi­ta­tem ad­ire Gaii Se­ii, sed pe­tat fi­dei­com­mis­sum: im­pe­ra­tor nos­ter con­tra vo­lun­ta­tem eum tes­tan­tis pe­te­re fi­dei­com­mis­sum re­scrip­sit, cum in fi­dei­com­mis­sis prae­ci­pue spec­tan­da ser­van­da­que sit tes­ta­to­ris vo­lun­tas. 20Ple­rum­que eve­nit mul­to­rum in­ter­es­se id quod re­lin­qui­tur, ve­rum tes­ta­to­rem uni vo­luis­se ho­no­rem ha­bi­tum, et est haec sen­ten­tia Mar­cel­li ve­ris­si­ma. 21Sic eve­nit, ut in­ter­dum si plu­ri­bus tes­ta­tor ho­no­rem ha­be­re vo­luit et de plu­ri­bus sen­sit, quam­vis unum le­ga­tum sit, ta­men ad per­se­cu­tio­nem eius plu­res ad­mit­tan­tur. ut pu­ta si de­cem fue­runt eius­dem rei sti­pu­lan­di et he­res vel fi­dei­com­mis­sa­rius ro­ga­tus est, ut eis sol­ve­ret: hic enim si om­nium in­ter­est et de om­ni­bus sen­sit tes­ta­tor, fi­dei­com­mis­sum re­lic­tum om­nes pe­te­re po­tue­runt. sed utrum in par­tem agent an in so­li­dum, vi­dea­mus: et cre­do, pro­ut cu­ius­que in­ter­est, con­se­quen­tur: unus igi­tur qui oc­cu­pat agen­do to­tum con­se­qui­tur ita, ut ca­veat de­fen­su iri ad­ver­sus ce­te­ros fi­dei­com­mis­sa­rios eum qui sol­vit, si­ve so­cii sunt si­ve non. 22In­ter­dum al­te­rius no­men scri­bi­tur in tes­ta­men­to, al­te­ri ve­ro fi­dei­com­mis­si pe­ti­tio vel le­ga­ti com­pe­tit, ut pu­ta si fi­dei he­redis com­mit­ta­tur, ut ip­se pu­bli­cum pro Ti­tio prae­stet, fi­dei­com­mis­sum hoc vel le­ga­tum non pu­bli­ca­nus pe­tit, li­cet ei sit ad­scrip­tum, sed ip­se pe­te­re pot­erit, pro quo le­ga­tum re­lic­tum est. mul­tum au­tem in­ter­es­se ar­bi­tror, cui vo­luit pro­spec­tum cu­ius­que con­tem­pla­tio­ne tes­ta­tor fe­ce­rit. ple­rum­que au­tem in­tel­le­gen­dum est pri­va­ti cau­sa hoc fe­cis­se, li­cet emo­lu­men­tum pu­bli­ca­no quae­ra­tur. 23Si in ope­re ci­vi­ta­tis fa­cien­do ali­quid re­lic­tum sit, unum­quem­que he­redem in so­li­dum te­ne­ri di­vus Mar­cus et Lu­cius Ve­rus Pro­cu­lae re­scrip­se­runt: tem­pus ta­men co­he­redi prae­sti­tue­runt, in­tra quod mit­tat ad opus fa­cien­dum, post quod so­lam Pro­cu­lam vo­lue­runt fa­ce­re im­pu­ta­tu­ram co­he­redi sump­tum pro par­te eius. 24Er­go et in sta­tua et in ser­vi­tu­te ce­te­ris­que, quae di­vi­sio­nem non re­ci­piunt, idem di­vus Mar­cus re­scrip­sit. 25Si quis opus fa­ce­re ius­sus pa­ra­tus sit pe­cu­niam da­re rei pu­bli­cae, ut ip­sa fa­ciat, cum tes­ta­tor per ip­sum id fie­ri vo­lue­rit, non au­die­tur: et ita di­vus Mar­cus re­scrip­sit.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 33,1,14Ul­pia­nus li­bro se­cun­do fi­dei­com­mis­so­rum. Si cui an­nuum fue­rit re­lic­tum si­ne ad­iec­tio­ne sum­mae, ni­hil vi­de­ri huic ad­scrip­tum Me­la ait: sed est ve­rior Ner­vae sen­ten­tia, quod tes­ta­tor prae­sta­re so­li­tus fue­rat, id vi­de­ri re­lic­tum: si mi­nus, ex dig­ni­ta­te per­so­nae sta­tui opor­te­bit.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 34,1,14Ul­pia­nus li­bro se­cun­do fi­dei­com­mis­so­rum. Me­la ait, si pue­ro vel puel­lae ali­men­ta re­lin­quan­tur, us­que ad pu­ber­ta­tem de­be­ri. sed hoc ve­rum non est: tam­diu enim de­be­bi­tur, do­nec tes­ta­tor vo­luit, aut, si non pa­ret quid sen­tiat, per to­tum tem­pus vi­tae de­be­bun­tur. 1Cer­te si us­que ad pu­ber­ta­tem ali­men­ta re­lin­quan­tur, si quis ex­em­plum ali­men­to­rum, quae du­dum pue­ris et puel­lis da­ban­tur, ve­lit se­qui, sciat Ha­d­ria­num con­sti­tuis­se, ut pue­ri us­que ad de­ci­mum oc­ta­vum, puel­lae us­que ad quar­tum de­ci­mum an­num alan­tur, et hanc for­mam ab Ha­d­ria­no da­tam ob­ser­van­dam es­se im­pe­ra­tor nos­ter re­scrip­sit. sed et­si ge­ne­ra­li­ter pu­ber­tas non sic de­fi­ni­tur, ta­men pie­ta­tis in­tui­tu in so­la spe­cie ali­men­to­rum hoc tem­pus ae­ta­tis es­se ob­ser­van­dum non est in­ci­vi­le. 2Sed si ali­men­ta, quae vi­vus prae­sta­bat, re­li­que­rit, ea de­mum prae­sta­bun­tur, quae mor­tis tem­po­re prae­sta­re so­li­tus erat: qua­re si for­te va­rie prae­sti­te­rit, eius ta­men tem­po­ris prae­sta­tio spec­ta­bi­tur, quod pro­xi­mum mor­tis eius fuit. quid er­go, si, cum tes­ta­re­tur, mi­nus prae­sta­bat, plus mor­tis tem­po­re, vel con­tra? ad­huc erit di­cen­dum eam prae­sta­tio­nem se­quen­dam, quae no­vis­si­ma fuit. 3Qui­dam li­ber­tis suis ut ali­men­ta, ita aquam quo­que per fi­dei­com­mis­sum re­li­que­rat: con­su­le­bar de fi­dei­com­mis­so. cum in ea re­gio­ne Afri­cae vel for­te Ae­gyp­ti res agi pro­po­ne­ba­tur, ubi aqua ve­na­lis est, di­ce­bam igi­tur es­se emo­lu­men­tum fi­dei­com­mis­si, si­ve quis ha­bens cis­ter­nas id re­li­que­rit si­ve non, ut sit in fi­dei­com­mis­so, quan­to quis aquam si­bi es­set com­pa­ra­tu­rus. nec vi­de­ri in­uti­le es­se fi­dei­com­mis­sum qua­si ser­vi­tu­te prae­dii non pos­ses­so­ri vi­ci­nae pos­ses­sio­nis re­lic­ta: nam et haus­tus aquae ut pe­co­ris ad aquam ad­pul­sus est ser­vi­tus per­so­nae, ta­men ei, qui vi­ci­nus non est, in­uti­li­ter re­lin­qui­tur: in ea­dem cau­sa erunt ges­tan­di vel in tuo uvas pre­men­di vel areae tuae ad fru­men­ta ce­te­ra­que le­gu­mi­na ex­pri­men­da uten­di. haec enim aqua per­so­nae re­lin­qui­tur.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 34,1,21Ul­pia­nus li­bro se­cun­do fi­dei­com­mis­so­rum. Dia­riis vel ci­ba­riis re­lic­tis ne­que ha­bi­ta­tio­nem ne­que ves­tia­rium ne­que cal­cia­rium de­be­ri pa­lam est, quon­iam de ci­bo tan­tum tes­ta­tor sen­sit.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 36,1,18Idem li­bro se­cun­do fi­dei­com­mis­so­rum. Ex fac­to trac­ta­tum est, an per fi­dei­com­mis­sum ro­ga­ri quis pos­sit, ut ali­quem he­redem fa­ciat. et se­na­tus cen­suit ro­ga­ri qui­dem quem­quam, ut ali­quem he­redem fa­ciat, non pos­se: ve­rum vi­de­ri per hoc ro­gas­se, ut he­redi­ta­tem suam ei re­sti­tuat, id est quid­quid ex he­redi­ta­te sua con­se­cu­tus est ut ei re­sti­tue­ret. 1Iu­lia­nus quo­que li­bro qua­dra­gen­si­mo di­ges­to­rum fi­dei­com­mis­sum ta­le va­le­re ait: ‘fi­dei tuae com­mit­to, ut he­redi­ta­tem Ti­tii re­sti­tuas’, cum es­set is qui ro­ga­tus est a Ti­tio he­res in­sti­tu­tus. 2Non tan­tum au­tem si he­redem quem scrip­se­ro, pot­ero ro­ga­re, ut he­redem fa­ciat ali­quem, ve­rum et­iam si le­ga­tum il­li vel quid aliud re­li­que­ro: nam hac­te­nus erunt ob­li­ga­ti, qua­te­nus quid ad eos per­ve­nit. 3Si quis ca­ve­rit ‘pe­to ut il­li des’ aut ‘il­li fi­dei­com­mis­sum re­lin­quas’ aut ‘il­li li­ber­ta­tem ad­scri­bas’, ad­mit­ten­da sunt: nam cum in he­redum in­sti­tu­tio­ne se­na­tus cen­suit uti­le, de ce­te­ris quo­que idem erit ac­ci­pien­dum. 4Si quis ro­ga­tus fue­rit, ut, si si­ne li­be­ris de­ces­se­rit, re­sti­tuat he­redi­ta­tem, Pa­pi­nia­nus li­bro oc­ta­vo re­spon­so­rum scri­bit et­iam na­tu­ra­lem fi­lium ef­fi­ce­re, ut de­fi­ciat con­di­cio: et in li­ber­ti­no eo­dem col­li­ber­to hoc scri­bit. mi­hi au­tem, quod ad na­tu­ra­les li­be­ros at­ti­net, vo­lun­ta­tis quaes­tio vi­de­bi­tur es­se, de qua­li­bus li­be­ris tes­ta­tor sen­se­rit: sed hoc ex dig­ni­ta­te et ex vo­lun­ta­te et ex con­di­cio­ne eius qui fi­dei­com­mi­sit ac­ci­pien­dum erit. 5Ex fac­to trac­ta­tum me­mi­ni: ro­ga­ve­rat quae­dam mu­lier fi­lium suum, ut, si si­ne li­be­ris de­ces­sis­set, re­sti­tue­ret he­redi­ta­tem fra­tri suo: is post­ea de­por­ta­tus in in­su­la li­be­ros sus­ce­pe­rat: quae­re­ba­tur igi­tur, an fi­dei­com­mis­si con­di­cio de­fe­cis­set. nos igi­tur hoc di­ce­mus con­cep­tos qui­dem an­te de­por­ta­tio­nem, li­cet post­ea edan­tur, ef­fi­ce­re, ut con­di­cio de­fi­ciat, post de­por­ta­tio­nem ve­ro sus­cep­tos qua­si ab alio non prod­es­se, ma­xi­me cum et­iam bo­na cum sua quo­dom­mo­do11Die Großausgabe liest quo­dam­mo­do statt quo­dom­mo­do. cau­sa fis­co sint vin­di­can­da. 6Si quis ro­ga­tus fue­rit fi­liis suis vel cui ex his vo­lue­rit re­sti­tue­re he­redi­ta­tem, Pa­pi­nia­nus li­bro oc­ta­vo re­spon­so­rum et­iam de­por­ta­to ei tri­buit eli­gen­di fa­cul­ta­tem, cui li­ber fac­tus fi­dei­com­mis­sum re­sti­tui ve­lit. sed si ser­vus poe­nae fue­rit con­sti­tu­tus, nul­lo an­te con­cep­to fi­lio iam pa­re­re con­di­cio­ni non pot­erit de­ces­sis­se­que si­ne li­be­ris vi­de­tur. sed cum de­ce­dit, elec­tio­nem il­lam, quam Pa­pi­nia­nus de­por­ta­to de­dit, huic da­ri non opor­tet. 7Si quis au­tem sus­ce­pe­rit qui­dem fi­lium, ve­rum vi­vus amis­e­rit, vi­de­bi­tur si­ne li­be­ris de­ces­sis­se. sed si nau­fra­gio vel rui­na vel ad­gres­su vel quo alio mo­do si­mul cum pa­tre per­ie­rit, an con­di­cio de­fe­ce­rit, vi­dea­mus. et ma­gis non de­fe­cis­se ar­bi­tror, quia non est ve­rum fi­lium eius su­per­vi­xis­se. aut igi­tur fi­lius su­per­vi­xit pa­tri et ex­tin­xit con­di­cio­nem fi­dei­com­mis­si, aut non su­per­vi­xit et ex­ti­tit con­di­cio: cum au­tem, quis an­te et quis post­ea de­ces­se­rit, non ap­pa­ret, ex­ti­tis­se con­di­cio­nem fi­dei­com­mis­si ma­gis di­cen­dum est. 8Si quis ita fi­dei­com­mis­sum re­li­que­rit: ‘fi­dei tuae, fi­li, com­mit­to, ut, si alie­no he­rede mo­ria­ris, re­sti­tuas Se­io he­redi­ta­tem’, vi­de­ri eum de li­be­ris sen­sis­se di­vus Pius re­scrip­sit: et id­eo, cum qui­dam si­ne li­be­ris de­ce­de­ret, avun­cu­lum ab in­tes­ta­to bo­no­rum pos­ses­so­rem ha­bens, ex­ti­tis­se con­di­cio­nem fi­dei­com­mis­si re­scrip­sit.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 50,17,94Ul­pia­nus li­bro se­cun­do fi­dei­com­mis­so­rum. Non so­lent quae ab­un­dant vi­tia­re scrip­tu­ras.

Übersetzung nicht erfasst.

Ex libro III

Dig. 36,1,1Ul­pia­nus li­bro ter­tio fi­dei­com­mis­so­rum. Ex­pli­ci­to trac­ta­tu, qui ad fi­dei­com­mis­sa sin­gu­la­rum re­rum per­ti­net, trans­ea­mus nunc ad in­ter­pre­ta­tio­nem se­na­tus con­sul­ti Tre­bel­lia­ni. 1Fac­tum est enim se­na­tus con­sul­tum tem­po­ri­bus Ne­ro­nis oc­ta­vo ca­len­das Sep­tem­bres An­naeo Se­ne­ca et Tre­bel­lio Ma­xi­mo con­su­li­bus, cu­ius ver­ba haec sunt: 2‘Cum es­set ae­quis­si­mum in om­ni­bus fi­dei­com­mis­sa­riis he­redi­ta­ti­bus, si qua de his bo­nis iu­di­cia pen­de­rent, ex his eos sub­ire, in quos ius fruc­tus­que trans­fer­re­tur, po­tius quam cui­que pe­ri­cu­lo­sum es­se fi­dem suam: pla­cet, ut ac­tio­nes, quae in he­redem he­redi­bus­que da­ri so­lent, eas ne­que in eos ne­que his da­ri, qui fi­dei suae com­mis­sum sic, uti ro­ga­ti es­sent, re­sti­tuis­sent, sed his et in eos, qui­bus ex tes­ta­men­to fi­dei­com­mis­sum re­sti­tu­tum fuis­set, quo ma­gis in re­li­quum con­fir­men­tur su­pre­mae de­func­to­rum vo­lun­ta­tes’. 3Sub­la­ta est hoc se­na­tus con­sul­to du­bi­ta­tio eo­rum, qui ad­ire he­redi­ta­tem re­cu­sa­re seu me­tu li­tium seu prae­tex­tu me­tus cen­sue­runt. 4Quam­quam au­tem se­na­tus sub­ven­tum vo­luit he­redi­bus, sub­ve­nit ta­men et fi­dei­com­mis­sa­rio: nam in eo, quod he­redes, si con­ve­nian­tur, ex­cep­tio­ne uti pos­sunt, he­redi­bus sub­ven­tum est: in eo ve­ro, quod, si agant he­redes, re­pel­lun­tur per ex­cep­tio­nem quod­que agen­di fa­cul­tas fi­dei­com­mis­sa­riis com­pe­tit, pro­cul du­bio con­sul­tum est fi­dei­com­mis­sa­riis. 5Hoc au­tem se­na­tus con­sul­tum lo­cum ha­bet, si­ve ex tes­ta­men­to quis he­res es­set si­ve ab in­tes­ta­to ro­ga­tus­que sit re­sti­tue­re he­redi­ta­tem. 6In fi­lii quo­que fa­mi­lias mi­li­tis iu­di­cio, qui de cas­tren­si pe­cu­lio vel qua­si cas­tren­si tes­ta­ri pot­est, se­na­tus con­sul­tum lo­cum ha­bet. 7Bo­no­rum quo­que pos­ses­so­res vel alii suc­ces­so­res ex Tre­bel­lia­no re­sti­tue­re po­tue­runt he­redi­ta­tem. 8De il­lo quae­ri­tur, an is, cui ex cau­sa fi­dei­com­mis­si re­sti­tu­ta est he­redi­tas ex Tre­bel­lia­no se­na­tus con­sul­to, ip­se quo­que re­sti­tuen­do ex eo­dem se­na­tus con­sul­to trans­fe­rat ac­tio­nes: et Iu­lia­nus scri­bit et­iam ip­sum trans­fer­re ac­tio­nes, quod et Mae­cia­nus pro­bat et no­bis pla­cet. 9Sed et quo­tiens quis ro­ga­tus duo­bus re­sti­tue­re he­redi­ta­tem, al­te­ri pu­re vel in diem, al­te­ri sub con­di­cio­ne, su­spec­tam di­cit: ei, cui erat ro­ga­tus pu­re vel in diem re­sti­tue­re, in­ter­im uni­ver­sam he­redi­ta­tem re­sti­tui se­na­tus cen­suit, cum au­tem ex­sti­te­rit con­di­cio, si ve­lit alius fi­dei­com­mis­sa­rius par­tem suam sus­ci­pe­re, trans­ire ad eum ip­so iu­re ac­tio­nes. 10Si fi­lio vel ser­vo he­rede in­sti­tu­to ro­ga­to­que re­sti­tue­re he­redi­ta­tem do­mi­nus vel pa­ter re­sti­tuat, ex Tre­bel­lia­no trans­fe­run­tur ac­tio­nes: quod est et­iam, si suo no­mi­ne ro­ga­ti sunt re­sti­tue­re. 11Idem est et si ip­si fi­lio pa­ter ro­ga­tus sit re­sti­tue­re he­redi­ta­tem. 12Sed et si tu­tor vel cu­ra­tor ad­ules­cen­tis vel fu­rio­si ro­ga­tus sit re­sti­tue­re he­redi­ta­tem, si­ne du­bio Tre­bel­lia­no lo­cus erit. 13Fuit quae­si­tum, si ip­si tu­to­ri ro­ga­tus sit re­sti­tue­re pu­pil­lus, an ip­so auc­to­re re­sti­tu­tio­nem fa­ce­re pos­sit? et est de­cre­tum a di­vo Se­ve­ro non pos­se tu­to­ri se auc­to­re re­sti­tue­re he­redi­ta­tem, quia in rem suam auc­tor es­se non pot­est. 14Cu­ra­to­ri ta­men ad­ules­cen­tis ab ad­ules­cen­te pot­erit re­sti­tui he­redi­tas, quon­iam ne­ces­sa­ria non est auc­to­ri­tas ad re­sti­tu­tio­nem. 15Si au­tem col­le­gium vel cor­pus sit, quod ro­ga­tum est re­sti­tue­re de­cre­to eo­rum cui, qui sunt in col­le­gio vel cor­po­re, in sin­gu­lis in­spec­ta eo­rum per­so­na re­sti­tu­tio­nem va­le­re: nec enim ip­se si­bi vi­de­tur quis ho­rum re­sti­tue­re. 16Si he­res prae­cep­to fun­do ro­ga­tus sit he­redi­ta­tem re­sti­tue­re, ex Tre­bel­lia­no se­na­tus con­sul­to re­sti­tuet he­redi­ta­tem. nec mul­tum fa­cit, si fun­dus pig­no­ri da­tus est: ne­que enim ae­ris alie­ni per­so­na­lis ac­tio fun­dum se­qui­tur, sed eum, cui he­redi­tas ex Tre­bel­lia­no se­na­tus con­sul­to re­sti­tu­ta est. sed ca­ven­dum est he­redi a fi­dei­com­mis­sa­rio, ut, si for­te fun­dus fue­rit evic­tus a cre­di­to­re, ha­beat he­res cau­tum. Iu­lia­nus au­tem ca­ven­dum non pu­tat, sed aes­ti­man­dum fun­dum, quan­ti va­let si­ne hac cau­tio­ne, hoc est quan­ti ven­de­re pot­est si­ne cau­tio­ne: et si pot­est tan­ti ven­de­re non in­ter­po­si­ta cau­tio­ne, quan­tum fa­cit quar­ta pars bo­no­rum, ex Tre­bel­lia­no trans­itu­ras ac­tio­nes: si mi­no­ris, re­ten­to eo quod de­est si­mi­li­ter ex Tre­bel­lia­no re­sti­tu­tio­nem fie­ri: quae sen­ten­tia mul­tas quaes­tio­nes dir­imit. 17Si is, qui qua­drin­gen­ta in bo­nis ha­beat, tre­cen­ta le­ga­ve­rit et de­duc­tis du­cen­tis ro­ga­ve­rit he­redem Se­io re­sti­tue­re he­redi­ta­tem, an tre­cen­to­rum onus fi­dei­com­mis­sa­rius sub­eat an ve­ro hac­te­nus, qua­te­nus ad eum ex he­redi­ta­te per­ve­nit? Iu­lia­nus ait com­pe­te­re qui­dem ad­ver­sus eum tre­cen­to­rum pe­ti­tio­nem, non au­tem am­plius quam in du­cen­tis ac­tio­nem ad­ver­sus fi­dei­com­mis­sa­rium da­tu­rum, in he­redem au­tem cen­tum. et mi­hi vi­de­tur ve­ra es­se Iu­lia­ni sen­ten­tia, ne dam­num fi­dei­com­mis­sa­rius sen­tiat ul­tra, quam ad eum ex he­redi­ta­te quid per­ve­nit: ne­mi­nem enim opor­te­re plus le­ga­ti no­mi­ne prae­sta­re, quam ad eum ex he­redi­ta­te per­ve­nit, quam­vis Fal­ci­dia ces­set, ut re­scrip­to di­vi Pii con­ti­ne­tur. 18De­ni­que nec ex mi­li­tis tes­ta­men­to plus le­ga­to­rum no­mi­ne prae­sta­tur, quam quan­ti­tas est he­redi­ta­tis ae­re alie­no de­duc­to. nec ta­men quar­tam re­ti­ne­re fi­dei­com­mis­sa­rio per­mit­ti­tur. 19In­de Ne­ra­tius scri­bit, si he­res ro­ga­tus re­sti­tue­re to­tam he­redi­ta­tem non de­duc­ta Fal­ci­dia ro­ga­to et ip­si, ut alii re­sti­tuat, non uti­que de­be­re eum de­tra­he­re fi­dei­com­mis­sa­rio se­cun­do quar­tam, ni­si li­be­ra­li­ta­tem tan­tum ad prio­rem fi­dei­com­mis­sa­rium he­res vo­luit per­ti­ne­re. 20Sed si qua­drin­gen­ta ha­bens du­cen­ta le­ga­ve­rit Ti­tio et par­tem di­mi­diam he­redi­ta­tis Sem­pro­nio re­sti­tue­re ro­ga­ve­rit, ex Tre­bel­lia­no re­sti­tu­tio­nem fa­cien­dam Iu­lia­nus ait et le­ga­to­rum pe­ti­tio­nem scin­di sic, ut cen­tum qui­dem pe­tan­tur ab he­rede, cen­tum ve­ro alia le­ga­ta­rius a fi­dei­com­mis­sa­rio pe­tat. quod id­cir­co di­cit Iu­lia­nus, quon­iam se­cun­dum hanc ra­tio­nem in­te­gram quar­tam ha­bet, id est cen­tum in­te­gra. 21Idem Iu­lia­nus scri­bit, si is, qui qua­drin­gen­ta in bo­nis ha­beat, tre­cen­ta le­gas­set et de­duc­tis cen­tum ro­gas­set he­redem, ut he­redi­ta­tem Sem­pro­nio re­sti­tuat, de­be­re di­ci de­duc­tis cen­tum re­sti­tu­ta he­redi­ta­te le­ga­to­rum ac­tio­nem in fi­dei­com­mis­sa­rium da­ri.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 36,1,3Ul­pia­nus li­bro ter­tio fi­dei­com­mis­so­rum. Mar­cel­lus au­tem apud Iu­lia­num in hac spe­cie ita scri­bit: si ad he­redis onus es­se tes­ta­tor le­ga­ta di­xe­rit et he­res spon­te ad­iit he­redi­ta­tem, ita de­be­re com­pu­ta­tio­nem Fal­ci­diae in­iri, ac si qua­drin­gen­ta per fi­dei­com­mis­sum es­sent re­lic­ta, tre­cen­ta ve­ro le­ga­ta, ut in sep­tem par­tes tre­cen­ta di­vi­dan­tur et fe­rat quat­tuor par­tes fi­dei­com­mis­sa­rius, tres par­tes le­ga­ta­rius. quod si su­spec­ta dic­ta sit he­redi­tas et non spon­te he­res ad­iit et re­sti­tuit, cen­tum qui­dem de qua­drin­gen­tis, quae ha­bi­tu­rus es­set he­res, re­si­dent apud fi­dei­com­mis­sa­rium, in re­li­quis au­tem tre­cen­tis ea­dem dis­tri­bu­tio fiet, ut ex his quat­tuor par­tes ha­beat fi­dei­com­mis­sa­rius, re­li­quas tres le­ga­ta­rius: nam in­iquis­si­mum est plus fer­re le­ga­ta­rium id­eo, quia su­spec­ta dic­ta est he­redi­tas, quam la­tu­rus es­set, si spon­te ad­ita fuis­set. 1Quod au­tem in su­spec­ta he­redi­ta­te dic­tum est, hoc idem di­ci pot­est in his tes­ta­men­tis, in qui­bus lex Fal­ci­dia lo­cum non ha­bet, in mi­li­tis di­co et si qui sunt alii. 2Item Pom­po­nius scri­bit, si de­duc­tis le­ga­tis re­sti­tue­re quis he­redi­ta­tem ro­ga­tur, quae­si­tum est, utrum so­li­da le­ga­ta prae­stan­da sint et quar­tam ex so­lo fi­dei­com­mis­so de­tra­he­re pos­sit, an ve­ro et ex le­ga­tis et ex fi­dei­com­mis­so quar­tam de­tra­he­re pos­sit? et re­fert Aris­to­nem re­spon­dis­se ex om­ni­bus de­tra­hen­dam, hoc est ex le­ga­tis et fi­dei­com­mis­so. 3Res, quae ab he­rede alie­na­tae sunt, in quar­tam im­pu­tan­tur he­redi. 4Qui­dam li­be­ris suis, ex dis­pa­ri­bus par­ti­bus in­sti­tu­tis, da­tis prae­cep­tio­ni­bus, ut ip­se ma­xi­mam par­tem pa­tri­mo­nii in­ter li­be­ros ita di­vi­sis­set, ro­ga­vit eum, qui si­ne li­be­ris de­ce­de­ret, por­tio­nem suam fra­tri­bus re­sti­tue­re. im­pe­ra­tor nos­ter re­scrip­sit prae­cep­tio­nes quo­que fi­dei­com­mis­so con­ti­ne­ri, quia non por­tio­nem he­redi­ta­riam tes­ta­tor com­me­mo­ra­vit, sed sim­pli­ci­ter por­tio­nem: in por­tio­nem au­tem et prae­cep­tio­nes vi­de­ri ce­ci­dis­se. 5Si is, qui ro­ga­tus fue­rit he­redi­ta­tem re­sti­tue­re, an­te quaes­tio­nem de fa­mi­lia ha­bi­tam vel ta­bu­las ape­rue­rit vel he­redi­ta­tem ad­ie­rit vel quid eo­rum quae se­na­tus con­sul­to pro­hi­ben­tur fe­ce­rit ac per hoc pu­bli­ca­ta fue­rit he­redi­tas, fis­cus cum suis one­ri­bus he­redi­ta­tem ad­quirit. qua­re com­mo­dum quar­tae, quod erat ha­bi­tu­rus he­res in­sti­tu­tus, id ad fis­cum per­ti­net et ex Tre­bel­lia­no ac­tio­nes trans­eunt. sed et si pro­hi­bue­rit tes­ta­men­ta­rium in­tro­du­ce­re vel tes­tes con­ve­ni­re vel mor­tem tes­ta­to­ris non de­fen­dit vel ex alia cau­sa he­redi­tas fis­co vin­di­ca­ta est, ae­que quar­tae qui­dem com­mo­dum ad fis­cum per­ti­ne­bit, do­drans ve­ro fi­dei­com­mis­sa­rio re­sti­tue­re­tur.

Übersetzung nicht erfasst.

Ex libro IV

Dig. 1,4,2Ul­pia­nus fi­dei­com­mis­so­rum li­bro quar­to. In re­bus no­vis con­sti­tuen­dis evi­dens es­se uti­li­tas de­bet, ut re­ce­da­tur ab eo iu­re, quod diu ae­quum vi­sum est.

Ulp. lib. IV. Fideicss. Bei der Erlassung neuer Bestimmungen muss ein in die Augen springender Nutzen vorhanden sein, um von demjenigen Rechte abzuweichen, was lange passend geschienen hat.

Dig. 36,1,4Idem li­bro quar­to fi­dei­com­mis­so­rum. Quia pot­erat fie­ri, ut he­res in­sti­tu­tus no­lit ad­ire he­redi­ta­tem ve­ri­tus, ne dam­no ad­fi­ce­re­tur, pro­spec­tum est, ut, si fi­dei­com­mis­sa­rius di­ce­ret suo pe­ri­cu­lo ad­ire et re­sti­tui si­bi vel­le, co­ga­tur he­res in­sti­tu­tus a prae­to­re ad­ire et re­sti­tue­re he­redi­ta­tem. quod si fue­rit fac­tum, trans­eunt ac­tio­nes ex Tre­bel­lia­no nec quar­tae com­mo­do he­res in re­sti­tu­tio­ne ute­tur: nam cum alie­no pe­ri­cu­lo ad­ie­rit he­redi­ta­tem, me­ri­to om­ni com­mo­do ar­ce­bi­tur. nec in­ter­est, sol­ven­do sit he­redi­tas nec ne: suf­fi­cit enim re­cu­sa­ri ab he­rede in­sti­tu­to. ne­que il­lud in­qui­ri­tur, sol­ven­do sit he­redi­tas an non sit. opi­nio enim, vel me­tus vel co­lor, eius, qui no­luit ad­ire he­redi­ta­tem, in­spi­ci­tur, non sub­stan­tia he­redi­ta­tis, nec im­me­ri­to: non enim prae­scri­bi he­redi in­sti­tu­to de­bet, cur me­tuat he­redi­ta­tem ad­ire vel cur no­lit, cum va­riae sint ho­mi­num vo­lun­ta­tes: quo­run­dam neg­otia ti­men­tium, quo­run­dam ve­xa­tio­nem, quo­run­dam ae­ris alie­ni cumu­lum, tam­et­si lo­cu­ples vi­dea­tur he­redi­tas, quo­run­dam of­fen­sas vel in­vi­diam: quo­run­dam gra­ti­fi­ca­ri vo­len­tium his, qui­bus he­redi­tas re­lic­ta est, si­ne one­re ta­men suo.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 36,1,6Ul­pia­nus li­bro quar­to fi­dei­com­mis­so­rum. Re­cu­sa­re au­tem non tan­tum prae­sen­tes, sed et­iam ab­sen­tes vel per epis­tu­lam pos­sunt: nam et­iam ad­ver­sus ab­sen­tes pos­tu­la­tur de­cre­tum, si­ve cer­tior sit eo­rum vo­lun­tas re­cu­san­tium ad­ire et re­sti­tue­re he­redi­ta­tem si­ve in­cer­ta: ad­eo prae­sen­tia eo­rum non est ne­ces­sa­ria. 1Me­mi­nis­se au­tem opor­te­bit de he­rede in­sti­tu­to se­na­tum lo­qui: id­eo­que trac­ta­tum est apud Iu­lia­num, ad in­tes­ta­tos lo­cum ha­beat. sed est ve­rius eo­que iu­re uti­mur, ut hoc se­na­tus con­sul­tum ad in­tes­ta­tos quo­que per­ti­neat, si­ve le­gi­ti­mi si­ve ho­no­ra­rii sint suc­ces­so­res. 2Sed et ad fi­lium qui in po­tes­ta­te est hoc se­na­tus con­sul­tum lo­cum ha­bet et in ce­te­ris ne­ces­sa­riis, ut a prae­to­re com­pel­lan­tur mis­ce­re se he­redi­ta­ti, sic de­in­de re­sti­tue­re: quod si fe­ce­rint, trans­tu­lis­se vi­de­bun­tur ac­tio­nes. 3Si fis­co va­can­tia bo­na de­fe­ran­tur nec ve­lit bo­na ad­gnos­ce­re et fi­dei­com­mis­sa­rio re­sti­tue­re, ae­quis­si­mum erit, qua­si vin­di­ca­ve­rit, sic fis­cum re­sti­tu­tio­nem fa­ce­re. 4Item si mu­ni­ci­pes he­redi­ta­tem su­spec­tam di­cant he­redes in­sti­tu­ti, di­cen­dum erit co­gi eos ad­gnos­ce­re he­redi­ta­tem et re­sti­tue­re: idem­que erit et in col­le­gio di­cen­dum. 5Ti­tius he­res in­sti­tu­tus Sem­pro­nio sub­sti­tu­to ro­ga­tus est ip­si Sem­pro­nio he­redi­ta­tem re­sti­tue­re: in­sti­tu­tus su­spec­tam di­ce­bat he­redi­ta­tem: quae­ri­tur, an co­gen­dus est ad­ire et re­sti­tue­re he­redi­ta­tem. et de­li­be­ra­ri pot­est: sed ve­rius est co­gen­dum eum, quia in­ter­es­se Sem­pro­nii pot­est ex in­sti­tu­tio­ne quam ex sub­sti­tu­tio­ne he­redi­ta­tem ha­be­re, vel le­ga­tis vel li­ber­ta­ti­bus one­ra­ta sub­sti­tu­tio­ne: nam et si le­gi­ti­mus he­res fue­rit is, cui fi­dei­com­mis­sa­ria he­redi­tas re­lic­ta est, idem di­ci­tur. 6Si quis alio lo­co re­sti­tue­re he­redi­ta­tem ius­sus sit et su­spec­tam eam di­cat, Iu­lia­nus scri­bit co­gen­dum eum es­se si­mi­lem­que ei, qui in diem ro­ga­tus est re­sti­tue­re.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 36,1,9Ul­pia­nus li­bro quar­to fi­dei­com­mis­so­rum. Sed et si alio lo­co ius­sus est ad­ire et rei pu­bli­cae cau­sa ab­sit, ae­que co­gen­dum ad­ire he­redi­ta­tem et re­sti­tue­re Iu­lia­nus ait, ubi ab­est. 1Pla­ne si quis pe­tie­rit ad de­li­be­ra­tio­nem tem­pus et im­pe­tra­ve­rit, de­in­de post tem­pus de­li­be­ra­tio­nis ad­ie­rit et re­sti­tue­rit he­redi­ta­tem, non vi­de­tur co­ac­tus hoc fe­cis­se: nec enim su­spec­tam co­ac­tus ad­it, sed spon­te post de­li­be­ra­tio­nem. 2Quod si su­spec­tam di­cit, pro­fi­te­ri de­bet non si­bi ex­pe­di­re ad­ire he­redi­ta­tem, ne­que hoc di­ci opor­te­re non es­se sol­ven­do, sed pro­fi­te­ri eum opor­tet, quod non pu­tat si­bi ex­pe­di­re he­redi­ta­tem ad­ire. 3Si quis sub con­di­cio­ne fuit he­res scrip­tus, pen­den­te con­di­cio­ne ni­hil agit, tam­et­si pa­ra­tus sit re­sti­tue­re he­redi­ta­tem.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 36,1,11Ul­pia­nus li­bro quar­to fi­dei­com­mis­so­rum. Apud Iu­lia­num re­la­tum est, si le­ga­tum fuit he­redi in­sti­tu­to re­lic­tum ‘si he­res non erit’ et ob hoc su­spec­tam di­cat he­redi­ta­tem ne per­dat le­ga­tum, of­fer­ri ei opor­te­re quan­ti­ta­tem le­ga­ti a fi­dei­com­mis­sa­rio, de­in­de co­gen­dum. nec il­lud ad­mit­tit Iu­lia­nus, ut, qua­si he­redi­ta­tem non ad­is­set, sic le­ga­tum a co­he­rede pe­tat (ad­iit enim), sed ma­gis ar­bi­tra­tur a fi­dei­com­mis­sa­rio ei prae­stan­dum. sed et si quid aliud sua in­ter­es­se di­cet, non co­gi­tur ad­ire, ni­si ei dam­num vel lu­crum a fi­dei­com­mis­sa­rio sar­cia­tur vel a prae­to­re onus re­mit­ta­tur, quod re­cu­sat. 1Idem Iu­lia­nus ait, si duo fue­rint a pa­tre in­sti­tu­ti cum fi­lio eius im­pu­be­re et idem sub­sti­tu­ti fi­lio, suf­fi­ce­re ei, qui fi­dei­com­mis­sum in se­cun­dis ta­bu­lis ac­ce­pit, unum ex he­redi­bus in­sti­tu­tis co­ge­re ad­ire pa­tris he­redi­ta­tem: hoc enim fac­to con­fir­ma­tis­que pa­tris ta­bu­lis pot­erunt ex sub­sti­tu­tio­ne am­bo co­gi ad­ire et re­sti­tue­re he­redi­ta­tem. 2Utrum au­tem prae­sen­ti an et­iam ab­sen­ti re­sti­tui pos­sit pro­cu­ra­to­re ad­eun­te prae­to­rem, vi­den­dum est. ego pu­to ab­sen­ti quo­que fi­dei­com­mis­sa­rio co­gi pos­se he­redem in­sti­tu­tum ad­ire et re­sti­tue­re nec ve­re­ri he­redem opor­te­re, ne for­te in dam­no mo­re­tur: pot­est enim ei per prae­to­rem suc­cur­ri, si­ve cau­tum ei fiat, si­ve non et an­te de­ces­se­rit fi­dei­com­mis­sa­rius, quam ei re­sti­tua­tur he­redi­tas. est enim hu­ius rei ex­em­plum ca­pe­re ex re­scrip­to di­vi Pii in spe­cie hu­ius­mo­di. An­ti­stia de­ce­dens Ti­tium he­redem in­sti­tuit et li­ber­ta­tem de­dit al­bi­nae di­rec­tam ei­que fi­liam per fi­dei­com­mis­sum re­li­quit ro­ga­vit­que, ut fi­liam ma­nu­mit­te­ret: sed et Ti­tium ro­ga­vit, ut ma­nu­mis­sae al­bi­nae fi­liae re­sti­tue­ret he­redi­ta­tem. cum igi­tur Ti­tius su­spec­tam di­ce­ret he­redi­ta­tem, re­scrip­tum est a di­vo Pio com­pel­len­dum eum ad­ire he­redi­ta­tem: quo ad­eun­te al­bi­nae com­pe­ti­tu­ram li­ber­ta­tem ei­que fi­liam tra­den­dam et ab ea ma­nu­mit­ten­dam tu­to­rem­que fi­liae ma­nu­mis­sae dan­dum, quo auc­to­re re­sti­tua­tur he­redi­tas fi­liae sta­tim, quam­vis sic fuis­set ei ro­ga­tus re­sti­tue­re, cum nu­bi­lem ae­ta­tem com­ples­set. cum au­tem pos­sit, in­quit, eve­ni­re, ut an­te de­ce­dat ea, cui fi­dei­com­mis­sa­ria li­ber­tas et he­redi­tas re­lic­ta est, nec opor­teat dam­no ad­fi­ci eum, qui ro­ga­tus ad­it he­redi­ta­tem, re­me­dium de­dit, ut, si quid ho­rum con­ti­ge­rit, per­in­de per­mit­ta­tur ve­num­da­ri bo­na An­ti­stiae, ac si he­res ei non ex­sti­tis­set. cum igi­tur de­mons­tra­ve­rit di­vus Pius suc­cur­ri he­redi in­sti­tu­to, qui com­pul­sus ad­it, di­ci pot­est et­iam in ce­te­ris cau­sis ex­em­plum hoc se­quen­dum, si­cu­bi eve­ne­rit, re­sti­tua­tur fi­dei­com­mis­sa­ria he­redi­tas ei, qui com­pu­lit ad­ire et re­sti­tue­re si­bi he­redi­ta­tem.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 36,1,13Ul­pia­nus li­bro quar­to fi­dei­com­mis­so­rum. Il­le, a quo sub con­di­cio­ne fi­dei­com­mis­sum re­lic­tum est, cau­sa­ri quid non pot­erit, ne con­di­cio de­fi­ciat et hae­reat ac­tio­ni­bus, cum nul­lum dam­num sit fu­tu­rum. 1Se­cun­dum ea quae os­ten­di­mus iam igi­tur non de­si­de­ra­tur he­redis prae­sen­tia. 2Si de tes­ta­men­to ali­quid quae­ra­tur, he­res non de­bet au­di­ri, si su­spec­tam si­bi he­redi­ta­tem di­cat: nam et si ma­xi­me di­ca­tur vel ius tes­tan­di non ha­buis­se eum qui tes­ta­tus est vel de vi­ri­bus tes­ta­men­ti vel de sua con­di­cio­ne, non erit au­dien­dus. 3Quid er­go si de vi­ri­bus fi­dei­com­mis­si trac­te­tur? haec quaes­tio prae­to­ri prae­ter­mit­ten­da non erit. sed quid si qui fi­dei­com­mis­sa­rius di­cat: ‘ad­eat prius et sic de hoc quae­ra­tur?’ cre­do in­ter­dum au­dien­dum fi­dei­com­mis­sa­rium, si co­gni­tio proli­xio­rem trac­ta­tum ha­beat: fin­ge enim ver­ba fi­dei­com­mis­si de lon­gin­quo pe­ten­da et ius­tam de­li­be­ra­tio­nem de quan­ti­ta­te fi­dei­com­mis­si in­ci­de­re: di­cen­dum erit com­pel­len­dum eum ad­ire, ne prius he­res de­ce­dens fi­dei­com­mis­sa­rium de­ci­piat. 4Tem­pes­ti­vum est re­qui­re­re, per quem quis co­ga­tur ad­ire et re­sti­tue­re he­redi­ta­tem: vel­uti si prae­tor aut con­sul fue­rit he­res in­sti­tu­tus su­spec­tam­que he­redi­ta­tem di­cat, an co­gi pos­sit ad­ire et re­sti­tue­re? et di­cen­dum est prae­to­rem qui­dem in prae­to­rem vel con­su­lem in con­su­lem nul­lum im­pe­rium ha­be­re: sed si iu­ris­dic­tio­ni se sub­iciant, so­let prae­tor in eos ius di­ce­re. sed et si ip­se prae­tor he­res in­sti­tu­tus su­spec­tam di­cat, ip­se se co­ge­re non pot­erit, quia tri­pli­ci of­fi­cio fun­gi non pot­est et su­spec­tam di­cen­tis et co­ac­ti et co­gen­tis. sed in his om­ni­bus ca­si­bus at­que si­mi­li­bus prin­ci­pa­le au­xi­lium im­plo­ran­dum est. 5Si quis fi­lius fa­mi­lias sit et ma­gis­tra­tum ge­rat, pa­trem suum, in cu­ius est po­tes­ta­te, co­ge­re pot­erit su­spec­tam di­cen­tem he­redi­ta­tem ad­ire et re­sti­tue­re:

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 36,1,15Ul­pia­nus li­bro quar­to fi­dei­com­mis­so­rum. 1Sed et qui re­pu­dia­vit he­redi­ta­tem, co­ge­tur ad­ire et re­sti­tue­re ip­sam he­redi­ta­tem, si ius­tae cau­sae al­le­gen­tur. 2Pla­ne si bo­na ven­ie­rint, non opor­tet prae­to­rem ne qui­dem pu­pil­lum re­sti­tue­re ni­si ex cau­sa, ut di­vus Pius re­scrip­sit. 3Si quis com­pul­sus ad­ie­rit he­redi­ta­tem ex tes­ta­men­to, quod se­cun­das ta­bu­las ha­be­bat, quae­si­tum est, an per ad­itio­nem et ta­bu­lae se­cun­dae fir­ma­ren­tur, quod vi­de­ban­tur eva­nuis­se non ad­ita pa­tris he­redi­ta­te. et Iu­lia­nus li­bro quin­to de­ci­mo scri­bit et se­quen­tes ta­bu­las con­fir­ma­ri: quae sen­ten­tia ve­ris­si­ma est: ne­mo enim du­bi­tat et­iam le­ga­ta prae­sta­ri et li­ber­ta­tes com­pe­te­re et ce­te­ra, quae­cum­que sint in tes­ta­men­to, per­in­de va­le­re, ac si sua spon­te he­res he­redi­ta­tem ad­is­set. 4Qui com­pul­sus ad­it he­redi­ta­tem, sic­uti ce­te­ris com­mo­dis ca­ret, ita hoc quo­que ca­su ca­reat, ne pos­sit pae­ni­ten­do quar­tam re­ti­ne­re: et ita in­ve­nio ab im­pe­ra­to­re nos­tro et di­vo pa­tre eius re­scrip­tum. 5Non om­nis au­tem su­spec­tam he­redi­ta­tem re­pu­dia­tio­ne amis­sam co­ge­re pot­est ad­iri et si­bi re­sti­tui, sed is de­mum, ad quem ac­tio­nes trans­ire pos­sunt: ne­que enim ae­quum est ad hoc quem com­pel­li ad­ire he­redi­ta­tem, ut emo­lu­men­tum qui­dem he­redi­ta­tis re­fun­dat, ip­se ve­ro one­ri­bus he­redi­ta­tis ob­stric­tus re­lin­qua­tur. 6Qua­re si fi­dei­com­mis­sum pe­cu­nia­rium ali­cui fue­rit re­lic­tum, ces­sat com­pul­sio, tam­et­si in­dem­ni­ta­tis cau­tio of­fe­ra­tur. 7Pro­in­de qui ‘he­redi­ta­tem’ ro­ga­tur re­sti­tue­re, is de­mum com­pel­li­tur re­sti­tue­re. 8Sed et si quis ‘bo­na’ ro­ga­tus sit vel ‘fa­mi­liam’ vel ‘pe­cu­niam’ ro­ge­tur vel ‘uni­ver­sam rem meam’

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 36,1,17Ul­pia­nus li­bro quar­to fi­dei­com­mis­so­rum. co­gi pot­erit: hoc idem et si ‘pa­tri­mo­nium’ fue­rit ro­ga­tus et si ‘fa­cul­ta­tes’ et si ‘quid­quid ha­beo’ et si ‘cen­sum meum’ et si ‘for­tu­nas meas’ et si ‘sub­stan­tiam meam’. et si ‘pe­cu­lium meum’ tes­ta­tor di­xe­rit, quia ple­ri­que ὑποκοριστικῶς pa­tri­mo­nium suum pe­cu­lium di­cunt, co­gen­dus erit: de suc­ces­sio­ne enim sua et hic ro­ga­vit. nec igno­ro in qui­bus­dam ex his Mae­cia­num du­bi­ta­re et vo­lun­ta­tis es­se di­ce­re quaes­tio­nem, utrum de pe­cu­nia tan­tum an et de suc­ces­sio­ne tes­ta­tor sen­sit. in amb­iguo ta­men ma­gis de suc­ces­sio­ne sen­sum di­co, ne in­ter­ci­dat fi­dei­com­mis­sum. 1Sed et si quis ita ro­ga­ve­rit: ‘quid­quid ad te ex he­redi­ta­te bo­nis­ve meis per­ve­ne­rit, ro­go re­sti­tuas’, co­gi pot­erit ad­ire et re­sti­tue­re he­redi­ta­tem ex Tre­bel­lia­no se­na­tus con­sul­to, quam­quam per­ve­ni­re pro­prie di­ca­tur quod de­duc­tis one­ri­bus ad ali­quem per­ve­nit. 2Et ge­ne­ra­li­ter au­tem pot­est di­ci ita de­mum quem non pos­se co­gi ad­ire et re­sti­tue­re he­redi­ta­tem, si de re vel quan­ti­ta­te fue­rit ro­ga­tus: ce­te­rum si de uni­ver­si­ta­te sen­sis­se tes­ta­to­rem ap­pa­reat, nul­la quaes­tio est, quin, si­ve su­spec­tam di­cat, co­gi pos­sit, si­ve spon­te ad­it, ex Tre­bel­lia­no trans­eant ac­tio­nes. 3In­de quae­ri­tur, si quis he­redi­ta­tem ro­ga­tus sit re­sti­tue­re de­duc­to ae­re alie­no vel de­duc­tis le­ga­tis, an su­spec­tam di­cens co­gi pos­sit ad­ire et re­sti­tue­re he­redi­ta­tem, quia vi ip­sa ma­gis id, quod su­per­est ex he­redi­ta­te, quam ip­sam he­redi­ta­tem re­sti­tue­re sit ro­ga­tus. et sunt qui pu­tent, ut Mae­cia­nus, in­uti­lem es­se hanc de­duc­tio­nem: nec enim pos­se ex iu­re de­du­ci quan­ti­ta­tem, non ma­gis quam si fun­dum quis de­duc­to ae­re alie­no vel de­duc­tis le­ga­tis re­sti­tue­re sit ro­ga­tus: ne­que enim re­ci­pit fun­dus ae­ris alie­ni vel le­ga­ti mi­nutio­nem. sed Iu­lia­num ex­is­ti­ma­re re­fert Tre­bel­lia­no se­na­tus con­sul­to lo­cum es­se et, ne du­pli­ci­ter fi­dei­com­mis­sa­rius one­re­tur, et cum he­res aes alie­num vel le­ga­tum de­du­cit et cum con­ve­ni­tur a cre­di­to­ri­bus et le­ga­ta­riis, re­sti­tu­ta si­bi ex Tre­bel­lia­no he­redi­ta­te de­be­re aut de­duc­tio­nem eum non pa­ti ab he­rede aut ca­ve­re il­li he­redem de­fen­sum iri eum ad­ver­sus le­ga­ta­rios ce­te­ros­que. 4Si quis he­res in­sti­tu­tus ro­ga­tus fue­rit he­redi­ta­tem non to­tam, sed par­tem re­sti­tue­re, vel si duo­bus re­sti­tue­re sit ro­ga­tus et al­ter ex his ve­lit si­bi re­sti­tui he­redi­ta­tem, al­ter re­cu­set: se­na­tus cen­suit utro­que ca­su ex­one­ra­ri eum, qui su­spec­tam he­redi­ta­tem di­cit, to­tam­que he­redi­ta­tem trans­ire ad eum, qui ad­ire co­git. 5Sed et si quis non he­redi­ta­tis suae par­tem di­mi­diam ro­ga­vit he­redem suum re­sti­tue­re, sed he­redi­ta­tem Se­iae, quae ad eum per­ve­ne­rat, vel to­tam vel par­tem eius, he­res­que in­sti­tu­tus su­spec­tam di­cat, cum pla­ceat il­lud quod Pa­pi­nia­nus ait ex Tre­bel­lia­no trans­ire ac­tio­nes, di­ci pot­erit, si su­spec­ta di­ca­tur he­redi­tas, co­gen­dum he­redem in­sti­tu­tum ad­ire et re­sti­tue­re he­redi­ta­tem to­tam­que he­redi­ta­tem ad eum cui re­sti­tui­tur per­ti­ne­re. 6Sed et si mi­les ro­ga­ve­rit quem res Ita­li­cas re­sti­tue­re vel res pro­vin­cia­les, di­cen­dum est su­spec­tam di­cen­tem co­gi ad­ire et re­sti­tue­re: nam, ut ele­gan­ter Mae­cia­nus li­bro sex­to fi­dei­com­mis­so­rum ait, qua ra­tio­ne ex cer­ta re mi­les he­redem in­sti­tue­re pot­est ac­tio­nes­que ei da­bun­tur, pa­ri ra­tio­ne et­iam ex Tre­bel­lia­no trans­ibunt ac­tio­nes: et quam­vis pla­ceat, cum quis he­redi­ta­tem bo­na­que, quae si­bi ab ali­quo ob­ve­ne­runt vel quae in ali­qua re­gio­ne ha­bet, re­sti­tue­re ro­gat, ex Tre­bel­lia­no non trans­eant ac­tio­nes, ta­men con­tra re­spon­de­ri in mi­li­tis tes­ta­men­to ait: nam sic­uti con­ces­sum est, in­quit, mi­li­ti­bus cir­ca in­sti­tu­tio­nem se­pa­ra­re spe­cies bo­no­rum, ita et, si per fi­dei­com­mis­sum ab in­sti­tu­tis he­redi­bus id fe­ce­rit, ad­mit­te­re­tur Tre­bel­lia­num se­na­tus con­sul­tum. 7Cum qui­dam duos he­redes in­sti­tue­rit eos­que in­vi­cem sub­sti­tue­rit et ab his pe­tie­rit, si­ve uter­que si­ve al­ter he­res es­set, ut he­redi­tas sua ex par­te di­mi­dia re­sti­tue­re­tur ali­cui post quin­quen­nium, et scrip­ti su­spec­tam si­bi he­redi­ta­tem di­cant, fi­dei­com­mis­sa­rius au­tem de­si­de­ret suo pe­ri­cu­lo ad­iri he­redi­ta­tem: cen­suit se­na­tus am­bos he­redes al­te­rum­ve co­gi ad­ire he­redi­ta­tem et fi­dei­com­mis­sa­rio eam re­sti­tue­re ita, ut fi­dei­com­mis­sa­rio et ad­ver­sus eum ac­tio­nes com­pe­tant qua­si ex Tre­bel­lia­no re­sti­tu­ta he­redi­ta­te. 8Mae­cia­nus scri­bit: cum quis ex fi­dei­com­mis­sa­riis ab­es­set et prae­sen­tes de­si­de­rent suo pe­ri­cu­lo ad­ire he­redi­ta­tem trans­la­tis­que in so­li­dum ac­tio­ni­bus in eum qui co­egit ab­sen­tes, si ve­lint fi­dei­com­mis­sum sus­ci­pe­re, a prae­sen­te pe­tent: con­se­quen­ter ait nec quar­tam eum re­ten­tu­rum ad­ver­sus fi­dei­com­mis­sa­rios suos, quia nec he­res po­tuit. 9Idem Mae­cia­nus quae­rit, an is, qui duo­bus vel plu­ri­bus ro­ga­tus est re­sti­tue­re he­redi­ta­tem, co­gen­te ali­quo ad­ire pos­sit et in ho­rum, qui id non de­si­de­ra­ve­runt, por­tio­ni­bus Fal­ci­diae be­ne­fi­cio uti, si­ve ip­si quo­que de­si­de­rent si­bi re­sti­tui si­ve alius in lo­cum eo­rum suc­ces­se­rit. et cum ho­die hoc iu­re uti­mur, ut to­tum trans­eat ad eum qui co­egit, con­se­quens erit di­ce­re quar­tae re­ten­tio­nem amis­is­se eum qui co­ac­tus est, quia in so­li­dum ac­tio­nes trans­ie­rint in eum qui co­egit. pla­ne si pro­po­nas fi­dei­com­mis­sa­rium non ita co­egis­se, ut to­ta he­redi­tas in se trans­fe­ra­tur: cum coe­pe­rint ce­te­ri de­si­de­ra­re si­bi re­sti­tui he­redi­ta­tem, di­cen­dum Fal­ci­dia eum uti pos­se. rec­te igi­tur Mae­cia­nus ait mul­tum in­ter­es­se, utrum to­tam re­sti­tui he­redi­ta­tem si­bi fi­dei­com­mis­sa­rius de­si­de­ra­ve­rit an suam tan­tum­mo­do par­tem. nam si so­la pars trans­fer­tur, in re­si­duo Fal­ci­diae erit lo­cus: si to­ta he­redi­tas trans­la­ta sit, ces­sat hu­ius le­gis be­ne­fi­cium. 10Si ser­vo duo­rum ro­ga­tus quis sit re­sti­tue­re he­redi­ta­tem et al­ter co­ge­re ve­lit su­spec­tam di­cen­tem, al­ter re­sti­tue­re si­bi re­cu­set, hoc erit di­cen­dum, quod in duo­bus, quo­rum al­ter sus­ci­pe­re vo­luit he­redi­ta­tem, al­ter non. 11Si pa­ter fi­lio, quem in po­tes­ta­te ha­bet, ro­ge­tur re­sti­tue­re he­redi­ta­tem, an fi­lius pa­trem suum, si su­spec­tam di­cat he­redi­ta­tem, co­ge­re pos­sit? et non est du­bium pa­trem a fi­lio per prae­to­rem co­gi pos­se. 12Sed et si id fi­dei­com­mis­sum ad cas­tren­se pe­cu­lium spec­ta­tu­rum est et fi­lius fa­mi­lias is fuit, qui mu­nus mi­li­tiae sus­ti­ne­bat alio­ve quo of­fi­cio prae­erat, mul­to ma­gis di­cen­dum erit pos­se eum pos­tu­la­re, ut pa­ter suus co­ga­tur ad­ire et re­sti­tue­re he­redi­ta­tem, quam­vis con­tra ob­se­quium pa­tri de­bi­tum vi­de­tur id de­si­de­ra­tu­rus. 13Sed si ser­vo suo ro­ga­tus sit cum li­ber­ta­te quis he­redi­ta­tem re­sti­tue­re, si­ve di­rec­ta da­ta sit li­ber­tas si­ve fi­dei­com­mis­sa­ria, di­ci pot­erit eum a ser­vo suo non pos­se co­gi ad­ire he­redi­ta­tem, quam­vis, si spon­te ad­is­set, co­ge­re­tur prae­sta­re fi­dei­com­mis­sa­riam li­ber­ta­tem et he­redi­ta­tem: id­que Mae­cia­nus li­bro sep­ti­mo de fi­dei­com­mis­sis scri­bit. 14Idem quae­rit, si quis pa­ra­tus sit do­mi­no ca­ve­re de in­dem­ni­ta­te, an pos­sit co­gi ad­ire he­redi­ta­tem, ma­xi­me et si pre­tium ser­vi of­fe­ra­tur. et rec­te ait non opor­te­re sub in­cer­to cau­tio­nis com­mit­te­re se ad­itio­ni he­redi­ta­tis. 15Hi qui so­li­dum ca­pe­re non pos­sunt, ex as­se he­redes in­sti­tu­ti et ro­ga­ti re­sti­tue­re so­li­dum, ad­ire he­redi­ta­tem et re­sti­tue­re co­gen­tur, cum ni­hil one­ris apud eos re­man­su­rum. 16Si ego he­res in­sti­tu­tus et ro­ga­tus sim Sti­chum ma­nu­mit­te­re vel alius le­ga­ta­rius, fi­dei au­tem meae com­mis­sum sit, ut Ti­tio he­redi­ta­tem re­sti­tuam, de­in­de Ti­tii fi­dei com­mis­sit, ut Sti­cho ean­dem red­de­ret: Sti­chus co­ge­re me pos­sit ad­ire et re­sti­tue­re he­redi­ta­tem. 17Ta­lis quo­que ca­sus a di­vo Pio ter­mi­na­tus est: nam ser­vo uni ex he­redi­bus le­ga­to per fi­dei­com­mis­sum erat ab eo li­ber­tas da­ta et ab al­te­ro he­redi­tas. di­vus et­enim Pius re­scrip­sit Cas­sio Dex­tro in haec ver­ba: ‘Her­mias si Mos­co Theo­do­to ex par­te he­redi in­sti­tu­to a Pam­phi­lo tes­ta­to­re le­ga­tus est eum­que Theo­do­tus, post­quam ad­ie­rit he­redi­ta­tem, prius quam a co­he­rede eius­dem Pam­phi­li ad­ire­tur he­redi­tas, ad ius­tam li­ber­ta­tem per­du­xit et ob hoc in eum ca­sum res per­duc­ta est, ut is qui le­ga­vit in­tes­ta­tus es­se non pos­sit, Her­mia pos­tu­lan­te mi­hi id Euar­estus com­pel­len­dus est pe­ri­cu­lo eius ad­ire et ex cau­sa fi­dei­com­mis­si he­redi­ta­tem re­sti­tue­re’.

Übersetzung nicht erfasst.

Ex libro V

Dig. 29,4,29Ul­pia­nus li­bro quin­to fi­dei­com­mis­so­rum. Qui omis­sa cau­sa tes­ta­men­ti ab in­tes­ta­to pos­si­det he­redi­ta­tem, ser­vos ad li­ber­ta­tem per­du­ce­re de­bet, ne eis fac­tum no­ceat eius qui ex tes­ta­men­to ad­ire no­luit: sic ta­men, ut ha­beat li­ber­tos.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 35,1,92Ul­pia­nus li­bro quin­to fi­dei­com­mis­so­rum. Si cui le­ga­tum fue­rit re­lic­tum is­que ro­ga­tus sit li­be­ros suos em­an­ci­pa­re, an co­gi de­beat ma­nu­mit­te­re? et re­ti­neo me di­xis­se de­fi­ci eos a pe­ti­tio­ne fi­dei­com­mis­si: ne­que enim prae­tor fi­dei­com­mis­sa­rius eos ad li­ber­ta­tem tue­tur ut ser­vos. Pa­pi­nia­num quo­que li­bro no­no re­spon­so­rum scri­be­re re­fe­re­bam non es­se co­gen­dum em­an­ci­pa­re fi­lios suos. ar­bi­tror ta­men ex­tra or­di­nem de­be­re con­sti­tui eum qui ad­gno­vit id, quod si­bi re­lic­tum est hac con­tem­pla­tio­ne, ut li­be­ros suos em­an­ci­pa­ret, co­gen­dum em­an­ci­pa­re: ne­que enim de­bet cir­cum­ve­ni­ri tes­tan­tium vo­lun­tas: sic de­in­de hoc ac­ci­pien­dum, quem­ad­mo­dum si sub con­di­cio­ne li­be­ro­rum em­an­ci­pan­do­rum ei fuis­set le­ga­tum vel ita re­lic­tum, ut eos em­an­ci­pa­ret. cui rei con­se­quens est, quod di­vus Se­ve­rus re­scrip­sit. nam cum quae­dam mu­lier ne­po­tes suos he­redes in­sti­tuis­set et ip­sum fi­lium co­he­redem fi­liis suis de­dis­set eos­que in­vi­cem sub­sti­tuis­set ro­gas­set­que fi­lium, ut fi­lios em­an­ci­pa­ret, non au­tem ro­gas­set, ut he­redi­ta­tem eis re­sti­tue­ret: ex auc­to­ri­ta­te di­vi Se­ve­ri em­an­ci­pa­re eos com­pul­sus est his­que re­sti­tue­re he­redi­ta­tem. et ad­iec­tum est, ut, si tar­dius id fa­ce­ret, qua­si ex mo­ra usu­ras prae­sta­tu­rum: vi­de­ri enim eum, qui mo­ram fa­ce­ret em­an­ci­pa­tio­ni, mo­ram re­sti­tu­tio­ni fi­dei­com­mis­si eam fa­ce­re.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 40,5,24Ul­pia­nus li­bro quin­to fi­dei­com­mis­so­rum. Ge­ne­ra­li­ter di­ce­mus eos pos­se fi­dei­com­mis­sa­riam li­ber­ta­tem ad­scri­be­re, qui fi­dei­com­mis­sum pe­cu­nia­rium pos­sunt re­lin­que­re. 1Et prin­ci­pis ser­vo vel mu­ni­ci­pii et cu­ius al­te­rius fi­dei­com­mis­sa li­ber­tas ad­scrip­ta va­let. 2Hos­tium ser­vo si fi­dei­com­mis­sa­ria li­ber­tas fue­rit ad­scrip­ta, pot­est trac­ta­ri, an non sit in­ef­fi­cax. et for­tas­sis quis di­xe­rit in­dig­num es­se ci­vem Ro­ma­num fie­ri hos­tium ser­vum: sed si in ca­sum re­lin­qua­tur, in quem nos­ter es­se in­ci­pit, quid pro­hi­bet di­ce­re li­ber­ta­tem va­le­re? 3Si ho­mi­ni li­be­ro fue­rit li­ber­tas per fi­dei­com­mis­sum ad­scrip­ta et is in ser­vi­tu­tem red­ac­tus pro­po­na­tur, pe­te­re pot­est li­ber­ta­tem, si mo­do mor­tis tem­po­re vel con­di­cio­nis ex­is­ten­tis in­ve­nia­tur ser­vus. 4Ser­vo eius, qui non­dum in re­bus hu­ma­nis est, li­ber­tas rec­te per fi­dei­com­mis­sum re­lin­qui­tur. 5Si ser­vus in me­tal­lum fue­rit dam­na­tus, li­ber­ta­tem spe­ra­re non pot­erit. quid er­go, si fi­dei­com­mis­sa­ria li­ber­tas ei re­lic­ta sit et poe­na me­tal­li in­dul­gen­tia prin­ci­pis sit li­be­ra­tus? et est re­scrip­tum ab im­pe­ra­to­re nos­tro hunc in do­mi­nium prio­ris do­mi­ni non re­sti­tui: cu­ius ta­men sit, non ad­ici­tur. cer­te cum fis­ci ef­fi­cia­tur, spe­ra­re pot­est fi­dei­com­mis­sa­riam li­ber­ta­tem. 6Ex dam­na­ta in me­tal­lum con­cep­to et na­to fi­dei­com­mis­sa­ria li­ber­tas da­ri pot­erit: quid mi­rum, cum et­iam ve­num­da­ri eum pos­se qua­si ser­vum di­vus Pius re­scrip­sit? 7Si pe­ti­tum a tes­ta­to­re fue­rit, ne post­ea Sti­chus ser­vi­ret, pla­cuit fi­dei­com­mis­sa­riam li­ber­ta­tem da­tam vi­de­ri: nam qui hoc pe­tit, ne post­ea ser­viat, vi­de­tur pe­te­re, ut li­ber­tas ei prae­ste­tur. 8Sed et si ita scrip­sit: ‘ne eum alie­nes’ ‘ne eum ven­das’, idem erit di­cen­dum, si mo­do hoc ani­mo fue­rit ad­scrip­tum, quod vo­lue­rit eum tes­ta­tor ad li­ber­ta­tem per­du­ci. ce­te­rum si alia men­te id scrip­sit, ut pu­ta quia con­si­lium da­bat he­redi re­ti­ne­re ta­lem ser­vum vel quia co­er­ce­re vo­luit ser­vum et cru­cia­re, ne me­lio­rem do­mi­num ex­pe­ria­tur, vel ali­qua men­te, non tri­buen­dae li­ber­ta­tis ani­mo, di­cen­dum est ces­sa­re li­ber­ta­tis prae­sta­tio­nem: et ita Cel­sus li­bro vi­cen­si­mo ter­tio di­ges­to­rum scri­bit. non tan­tum enim ver­ba fi­dei­com­mis­si, sed et mens tes­ta­to­ris tri­bue­re so­let li­ber­ta­tem fi­dei­com­mis­sa­riam. sed cum ex prae­sump­tio­ne li­ber­tas prae­sti­ta es­se vi­de­tur, he­redis est con­tra­riam vo­lun­ta­tem tes­ta­to­ris pro­ba­re. 9Si quis tu­to­rem id­eo scrip­se­rit, quia li­be­rum pu­ta­vit, cer­tis­si­mum est ne­que li­ber­ta­tem pe­ti pos­se ne­que tu­te­lam li­ber­ta­tis prae­sta­tio­ni pa­tro­ci­na­ri: et ita et Mar­cel­lus li­bro quin­to de­ci­mo di­ges­to­rum et im­pe­ra­tor nos­ter cum pa­tre re­scrip­sit. 10Si quis ser­vo pig­ne­ra­to di­rec­tam li­ber­ta­tem de­de­rit, li­cet vi­de­tur iu­re sup­ti­li in­uti­li­ter re­li­quis­se, at­ta­men qua­si et fi­dei­com­mis­sa­ria li­ber­ta­te re­lic­ta ser­vus pe­te­re pot­est, ut ex fi­dei­com­mis­so li­ber fiat: fa­vor enim li­ber­ta­tis sua­det, ut in­ter­pre­te­mur et ad li­ber­ta­tis pe­ti­tio­nem pro­ce­de­re tes­ta­men­ti ver­ba, qua­si ex fi­dei­com­mis­so fue­rat ser­vus li­ber es­se ius­sus: nec enim igno­tum est, quod mul­ta con­tra iu­ris ri­go­rem pro li­ber­ta­te sint con­sti­tu­ta. 11Ex tes­ta­men­to, quod ad­gna­tio­ne pos­tu­mae rup­tum es­se con­sti­tit, ne­que di­rec­tas li­ber­ta­tes com­pe­te­re ne­que fi­dei­com­mis­sa­rias de­be­ri, quas non a le­gi­ti­mis quo­que he­redi­bus pa­ter fa­mi­lias re­li­que­rit, sa­tis con­stat. 12Si quis alie­num vel suum ser­vum ro­ga­tus sit ma­nu­mit­te­re et mi­nus sit in eo quod ac­ce­pit iu­di­cio tes­ta­to­ris, plus sit in pre­tio ser­vi, an co­ga­tur vel alie­num red­ime­re vel suum ma­nu­mit­te­re, vi­den­dum est. et Mar­cel­lus scrip­sit, cum ce­pe­rit le­ga­tum, co­gen­dum om­ni­mo­do suum ma­nu­mit­te­re: et sa­ne hoc iu­re uti­mur, ut mul­tum in­ter­sit, suum quis­que ro­ga­tus sit ma­nu­mit­te­re an alie­num: si suum, co­ge­tur ma­nu­mit­te­re, et­iam­si mo­di­cum ac­ce­pit: quod si alie­num, non alias erit co­gen­dus, quam si tan­ti pos­sit red­ime­re, quan­tum ex iu­di­cio tes­ta­to­ris con­se­cu­tus sit. 13Pro­in­de con­se­quen­ter Mar­cel­lus ait eum quo­que, qui he­res in­sti­tu­tus est, si qui­dem ali­quid ad eum de­duc­to ae­re alie­no per­ve­nit, co­gen­dum es­se suum ma­nu­mit­te­re: si ve­ro ni­hil per­ve­nit, non es­se co­gen­dum. 14Pla­ne si for­te mi­nus re­lic­tum est ali­cui, ve­rum cre­vit le­ga­tum ex ali­qua cau­sa, ae­quis­si­mum erit tan­ti eum co­gi red­ime­re, quan­tum ad eum per­ve­nit, nec cau­sa­ri de­be­re, quod mi­nus il­li re­lic­tum sit, cum cre­ve­rit eius le­ga­tum per tes­ta­men­ti oc­ca­sio­nem: nam et si ex mo­ra fruc­tus usu­rae­ve fi­dei­com­mis­so ac­ces­sis­sent, di­cen­dum est li­ber­ta­tem prae­stan­dam. 15Pro­in­de et si ser­vi pre­tium de­cre­vit, di­cen­dum est red­ime­re co­gen­dum. 16Quod si le­ga­tum sit im­mi­nu­tum, vi­den­dum, an co­ga­tur ser­vum ma­nu­mit­te­re qui spe­ra­vit le­ga­tum ube­rius con­se­cu­tu­rum. et pu­tem, si le­ga­tum re­fun­de­re sit pa­ra­tus, non es­se co­gen­dum, id­cir­co, quia alia con­tem­pla­tio­ne ad­gno­vit le­ga­tum, quod ex in­opi­na­to de­mi­nu­tum est: pa­ra­to igi­tur ei a le­ga­to re­ce­de­re con­ce­den­dum erit, ni­si for­te re­si­duum le­ga­tum ad pre­tium suf­fi­cit. 17Quid er­go, si plu­res ser­vos ro­ga­tus sit ma­nu­mit­te­re et ad quo­run­dam pre­tium suf­fi­ciat id quod re­lic­tum est, ad om­nium non suf­fi­ciat, an co­gen­dus sit quos­dam ma­nu­mit­te­re? et pu­tem de­be­re eum co­gi vel eos, quo­rum pre­tium pa­ti­tur, ma­nu­mit­te­re. quis er­go sta­tuet, qui po­tius ma­nu­mit­ti­tur? utrum­ne ip­se le­ga­ta­rius eli­gat, quos ma­nu­mit­tat, an he­res a quo le­ga­tum est? et for­tas­sis quis rec­te di­xe­rit or­di­nem scrip­tu­rae se­quen­dum: quod si or­do non pa­reat, aut sor­ti­ri eos opor­te­bit, ne ali­quam amb­itio­nis vel gra­tiae su­spi­cio­nem prae­tor sub­eat, aut me­ri­tis cu­ius­que al­le­ga­tis ar­bi­tra­ri eos opor­tet. 18Si­mi­li mo­do di­cen­dum est et si red­ime­re ius­sus sit li­ber­ta­tem­que prae­sta­re nec pe­cu­nia quae le­ga­ta est suf­fi­ciat ad red­emp­tio­nem om­nium, qui­bus li­ber­tas da­ta est: nam et hic idem erit, quod su­pra pro­ba­vi­mus. 19Si cui le­ga­tum sit re­lic­tum is­que ro­ga­tus sit ser­vum pro­prium ma­nu­mit­te­re ei­que quod le­ga­tum est prae­sta­re, an fi­dei­com­mis­sa­ria li­ber­tas prae­stan­da sit? quos­dam mo­vet, quia, si fue­rit co­ac­tus ad li­ber­ta­tem prae­stan­dam, ex ne­ces­si­ta­te ad fi­dei­com­mis­si quo­que prae­sta­tio­nem erit co­gen­dus: et sunt qui pu­tant non es­se co­gen­dum. nam et si mi­hi le­ga­tum fuis­set re­lic­tum et id ro­ga­tus es­sem Ti­tio re­sti­tue­re con­fes­tim et prae­ter­ea fi­dei­com­mis­sam li­ber­ta­tem ser­vo meo prae­sta­re, si­ne du­bio di­ce­re­mus non es­se me co­gen­dum ad li­ber­ta­tis prae­sta­tio­nem, quia ni­hil pre­tii no­mi­ne vi­deor ac­ce­pis­se. pla­ne si for­te post tem­pus fue­rit ro­ga­tus re­sti­tue­re si­bi le­ga­tum re­lic­tum, di­ci pot­est prop­ter me­dii tem­po­ris fruc­tum co­gen­dum eum ma­nu­mit­te­re, 20si ro­ga­tus quis alii fun­dum, cum mo­rie­tur, alii cen­tum prae­sta­re si tan­tum ex fruc­ti­bus fun­di per­ce­pe­rit, quan­tum est in fi­dei­com­mis­so, co­gen­dum eum prae­sta­re. sic fit, ut sit in pen­den­ti fi­dei­com­mis­sum pe­cu­nia­rium et fi­dei­com­mis­sae li­ber­ta­tis prae­sta­tio. 21Quo­tiens au­tem fi­dei­com­mis­sa­ria li­ber­tas re­lin­qui­tur ef­fi­ca­ci­ter, in ea cau­sa est, ut ne­que alie­na­tio­ne ne­que usu­ca­pio­ne ex­tin­gui pos­sit: ad quem­cum­que enim per­ve­ne­rit is ser­vus, cui fi­dei­com­mis­sa li­ber­tas re­lic­ta est, co­gi eum ma­nu­mit­te­re: et ita est sae­pis­si­me con­sti­tu­tum. co­ge­tur igi­tur is, ad quem ser­vus per­ve­ne­rit, fi­dei­com­mis­sam li­ber­ta­tem prae­sta­re si hoc ma­luit is qui ro­ga­tus est: la­tius enim ac­cep­tum est, ut et si sub con­di­cio­ne fuit ei li­ber­tas re­lic­ta et pen­den­te con­di­cio­ne alie­na­tus sit, at­ta­men cum sua cau­sa alie­ne­tur. quod si no­lit ab eo ma­nu­mit­ti, sed po­tius ab eo ve­lit ad li­ber­ta­tem per­du­ci, qui erat ro­ga­tus eum ma­nu­mit­te­re, au­di­ri eum opor­te­re di­vus Ha­d­ria­nus et di­vus Pius re­scrip­se­runt. quin im­mo et si iam ma­nu­mis­sus est, ve­lit ta­men po­tius eius li­ber­tus fie­ri, qui erat ro­ga­tus eum ma­nu­mit­te­re, au­dien­dum eum di­vus Pius re­scrip­sit. sed et si ex per­so­na ma­nu­mis­so­ris vel ex qua­cum­que cau­sa ma­nu­mis­sus os­ten­de­re pot­est ius suum lae­di ma­nu­mis­sio­ne vel et­iam lae­sum, suc­cur­ri ei ex his con­sti­tu­tio­ni­bus opor­tet, ne con­tra vo­lun­ta­tem de­func­ti du­rior eius con­di­cio con­sti­tua­tur. pla­ne si ea sit de­func­ti vo­lun­tas, ut vel a quo­cum­que ma­nu­mit­ti vo­lue­rit, di­cen­dum est con­sti­tu­tio­nes su­pra scrip­tas ces­sa­re.

Ulp. lib. V. Fideicommiss. Im Allgemeinen behaupten wir, dass Diejenigen eine fideicommissarische Freiheit aussetzen können, welche ein Fideicommiss in Gelde hinterlassen können. 1Auch die einem Sclaven des Kaisers oder einer Municipalstadt und eines jeden Anderen ausgesetzte fideicommissarische Freiheit gilt. 2Wenn einem Sclaven der Feinde die fideicommissarische Freiheit ausgesetzt worden ist, so kann man fragen, ob sie nicht unwirksam sei? Nun könnte man zwar wohl sagen, dass ein Sclave der Feinde unwürdig sei, Römischer Bürger zu werden; aber wenn die Freiheit auf den Fall hinterlassen wird, in welchem er uns zu gehören anfängt, was steht dann im Wege zu sagen, dass die Freiheit gelte? 3Wenn einem freien Menschen die Freiheit durch ein Fideicommiss ausgesetzt sein, und der Fall eintreten sollte, dass derselbe in Sclaverei gerathen ist, so kann er die Freiheit fordern, sobald es sich findet, dass er zur Zeit des Todes [des Testators], oder des Eintritts der [beigefügten] Bedingung Sclave sei. 4Dem Sclaven Dessen, welcher noch nicht auf der Welt ist, wird die Freiheit rechtmässig durch ein Fideicommiss hinterlassen. 5Wenn ein Sclave in ein Bergwerk verurtheilt worden ist, so wird er die Freiheit nicht hoffen können. Wie nun, wenn ihm eine fideicommissarische Freiheit hinterlassen und er von der Bergwerksstrafe durch die Gnade des Kaisers befreit worden ist? Hierüber ist von unserem Kaiser11Antoninus Caracalla, s. Zimmern a. a. O. §. 100. a. rescribirt worden, dass ein solcher nicht in die Herrschaft seines früheren Herrn zurückgegeben werde; wem er aber gehören solle, wird nicht beigefügt; sicher wird er, da er Sclave des Fiscus wird, die fideicommissarische Freiheit hoffen können. 6Dem von einer in ein Bergwerk Verurtheilten empfangenen und geborenen Kinde wird die fideicommissarische Freiheit hinterlassen werden können; was Wunder, da ja der höchstselige Pius rescribirt hat, dass es auch als Sclave verkauft werden könne? 7Wenn von Seiten eines Testators das Verlangen ausgesprochen worden sein sollte, dass Stichus nachher nicht Sclave sein möchte, so hat man angenommen, dass auf diese Weise eine fideicommissarische Freiheit ertheilt zu sein scheine; denn wer darum bittet, dass [ein Sclave] nachher nicht Sclave sein solle, scheint zu bitten, dass demselben die Freiheit gewährt werden möge. 8Aber auch wenn [Jemand] so geschrieben hat: du mögest ihn nicht veräussern, du mögest ihn nicht verkaufen, wird man dasselbe sagen müssen, sobald es in der Absicht hinzugeschrieben worden ist, weil der Testator ihn hat in Freiheit gesetzt wissen wollen; sonst, wenn er es in einer andern Absicht geschrieben hat, z. B. weil er dem Erben den Rath gab, einen solchen Sclaven zu behalten, oder weil er den Sclaven hat bestrafen und peinigen wollen, dass er keinen besseren Herrn erhalten solle, oder in einer anderen Absicht, nicht mit dem Willen, die Freiheit zu ertheilen, so muss man sagen, dass die Gewährung der Freiheit wegfalle. Und so schreibt Celsus im drei und zwanzigsten Buche der Digesta. Denn nicht nur die Worte des Fideicommisses, sondern auch die Absicht des Testators pflegt die fideicommissarische Freiheit zu ertheilen. Da aber der Vermuthung nach die Freiheit [vom Testator] gewährt zu sein scheint, so ist es Sache des Erben, den entgegengesetzten Willen des Testators zu beweisen. 9Wenn Jemand Einen darum zum Vormund ernannt hat, weil er ihn für frei gehalten hat, so ist ganz gewiss, dass weder die Freiheit gefordert werden könne, noch die Vormundschaft der Gewährung der Freiheit Vorschub leiste; und so hat sowohl Marcellus im funfzehnten Buche der Digesta [geschrieben,] als auch unser Kaiser mit seinem Vater rescribirt. 10Wenn Jemand [seinem] verpfändeten Sclaven die unmittelbare Freiheit ertheilt hat, so kann, wenngleich er sie nach dem strengen Recht wirkungslos ertheilt zu haben scheint, dennoch der Sclave, wie wenn ihm auch eine fideicommissarische Freiheit hinterlassen worden wäre, fordern, dass er in Folge des Fideicommisses frei werde; denn die Begünstigung der Freiheit macht es räthlich, so auszulegen, dass die Worte des Testaments auch zur Forderung der Freiheit nützen, gleich als wenn der Sclave in Folge eines Fideicommisses für frei erklärt worden wäre; denn es ist ja nicht unbekannt, dass Vieles gegen die Strenge des Rechts für die Freiheit verordnet worden ist. 11Es ist hinlänglich bekannt, dass aus einem Testamente, welches als durch die Geburt einer Nachgeborenen umgestossen erwiesen worden ist, weder unmittelbare Freiheiten zustehen, noch die fideicommissarischen gewährt zu werden brauchen, wenn der Hausvater nicht auch den gesetzlichen Erben aufgelegt haben sollte, sie zu gewähren. 12Wenn Jemand gebeten worden ist, einen fremden oder seinen Sclaven freizulassen, und das, was er nach der Anordnung des Testators erhalten hat, weniger werth ist, als der Preis des Sclaven ausmacht, so ist zu sehen, ob er wohl gezwungen werde, entweder den fremden [Sclaven] zu kaufen, oder seinen freizulassen. Und Marcellus hat geschrieben, wenn er das Vermächtniss angenommen habe, so könne er jeden Falls gezwungen werden, seinen [Sclaven] freizulassen. Und in der That befolgen wir es als Recht, dass es ein grosser Unterschied sei, ob Jemand gebeten worden, seinen eigenen, oder einen fremden [Sclaven] freizulassen; wenn seinen, so wird er zum Freilassen gezwungen werden, auch wenn er etwas Unbedeutendes erhalten haben sollte, wenn aber einen fremden, so wird er nicht anders gezwungen werden können, als wenn er ihn für soviel kaufen kann, als er nach der Anordnung des Testators erhalten hat. 13Deshalb sagt Marcellus folgerichtig, auch Der, welcher zum Erben eingesetzt worden ist, könne dann, wenn nach Abzug der Schulden Etwas an ihn gekommen sei, gezwungen werden, seinen Sclaven freizulassen, wenn aber nichts an ihn gekommen sei, so könne er nicht gezwungen werden. 14Wenn freilich Einem weniger hinterlassen worden, aber das Vermächtniss aus irgend einem Grunde gewachsen ist, so wird es ganz billig sein, dass er gezwungen werde, den Sclaven für soviel zu kaufen, als an ihn gekommen ist, und er sich nicht beklagen dürfe, dass ihm weniger hinterlassen worden sei, da sein Vermächtniss durch eine Veranlassung des Testaments gewachsen ist; denn auch wenn wegen Verzugs Früchte oder Zinsen zu dem Fideicommiss hinzugekommen wären, würde man sagen müssen, dass die Freiheit zu gewähren sei. 15Deshalb muss man auch dann, wenn der Werth des Sclaven abgenommen hat, sagen, dass er zu zwingen sei, denselben zu kaufen. 16Wenn aber das Vermächtniss vermindert worden ist, so ist zu sehen, ob er gezwungen werde, den Sclaven freizulassen, da er gehofft hat, dass er ein reichlicheres Vermächtniss erlangen würde. Und ich möchte glauben, dass, wenn er bereit sei, das Vermächtniss zurückzugeben, er nicht gezwungen werden dürfe, [und zwar] deshalb, weil er das Vermächtniss in einer andern Voraussetzung angenommen hat, und dasselbe unerwartet vermindert worden ist; es wird ihm also, wenn er bereit ist, vom Vermächtniss zurückzutreten, zu gestatten sein, wenn nicht etwa das noch übrige Vermächtniss für den Preis des Sclaven hinreicht. 17Wie nun, wenn er gebeten worden ist, mehrere Sclaven freizulassen, und für den Preis einiger das, was [ihm] hinterlassen worden ist, hinreicht, für den aller aber nicht? Ist er dann zu zwingen, einige freizulassen? Und ich möchte glauben, dass er gezwungen werden müsse, wenigstens die, deren Preis es zulässt, freizulassen. Wer wird also bestimmen, welche freigelassen werden sollen? Soll der Vermächtnissnehmer selbst die wählen, welche er freilassen will, oder der Erbe? Es dürfte die Behauptung richtig sein, dass die Reihefolge der Schrift zu befolgen sei; wenn sich aber keine Reihefolge ergeben sollte, so werden sie entweder loosen müssen, damit der Prätor nicht etwa in den Verdacht der Parteilichkeit oder Begünstigung komme, oder sie müssen es selbst bestimmen, nachdem die Verdienste eines Jeden angeführt worden sind. 18Dasselbe wird man auch [dann] sagen müssen, wenn [Jemandem] befohlen worden ist, [Sclaven] zu kaufen und [denselben] die Freiheit zu gewähren, und das Geld, welches vermacht worden ist, zum Kauf aller Derer, welchen die Freiheit ertheilt worden ist, nicht hinreicht; denn auch hier wird dasselbe Statt finden, was wir oben gebilligt haben. 19Wenn Einem ein Vermächtniss hinterlassen, und er gebeten worden ist, einen eigenen Sclaven freizulassen, und demselben das, was ihm vermacht worden ist, zu leisten, muss dann wohl die fideicommissarische Freiheit gewährt werden? Einige macht das wankend, dass, wenn er gezwungen sein wird, die Freiheit zu gewähren, er nothwendigerweise auch zur Leistung des Fideicommisses wird gezwungen werden müssen; obwohl Andere glauben, dass er [dazu] nicht zu zwingen sei. Denn auch, wenn mir ein Vermächtniss hinterlassen, und ich gebeten worden wäre, es dem Titius auf der Stelle auszuantworten, und ausserdem meinem Sclaven die fideicommissarische Freiheit zu gewähren, so würden wir ohne Zweifel sagen, dass ich zur Gewährung der Freiheit nicht zu zwingen sei, weil ich Nichts als Preis erhalten zu haben scheine. Wenn freilich [Jemand] etwa gebeten worden ist, nach einiger Zeit das ihm hinterlassene Vermächtniss auszuantworten, so kann man sagen, dass er wegen des Nutzens der Zwischenzeit zum Freilassen zu zwingen sei. 20Wenn Jemand gebeten worden ist, dem Einen ein Grundstück, wenn er sterben wird, dem Andern Hundert zu leisten, so ist er, wenn er aus den Nutzungen des Grundstücks so viel gezogen haben wird, als in dem Fideicommiss enthalten, zu zwingen, dasselbe zu leisten; so kommt es, dass das Fideicommiss in Geldwerth sowohl, als die Gewährung der fideicommissarischen Freiheit [im obigen Falle] schwankend bleibt. 21So oft aber die fideicommissarische Freiheit wirksam hinterlassen wird, so steht sie in dem Verhältniss, dass sie weder durch Veräusserung, noch durch Ersitzung erlöschen kann; denn an wen auch immer der Sclave, welchem die fideicommissarische Freiheit hinterlassen worden ist, gekommen sein mag, derselbe wird gezwungen, ihn freizulassen; und so ist sehr oft verordnet worden. Es wird also Derjenige, an welchen der Sclave gekommen ist, gezwungen werden, die fideicommissarische Freiheit zu gewähren, wenn Der, welcher darum gebeten worden ist, dies lieber gewollt hat; denn man hat dies in weiterer Ausdehnung verstanden, so dass er, auch wenn ihm unter einer Bedingung die Freiheit hinterlassen, und er, während die Bedingung schwebt, veräussert worden ist, doch mit seinem Verhältniss veräussert werde. Wenn er aber etwa von diesem nicht freigelassen, sondern lieber von Dem, welcher ihn freizulassen gebeten worden war, in Freiheit gesetzt werden will, so haben der höchstselige Hadrianus und der höchstselige Pius rescribirt, dass er gehört werden müsse. Ja selbst, wenn er schon freigelassen worden ist, jedoch lieber von Dem in Freiheit gesetzt werden will, welcher gebeten worden war, ihn freizulassen, hat der höchstselige Pius rescribirt, dass er zu hören sei. Aber auch, wenn der Sclave, nachdem er freigelassen worden, nachweisen kann, dass durch die Person des Freilassers, oder aus irgend einer Ursache sein Recht bei der Freilassung verletzt worden sei, muss ihm in Folge dieser Constitutionen geholfen werden, damit nicht seine Lage gegen den Willen des Verstorbenen härter gestellt werde. Wenn freilich der Wille des Verstorbenen der sein sollte, dass er ihn, von wem es auch sei, hat freigelassen wissen wollen, so muss man sagen, dass die obenerwähnten Constitutionen wegfallen.

Dig. 40,5,26Ul­pia­nus li­bro quin­to fi­dei­com­mis­so­rum. Cum ve­ro is qui ro­ga­tus est non alie­num ser­vum ma­nu­mit­te­re mor­ta­li­ta­tis ne­ces­si­ta­te vel bo­no­rum pu­bli­ca­tio­ne ad alium ser­vum per­du­xit, ma­gis opi­nor con­sti­tu­tio­ni­bus es­se lo­cum, ne de­te­rior con­di­cio fi­dei­com­mis­sae li­ber­ta­tis fiat. nam et cum qui­dam ro­ga­tus es­set, cum mo­re­re­tur, ser­vum ma­nu­mit­te­re is­que de­ces­sis­set li­ber­ta­te ser­vo non da­ta, per­in­de eum ha­ben­dum con­sti­tu­tum est at­que si ad li­ber­ta­tem ab eo per­duc­tus es­set: pot­est enim eo tes­ta­men­to da­re li­ber­ta­tem uti­que di­rec­tam. sic fit, ut, quo­tiens quis li­ber­ta­tem ac­ce­pit fi­dei­com­mis­sa­riam, si ab alio quam qui erat ro­ga­tus ma­nu­mit­ta­tur, au­xi­lium con­sti­tu­tio­num ha­beat per­in­de­que ha­bea­tur at­que si ab eo ma­nu­mis­sus fuis­set, quon­iam fi­dei­com­mis­sis li­ber­ta­ti­bus fa­vor ex­hi­be­tur nec in­ter­ci­de­re so­let de­sti­na­ta fi­dei­com­mis­sa li­ber­tas: qui enim ea do­na­tus est, in pos­ses­sio­nem li­ber­ta­tis in­ter­im es­se vi­de­tur. 1Ap­pa­ret igi­tur sub­ven­tum fi­dei­com­mis­sis li­ber­ta­ti­bus, ut in re mo­ra fac­ta es­se his vi­dea­tur et ex die qui­dem, quo li­ber­tas pe­ti po­tuit, ma­tri tra­de­ren­tur ma­nu­mit­ten­di cau­sa, ex die ve­ro, quo pe­ti­ta est, in­ge­nui nas­can­tur. ple­rum­que enim per igna­viam vel per ti­mi­di­ta­tem eo­rum, qui­bus re­lin­qui­tur li­ber­tas fi­dei­com­mis­sa, vel igno­ran­tiam iu­ris sui vel per auc­to­ri­ta­tem et dig­ni­ta­tem eo­rum, a qui­bus re­lic­ta est, vel se­rius pe­ti­tur vel in to­tum non pe­ti­tur fi­dei­com­mis­sa li­ber­tas: quae res ob­es­se li­ber­ta­ti non de­bet. quod igi­tur de­fen­di­mus, ita de­ter­mi­nan­dum est, ut in­ge­nui qui­dem ex­in­de nas­can­tur, ex quo mo­ra li­ber­ta­ti fac­ta est, ma­nu­mit­ti au­tem par­tum di­ci de­beat, ex quo pe­ti li­ber­tas po­tuit, quam­vis non sit pe­ti­ta. cer­te mi­no­ri­bus vi­gin­ti quin­que an­nis et in hoc tri­buen­dum est au­xi­lium, ut vi­dea­tur in re mo­ra es­se: nam qua ra­tio­ne de­cre­tum et a di­vo Se­ve­ro con­sti­tu­tum est in re mo­ram es­se cir­ca pe­cu­nia­ria fi­dei­com­mis­sa, quae mi­no­ri­bus re­lic­ta sunt, mul­to ma­gis de­bet et­iam in li­ber­ta­ti­bus hoc idem ad­mit­ti. 2Cum qui­dam Cae­ci­lius an­cil­lam, quam pig­no­ri ob­li­ga­ve­rat, di­mis­so cre­di­to­re per fi­dei­com­mis­sum ma­nu­mit­ti vo­luis­set et he­redi­bus cre­di­to­rem non li­be­ran­ti­bus in­fan­tes, qui post­ea erant edi­ti, venis­sent a cre­di­to­re, im­pe­ra­tor nos­ter cum pa­tre re­scrip­sit se­cun­dum ea, quae di­vo Pio plac­ue­rint, ne pue­ri in­ge­nui­ta­te de­sti­na­ta frau­da­ren­tur, pre­tio emp­to­ri re­sti­tu­to per­in­de eos in­ge­nuos fo­re, ac si ma­ter eo­rum suo tem­po­re ma­nu­mis­sa fuis­set. 3Idem im­pe­ra­tor nos­ter cum pa­tre re­scrip­sit, si post quin­quen­nium mor­tis tes­ta­to­ris ta­bu­lae tes­ta­men­ti aper­tae es­sent vel co­di­cil­li et par­tus me­dio tem­po­re edi­tus sit, ne for­tui­ta mo­ra ser­vi­tu­tem par­tui ir­ro­ga­ve­rit, ma­tri par­tum tra­den­dum, ut ab ea ad li­ber­ta­tem per­du­ca­tur. 4Ap­pa­ret igi­tur ex hoc scrip­to, item eo quod a di­vo Pio re­scrip­tum di­xi­mus, no­luis­se eos mo­ram li­ber­ta­ti for­tui­tam no­ce­re edi­to ex ea, cui fi­dei­com­mis­sa li­ber­tas da­ta est. 5Non ta­men si a sub­sti­tu­to im­pu­be­ris fi­dei­com­mis­sa li­ber­tas da­ta sit an­cil­lae ea­que vi­vo im­pu­be­re par­tum edi­de­rit, vel si post tem­pus vel sub con­di­cio­ne li­ber­ta­tem ac­ce­pe­rit et an­te diem vel con­di­cio­nem par­tum edi­de­rit, ad li­ber­ta­tem par­tus per­du­ce­tur, quia ho­rum alia con­di­cio est: non enim mo­ram for­tui­tam, sed ex vo­lun­ta­te tes­tan­tis pas­si sunt. 6Si pro non scrip­to ha­bi­tus sit ser­vus ali­cui le­ga­tus, cui ser­vo per fi­dei­com­mis­sum li­ber­tas ad­scrip­ta est, quaes­tio­nis est, num fi­dei­com­mis­sa li­ber­tas de­beat in­ter­ci­de­re et an, si ser­vus pe­tat fi­dei­com­mis­sam li­ber­ta­tem ab eo, pe­nes quem re­man­sis­set pro non scrip­to ha­bi­to le­ga­to quod erat re­lic­tum ei qui eum ro­ga­tus fue­rat ma­nu­mit­te­re, vel si ip­se ser­vus, ut su­pra dic­tum est, fuit le­ga­tus, an li­ber­tas non de­beat in­ter­ci­de­re. et pu­tem de­be­re di­ci fi­dei­com­mis­sam li­ber­ta­tem sal­vam es­se, li­cet ad eum ni­hil per­ve­ne­rit, qui eum ro­ga­tus erat ma­nu­mit­te­re: co­ge­tur igi­tur li­ber­ta­tem prae­sta­re is ad quem per­ve­nit le­ga­tum, quia li­ber­tas fi­dei­com­mis­sa nul­lum im­pe­d­imen­tum pa­ti de­bet. 7Sub­ven­tum li­ber­ta­ti­bus est se­na­tus con­sul­to, quod fac­tum est tem­po­ri­bus di­vi Tra­ia­ni Ru­brio Gal­lo et Cae­lio His­po­ne con­su­li­bus in haec ver­ba: ‘si hi, a qui­bus li­ber­ta­tem prae­sta­ri opor­tet, evo­ca­ti a prae­to­re ad­es­se no­luis­sent, si cau­sa co­gni­ta prae­tor pro­nun­tias­set li­ber­ta­tem his de­be­ri, eo­dem iu­re sta­tum ser­va­ri, ac si di­rec­to ma­nu­mis­si es­sent’. 8Hoc se­na­tus con­sul­tum ad eos per­ti­net, qui­bus ex cau­sa fi­dei­com­mis­si li­ber­tas de­bea­tur. pro­in­de si li­ber­tas non de­be­re­tur, ob­rep­tum ta­men prae­to­ri est de li­ber­ta­te pro­nun­tia­tum­que, ex hoc se­na­tus con­sul­to li­ber­tas non com­pe­tit. et ita im­pe­ra­tor nos­ter cum pa­tre suo re­scrip­sit. 9Evo­ca­ri au­tem a prae­to­re opor­tet eos, qui fi­dei­com­mis­sam li­ber­ta­tem de­bent: ce­te­rum ni­si fue­rint evo­ca­ti, ces­sat Ru­bria­num se­na­tus con­sul­tum. pro­in­de de­nun­tia­tio­ni­bus et edic­tis lit­te­ris­que evo­can­di sunt. 10Hoc se­na­tus con­sul­tum ad om­nes per­ti­net la­ti­tan­tes, quos fi­dei­com­mis­sam li­ber­ta­tem prae­sta­re opor­tet. pro­in­de si­ve he­res ro­ga­tus si­ve quis alius, se­na­tus con­sul­to lo­cus est: om­nes enim om­ni­no, qui de­be­rent fi­dei­com­mis­sam li­ber­ta­tem prae­sta­re, in ea cau­sa sunt, ut ad se­na­tus con­sul­tum per­ti­neant. 11Qua­re si he­res qui­dem la­ti­tet, le­ga­ta­rius au­tem vel fi­dei­com­mis­sa­rius, qui ro­ga­tus sit li­ber­ta­tem prae­sta­re, prae­sens sit, se­na­tus con­sul­tum de­fi­cit et ni­hi­lo mi­nus im­pe­die­tur li­ber­tas: pro­po­na­mus enim le­ga­ta­rium non­dum do­mi­nium ser­vi nac­tum es­se.

Ulp. lib. V. Fideicommiss. Wenn aber Derjenige, welcher gebeten worden ist, einen fremden Sclaven freizulassen, durch seinen Tod genöthigt, oder wegen Einziehung seines Vermögens von Seiten des öffentlichen Schatzes, den Sclaven an einen Andern gebracht hat, so glaube ich mehr, dass die Constitutionen Statt haben, damit die Lage der fideicommissarischen Freiheit nicht schlechter werde. Denn es ist verordnet worden, dass auch [dann,] wenn Jemand gebeten worden wäre, wenn er sterben würde, einen Sclaven freizulassen, und er gestorben sei, ohne dem Sclaven die Freiheit ertheilt zu haben, es ebenso anzusehen sei, als wenn der Sclave von ihm in Freiheit gesetzt worden wäre; denn er hätte [demselben] in seinem Testamente die Freiheit, wenigstens unmittelbar, geben können. So geschieht es, dass so oft Jemand die fideicommissarische Freiheit erhalten hat, er [dann,] wenn er von einem Anderen, als Dem, welcher gebeten worden war, freigelassen wird, die Hülfe der Constitutionen für sich hat und es ebenso angesehen wird, als wenn er von jenem freigelassen worden wäre, weil den fideicommissarischen Freiheiten eine [besondere] Begünstigung zu Theil wird, auch die bestimmte fideicommissarische Freiheit nicht zu Grunde zu gehen pflegt; denn wer mit derselben beschenkt worden ist, scheint unterdessen im Besitz der Freiheit zu sein. 1Es zeigt sich also, dass man den fideicommissarischen Freiheiten zu Hülfe gekommen ist, so dass bei ihnen der Verzug22In re mora, s. d. Bem. zu l. 32. pr. D. de usur. 22. 1. von selbst entstanden erscheint. [Die] von dem Tage an, an welchem die Freiheit hat gefordert werden können, [von einer Sclavin, welcher die fideicommissarische Freiheit ertheilt worden ist, gebornen Kinder] werden nun der Mutter übergeben werden, um sie freizulassen; von dem Tage an aber, wo [die Freiheit] gefordert worden ist, werden sie als Freigeborne geboren werden. Denn gewöhnlich wird in Folge der Nachlässigkeit, oder Schüchternheit Derer, welchen die fideicommissarische Freiheit hinterlassen wird, oder in Folge der Unbekanntschaft mit ihrem Recht, oder in Folge des Ansehns und der Würde Derer, welchen sie auferlegt worden ist, die fideicommissarische Freiheit entweder später gefordert, oder ganz und gar nicht gefordert; und dieser Umstand darf der Freiheit nicht schaden. Das also, was wir behaupten, ist so zu bestimmen, dass [die Kinder von Sclaven] von der Zeit an als Freigeborene geboren worden, seit welcher bei der Freiheitsertheilung ein Verzug Statt gefunden hat; dass aber von der Zeit an das Kind freigelassen werden müsse33D. h. das nach der Zeit, wo die Freiheit hat gefordert werden können, geborene Kind aber freigelassen werden müsse. A. d. R., seit welcher die Freiheit hat gefordert werden können, obwohl sie nicht gefordert worden ist. Doch ist denen, welche jünger als fünf und zwanzig Jahre sind, auch in dieser Hinsicht Hülfe zu ertheilen, so dass der Verzug von selbst Statt gefunden zu haben scheint; denn auf die Weise, auf welche entschieden und vom höchstseligen Severus verordnet worden ist, dass in Betreff der Fideicommisse in Geldwerth, welche Minderjährigen hinterlassen worden sind, der Verzug von selbst vorhanden sei, muss noch vielmehr auch bei Freiheiten eben dies zugelassen werden. 2Als ein gewisser Caecilius [in seinem Testament] erklärt hatte, dass eine Sclavin, welche er verpfändet hatte, nach Abfindung des Gläubigers, in Folge eines Fideicommisses freigelassen werden solle, und als, weil die Erben den Gläubiger nicht befreiten, die Kinder, welche [von der Sclavin] nachher geboren worden, vom Gläubiger verkauft worden waren, so hat unser Kaiser mit seinem Vater rescribirt, dass dem gemäss, was der höchstselige Pius für gut befunden habe, damit die Knaben nicht um die ihnen bestimmte freie Geburt gebracht würden, sie nach Rückerstattung des Preises an den Käufer, ebenso gut Freigeborene sein würden, als wenn ihre Mutter zu der gehörigen Zeit freigelassen worden wäre. 3Eben dieser unser Kaiser hat mit seinem Vater rescribirt, wenn nach fünf Jahren seit dem Tod des Testators das Testament oder der Codicill eröffnet worden wäre, und in der Zwischenzeit ein Kind geboren sei, so sei, damit nicht der zufällige Verzug dem Kinde die Sclaverei auferlege, das Kind seiner Mutter zu übergeben, damit es von derselben in Freiheit gesetzt werde. 4Es erhellt also aus diesem Rescript, desgleichen aus dem, was wir als vom höchstseligen Pius rescribirt angeführt haben, dass die [Kaiser] nicht gewollt haben, dass ein zufälliger Verzug bei der Freiheitsertheilung dem Kinde schade, welches von einer Sclavin, welcher die fideicommissarische Freiheit ertheilt worden wäre, geboren worden ist. 5Es wird jedoch [dann,] wenn einer Sclavin die fideicommissarische Freiheit, als von dem Substituten eines Unmündigen zu leisten, ertheilt worden ist, und sie beim Leben des Unmündigen ein Kind geboren hat, oder wenn sie eine nach einiger Zeit oder unter einer Bedingung zu gewährende Freiheit erhalten, und vor dem Termin oder der Bedingung ein Kind geboren hat, das Kind nicht in Freiheit gesetzt werden, weil die Lage solcher Kinder eine andere ist; denn sie haben den Verzug nicht zufällig, sondern in Folge des Willens des Testators erlitten. 6Wenn das Vermächtniss eines Sclaven, welchem die Freiheit fideicommissweise ertheilt worden, für nicht ausgesetzt erachtet worden ist, so ist es die Frage, ob die fideicommissarische Freiheit untergehen müsse, und ob, wenn der Sclave die fideicommissarische Freiheit von Dem fordere, bei welchem er geblieben war, nachdem das Dem hinterlassene Vermächtniss, welcher gebeten worden war, ihn freizulassen, für nicht ausgesetzt erachtet, oder, wenn der Sclave selbst, wie oben gesagt worden, vermacht gewesen ist, die Freiheit nicht untergehen müsse? Und ich möchte glauben, dass man sagen müsse, die fideicommissarische Freiheit sei unverletzt, wenngleich an Den, welcher [um die Freilassung] gebeten worden war, nichts gekommen ist; es wird also Der, an welchen das Vermächtniss gekommen ist, gezwungen werden, die Freiheit zu gewähren, weil die fideicommissarische Freiheit kein Hinderniss erleiden darf. 7Es ist den Freiheitsertheilungen durch den Senatsschluss geholfen worden, welcher zu den Zeiten des höchstseligen Trajanus unter den Consuln Rubrius Gallus und Caelius Hispon44Im J. d. Stadt 854, nach Chr. 101. S. Zimmern a. a. O. §. 203. S. 748. u. Kaemmerer l. cit. §. 4. not. 5. et 6. errichtet worden ist [und zwar] in folgenden Worten: Wenn Die, von welchen die Freiheit geleistet werden musste, nachdem sie vom Prätor vorgeladen worden, nicht hätten zugegen sein wollen, so werde, wenn der Prätor nach Untersuchung der Sache ausgesprochen hätte, dass diesen [Sclaven] die Freiheit gebühre, der Rechtszustand [derselben] nach demselben Recht beurtheilt, als wenn sie unmittelbar freigelassen worden wären. 8Dieser Senatsschluss bezieht sich auf Diejenigen, welchen aus dem Grunde eines Fideicommisses die Freiheit gebührt. Deshalb steht dann, wenn die Freiheit nicht gebührt, man jedoch vom Prätor [ein Decret] über die Freiheit erschlichen hat, und [von demselben] ein Ausspruch geschehen ist, die Freiheit in Folge dieses Senatsschlusses nicht zu; und so hat unser Kaiser mit seinem Vater rescribirt. 9Es müssen aber Die, welche die fideicommissarische Freiheit gewähren müssen, vom Prätor vorgeladen werden; sonst, wenn sie nicht vorgeladen worden sind, fällt der Rubrianische Senatsschluss weg. Deshalb sind sie durch Ankündigungen und Edicte, und durch Schreiben vorzuladen. 10Dieser Senatsschluss bezieht sich auf Alle, welche eine fideicommissarische Freiheit gewähren müssen, und sich verborgen halten. Deshalb hat der Senatsschluss Statt, möge nun der Erbe, oder irgend ein Anderer [freizulassen] gebeten sein; denn überhaupt Alle, welche die fideicommissarische Freiheit leisten müssen, befinden sich in der Lage, dass sie dem Senatsschlusse unterworfen sind. 11Wenn daher zwar der Erbe sich verborgen hält, aber der Vermächtnissnehmer oder Fideicommissar, welcher gebeten worden ist, die Freiheit zu leisten, gegenwärtig ist, so fällt der Senatsschluss weg, und die Freiheit kann nichtsdestoweniger verhindert werden; denn wir wollen den Fall setzen, der Vermächtnissnehmer habe noch nicht das Eigenthum an dem Sclaven erlangt.

Dig. 40,5,28Ul­pia­nus li­bro quin­to fi­dei­com­mis­so­rum. Si eum ser­vum, cui erat fi­dei­com­mis­sa li­ber­tas re­lic­ta, dis­tra­xe­rit is qui erat ro­ga­tus et emp­tor qui­dem la­ti­tet, is au­tem qui ro­ga­tus erat prae­sens sit, an Ru­bria­no se­na­tus con­sul­to lo­cus sit? et ait Mar­cel­lus Ru­bria­num lo­cum ha­be­re, quia ab­est quem ma­nu­mit­te­re opor­tet. 1Haec au­tem ver­ba ‘ad­es­se no­luis­sent’ non uti­que ex­igunt ut la­ti­tet is qui li­ber­ta­tem prae­sta­re de­be­bit: nam et si non la­ti­tet, con­tem­nat au­tem venire, se­na­tus con­sul­tum lo­cum ha­be­bit. 2Idem ob­ser­va­tur et­iam, si plu­res he­redes con­sti­tu­ti fi­dei­com­mis­sam li­ber­ta­tem prae­sta­re ro­ga­ti non ius­ta ex cau­sa ab­sen­tes mo­ram li­ber­ta­ti fa­ciant. 3Quo­rum si quos­dam ius­ta ex cau­sa ab­es­se pro­nun­tia­tum fue­rit, eo­rum, qui ex ius­ta cau­sa ab­es­sent, et eo­rum, qui prae­sen­tes fi­dei­com­mis­sae li­ber­ta­ti mo­ram non fa­cient, per­in­de li­ber­tus erit at­que si so­li ro­ga­ti ad ius­tam li­ber­ta­tem per­du­xis­sent. 4Si quis ser­vum non he­redi­ta­rium ro­ga­tus ma­nu­mit­te­re la­ti­tet, fac­tum est se­na­tus con­sul­tum Ae­mi­lio Iun­co et Iu­lio Se­ve­ro con­su­li­bus in haec ver­ba: ‘pla­ce­re, si quis ex his, qui fi­dei­com­mis­sam li­ber­ta­tem ex qua­cum­que cau­sa de­be­rent ser­vo, qui mor­tis tem­po­re eius qui ro­ga­vit non fue­rit, is­que ad­es­se ne­ga­bi­tur, prae­tor co­gnos­cat et, si in ea cau­sa es­se vi­de­bi­tur, ut, si prae­sens es­set, ma­nu­mit­te­re co­gi de­be­ret, id ita es­se pro­nun­tiet: cum­que ita pro­nun­tias­set, idem iu­ris erit, quod es­set, si ita, ut ex fi­dei­com­mis­so ma­nu­mit­ti de­buis­set, ma­nu­mis­sus es­set’. 5Ex ius­ta cau­sa ab­es­se eos de­mum di­cen­dum est, qui non ha­bent in­ius­tam cau­sam ab­sen­tiae, cum suf­fi­ciat, quod non in frau­dem li­ber­ta­tis ab­sint, quo ma­gis vi­dean­tur ex ius­ta cau­sa ab­es­se: ce­te­rum non est ne­ces­se, ut rei pu­bli­cae cau­sa ab­sint. pro­in­de si ali­bi do­mi­ci­lium quis ha­beat, ali­bi pe­ta­tur fi­dei­com­mis­sa­ria li­ber­tas, di­cen­dum est non es­se ne­ces­se evo­ca­ri eum, qui fi­dei­com­mis­sam li­ber­ta­tem de­be­re di­ci­tur, quia et­iam ab­sen­te eo, si con­sti­te­rit li­ber­ta­tem de­be­ri, pro­nun­tia­ri pot­est ius­ta de cau­sa eum ab­es­se, nec li­ber­tum per­dit: nam­que eos, qui apud se­des suas et do­mi­ci­lium suum sunt, ne­mo du­bi­ta­bit ex ius­ta cau­sa ab­es­se.

Ulp. lib. V. Fideicommiss. Wenn einen solchen Sclaven, welchem die fideicommissarische Freiheit hinterlassen worden, Derjenige, welcher gebeten worden war, ihn freizulassen, verkauft hat, und der Käufer zwar sich verborgen hält, Der aber, welcher gebeten worden war, gegenwärtig ist, hat dann der Rubrianische Senatsschluss Statt? Und Marcellus sagt, er habe Statt, weil Der abwesend ist, welcher freilassen soll. 1Diese Worte aber: nicht hätten zugegen sein wollen, fordern nicht schlechterdings, dass Derjenige, welcher die Freiheit wird leisten müssen, sich verborgen halte; denn auch, wenn er sich nicht verborgen hält, aber absichtlich nicht kommt, wird der Senatsschluss Statt haben. 2Dasselbe wird auch dann beobachtet, wenn mehrere Erben eingesetzt, und eine fideicommissarische Freiheit zu gewähren, gebeten worden sind, [und dann] durch Rechtsspruch erkannt worden ist, dass sie nicht aus einem rechtmässigen Grunde abwesend seien. 3Der Sclave wird der Freigelassene Derjenigen, welche aus einem rechtmässigen Grunde abwesend waren, und Derjenigen, welche gegenwärtig [sind, und] für die fideicommissarische Freiheit keinen Verzug bewirken, ebenso sein, als wenn sie allein gebeten [worden wären, und den Sclaven] in eine rechtmässige Freiheit gesetzt hätten. 4Wenn Jemand, der gebeten worden ist, einen nicht zur Erbschaft gehörigen Sclaven freizulassen, sich verborgen hält, so ist [für einen solchen Fall] ein Senatsschluss unter den Consuln Aemilius Juncus und Julius Severus55Dies Juncianum SC. wurde unter Commodus im J. d. St. 935, nach Chr. 182 errichtet. S. Zimmern a. a. O. S. 751. in folgenden Worten errichtet worden: [der Senat] findet für gut, dass wenn behauptet werden wird, dass Einer von denen, welche eine fideicommissarische Freiheit aus irgend einem Grunde einem Sclaven leisten mussten, welcher zur Zeit des Todes Demjenigen nicht gehört hat, welcher um die Freilassung gebeten hat, nicht anwesend sei, der Prätor die Sache untersuchen solle, und wenn Jener sich in der Lage zu befinden scheinen wird, dass er, wenn er gegenwärtig wäre, freizulassen gezwungen werden müsste, aussprechen solle, dass dies sich so verhalte. Und wenn er so ausgesprochen hat, so wird dasselbe Rechtens sein, was Rechtens sein würde, wenn der Sclave so, wie er in Folge des Fideicommisses hätte freigelassen werden sollen, freigelassen worden wäre. 5Nur von Denjenigen ist zu sagen, dass sie aus einem rechtmässigen Grunde abwesend seien, welche keinen unrechtmässigen Grund zur Abwesenheit haben, da es genügt, dass sie nicht zur Hinterziehung der Freiheit abwesend seien, um als aus einem rechtmässigen Grunde abwesend zu erscheinen. Uebrigens ist es nicht nothwendig, dass sie um des Staats willen abwesend seien. Wenn daher Jemand anderswo seinen Wohnsitz haben sollte, als wo die fideicommissarische Freiheit gefordert wird, so muss man sagen, dass es nicht nothwendig sei, ihn vorzuladen, der die fideicommissarische Freiheit zu gewähren schuldig sein soll, weil auch in Abwesenheit desselben, wenn es erwiesen worden ist, dass die Freiheit gebühre, ansgesprochen werden kann, dass er aus einem rechtmässigen Grunde abwesend sei, er auch dadurch den Freigelassenen nicht verliert; denn dass Die, welche sich in ihren Behausungen und ihrem Wohnsitze befinden, aus einem rechtmässigen Grunde abwesend seien, wird Niemand bezweifeln.

Dig. 40,5,30Ul­pia­nus li­bro quin­to fi­dei­com­mis­so­rum. Cum qua­si ab­sen­te quo­dam de­cre­tum fuis­set in­ter­po­si­tum ex ius­ta cau­sa eum ab­es­se, is au­tem mor­tuus iam es­set, im­pe­ra­tor nos­ter re­scrip­sit in he­redis per­so­nam trans­fe­ren­dum de­cre­tum eo­que lo­co ius eius es­se, qua­si hunc ip­sum ex ea­dem cau­sa ab­es­se pro­nun­tias­set. 1Si in­fans sit in­ter eos, qui ma­nu­mit­te­re de­bent, se­na­tus cen­suit, cum unius ae­tas im­pe­die­rit, ut li­be­ri li­be­rae­que sint hi, qui­bus li­ber­ta­tes ex cau­sa fi­dei­com­mis­si prae­sta­ri opor­tet. 2Hoc idem erit di­cen­dum et si so­lus sit he­res in­sti­tu­tus qui fa­ri non pot­est. 3Si ve­ro pu­pil­lus tu­to­rem ha­bet is­que no­lit ad li­ber­ta­tem prae­stan­dam auc­tor es­se, ad­eo non de­bet im­pe­d­imen­to es­se ne­que pu­pil­lo, ut li­ber­tos non ha­beat, ne­que li­ber­ta­ti, ut di­vi fra­tres re­scrip­se­rint ex cau­sa fi­dei­com­mis­si li­ber­ta­tem prae­sta­ri de­be­re ser­vo, per­in­de at­que si ab ip­so pu­pil­lo tu­to­re auc­to­re ma­nu­mis­sus es­set. 4Qui­cum­que igi­tur ca­sus in­ci­de­rit, quo is qui fa­ri non pot­est fi­dei­com­mis­sae li­ber­ta­ti sub­iec­tus est, ac­com­mo­da­bi­mus men­tem se­na­tus con­sul­ti, quae et­iam ad he­redem in­fan­tem ro­ga­ti tra­hen­da est. 5Ad­eun­dus est au­tem et­iam ex hac cau­sa prae­tor, prae­ser­tim cum re­scrip­to di­vi Pii ef­fec­tum est, ut, si qui­dam ex ro­ga­tis prae­sen­tes sunt, alii la­ti­tent, alii ex cau­sa ab­sint, in­ter­ce­den­te in­fan­tis per­so­na non om­nium li­ber­tus ef­fi­cia­tur, sed tan­tum in­fan­tis et eo­rum qui ex ius­ta cau­sa ab­sunt vel et­iam prae­sen­tium. 6Si plu­res he­redes sunt in­sti­tu­ti et in­ter eos qui fa­ri non pot­est, sed non ip­se ro­ga­tus sit ser­vum ma­nu­mit­te­re, non opor­te­re in­ter­ci­de­re li­ber­ta­tem ob hoc, quod co­he­redi­bus suis ven­de­re eum in­fans non pos­sit: et ex­stat qui­dem se­na­tus con­sul­tum Vi­tra­sia­num, sed et di­vus Pius Cas­sio Dex­tro re­scrip­sit ita rem ex­pli­ca­ri, ut par­tes ser­vo­rum, qui­bus per fi­dei­com­mis­sum li­ber­tas da­ta est, ius­to pre­tio aes­ti­men­tur at­que ita ser­vus ab his qui ro­ga­ti sunt ma­nu­mit­ta­tur. hi au­tem, qui eos ma­nu­mi­se­runt, pre­tii no­mi­ne per­in­de fra­tri­bus et co­he­redi­bus suis ob­li­ga­ti erunt, at­que si ob eam rem ex iu­di­ca­ti cau­sa cum his agi pos­sit. 7In fu­rio­si per­so­na di­vus Pius re­scrip­sit fi­dei­com­mis­sam li­ber­ta­tem non im­pe­di­ri sub con­di­cio­ne scrip­ti he­redis, quem com­po­tem men­tis non es­se ad­fir­ma­tur. igi­tur si con­sti­te­rit ei rec­te da­tam per fi­dei­com­mis­sum li­ber­ta­tem, de­cre­tum in­ter­po­ne­tur, quod11Die Großausgabe liest quo statt quod. id ip­sum com­plec­ta­tur, ad ex­em­plum in­fan­tis. 8Er­go et in mu­to et in sur­do sub­ve­nie­tur. 9Sed et si quis si­ne he­rede vel alio suc­ces­so­re de­ces­se­rit qui fi­dei­com­mis­sam li­ber­ta­tem prae­sta­re de­be­bat, ad­ito prae­to­re li­ber­ta­tem prae­stan­dam es­se cen­suit se­na­tus. 10Sed et si suus he­res se abs­ti­nue­rit, li­ber­ta­ti fi­dei­com­mis­sae per se­na­tus con­sul­tum sub­ven­tum est, tam­et­si non est si­ne he­rede, qui suum he­redem ha­bet li­cet abs­ti­nen­tem se. 11Idem di­cen­dum et si mi­nor vi­gin­ti quin­que an­nis ad­ie­rit he­redi­ta­tem eius, qui li­ber­ta­tem fi­dei­com­mis­sam de­be­bat, et in in­te­grum sit re­sti­tu­tus abs­ti­nen­di cau­sa. 12Quae­ren­dum est au­tem, cu­ius li­ber­tus is­te fit: ex con­sti­tu­tio­ne enim ser­vo li­ber­tas per­in­de com­pe­tit, at­que si ex tes­ta­men­to li­ber­ta­tem con­se­cu­tus es­set. erit igi­tur li­ber­tus or­ci­nus, non eius qui fi­dei­com­mis­sam li­ber­ta­tem de­be­bat. 13Si al­ter si­ne suc­ces­so­re de­ces­se­rit, al­ter ex ius­ta cau­sa ab­sit, ex­tat re­scrip­tum di­vo­rum Mar­ci et ve­ri per­in­de di­cen­tium eum ad li­ber­ta­tem per­ven­tu­rum, ac si ab eo qui si­ne suc­ces­so­re de­ces­sit et ab eo qui ex ius­ta cau­sa ab­es­set ad li­ber­ta­tem ut opor­tuit per­duc­tus es­set. 14Ele­gan­ter quae­ri pot­est, cum he­res si­ne suc­ces­so­re de­ce­dit, utrum ex­spec­ta­ri de­bet, do­nec cer­tum sit he­redem vel bo­no­rum pos­ses­so­rem non ex­ta­tu­rum, an ve­ro et­iam dum in­cer­tum est (for­te de­li­be­ran­te he­rede scrip­to) pos­sit ad li­ber­ta­tem per­ve­ni­re: et me­lius est ex­spec­ta­ri opor­te­re, quo­ad cer­tum es­se coe­pe­rit suc­ces­so­rem non ex­ta­tu­rum. 15Im­pe­ra­tor nos­ter An­to­ni­nus re­scrip­sit eum cui fi­dei­com­mis­sa li­ber­tas de­be­tur, si­ne li­ber­ta­te ali­quid ex tes­ta­men­to he­redis ac­ci­pe­re pos­se. 16Di­vus et­iam Mar­cus re­scrip­sit fi­dei­com­mis­sas li­ber­ta­tes ne­que ae­ta­te ne­que con­di­cio­ne ne­que mo­ra non prae­stan­tium tar­dius­ve red­den­tium cor­rum­pi aut in de­te­rio­rem sta­tum per­du­ci. 17Quam­quam ex ir­ri­tis co­di­cil­lis li­ber­ta­tes non de­bean­tur, at­ta­men si he­res hos co­di­cil­los ra­tos ha­buit et ex his quae­dam prae­sti­tit et ser­vos prae­stan­dae fi­dei­com­mis­sae li­ber­ta­tis gra­tia in li­ber­ta­te mo­ra­ri vo­luit, ad ius­tam li­ber­ta­tem eos per­ve­nis­se re­scrip­tum im­pe­ra­to­ris nos­tri et di­vi pa­tris eius de­cla­rat.

Ulp. lib. V. Fideicommiss. Als im Betreff Jemands, wie wenn er abwesend wäre, ein Decret ertheilt worden war, dass er aus einem rechtmässigen Grunde abwesend sei, er aber schon gestorben war, so hat unser Kaiser rescribirt, dass das Decret auf die Person des Erben zu übertragen sei, und dass das Recht desselben sich in derselben Lage befinde, als wenn [der Prätor] ausgesprochen hätte, dass dieser selbst aus demselben Grunde abwesend sei. 1Wenn sich ein Kind unter Denjenigen, welche freilassen müssen, befindet, so hat der Senat verordnet66Ohne Zweifel durch das SC. Vitrasianum, s. §. 4. u. 6., dass, wenn das Alter eines Einzigen hinderlich sei, die Sclaven und Sclavinnen, welchen die Freiheit in Folge eines Fideicommisses geleistet werden müsse, frei sein sollten. 2Ebendieses wird auch zu sagen sein, wenn ein Solcher, welcher noch nicht sprechen kann, zum alleinigen Erben eingesetzt worden ist. 3Wenn aber ein Unmündiger einen Vormund hat, und dieser etwa seine Ermächtigung zur Leistung der Freiheit nicht ertheilen will, so darf es so wenig dem Mündel, so dass er keine Freigelassenen erhalte, als der Freiheit hinderlich sein, dass die höchstseligen Brüder rescribirt haben, es müsse dem Sclaven aus dem Grunde des Fideicommisses die Freiheit ebenso gewährt werden, als wenn er vom Mündel selbst unter Ermächtigung des Vormundes freigelassen worden wäre. 4Welcher Fall also auch immer eintreten mag, in welchem Einer, welcher noch nicht sprechen kann, der Gewährung einer fideicommissarischen Freiheit unterworfen ist, so werden wir den Geist des Senatsschlusses zur Anwendung bringen, welcher auch auf einen Erben, der noch Kind und um die Freilassung gebeten worden, zu beziehen ist. 5Es ist aber auch aus diesem Grunde der Prätor anzugehen, vorzüglich da durch ein Rescript des höchstseligen Pius bewirkt worden ist, dass, wenn einige von den um die Freilassung Gebetenen gegenwärtig sind, andere sich verborgen halten, noch andere aus Gründen abwesend sind, und die Person eines Kindes sich darunter befindet, der Sclave nicht der Freigelassene Aller wird, sondern nur des Kindes und Derjenigen, welche aus einem rechtmässigen Grunde abwesend sind, oder auch der Gegenwärtigen. 6Wenn mehrere Erben eingesetzt sind, und unter ihnen auch ein solcher, der noch nicht sprechen kann, aber dieser nicht selbst gebeten worden ist, einen Sclaven freizulassen, so darf die Freiheit deshalb nicht zu Grunde gehen, weil das Kind seinen Miterben den [Sclaven] nicht verkaufen kann. Hierüber ist zwar ein Senatsschluss, der Vitrasianische77Unter Vespasianus oder Hadrianus; s. Zimmern a. a. O. S. 749 f., vorhanden, doch hat auch der höchstselige Pius an den Cassius Dexter rescribirt, dass die Sache so zu Stande gebracht werden solle, dass die Antheile an den Sclaven, denen durch das Fideicommiss die Freiheit ertheilt worden ist, zu ihrem wahren Werthe geschätzt, und dann der Sclave von Denen, welche darum gebeten worden sind, freigelassen werden solle. Diejenigen aber, welche dieselben freigelassen haben, werden wegen des Preises ihren Brüdern und Miterben ebenso verbindlich sein, als wenn wegen dieser Sache gegen sie auf den Grund eines Urtheils geklagt werden könnte. 7In Betreff der Person eines Rasenden hat der höchstselige Pius rescribirt, dass die fideicommissarische Freiheit nicht durch die Bedingung, unter welcher der Erbe eingesetzt worden ist, verhindert werde, welcher, wie versichert wird, seines Verstandes nicht mächtig ist. Daher wird, wenn erwiesen worden, dass dem [Sclaven] durch ein Fideicommiss die Freiheit richtig ertheilt worden sei, ein Decret erlassen werden, welches ebendies enthalten muss. 8Nach dem Beispiele, [wie es] bei einem Kinde [gehalten wird,] wird man also auch bei einem Stummen und bei einem Tauben [der Freiheit] zu Hülfe kommen. 9Aber auch, wenn Jemand, der eine fideicommissarische Freiheit leisten musste, ohne einen Erben oder anderen Nachfolger gestorben sein sollte, hat der Senat verordnet, dass, nachdem der Prätor angegangen worden, die Freiheit zu leisten sei. 10Aber auch, wenn ein Eigenerbe sich [von der Erbschaft] losgesagt hat, ist der fideicommissarischen Freiheit durch den Senatsschluss geholfen worden, wenngleich Der nicht ohne Erben ist, der einen Eigenerben hat, obwohl dieser sich [von der Erbschaft] lossagte. 11Dasselbe [ist auch dann] zu sagen, wenn Jemand, der jünger als fünfundzwanzig Jahre ist, die Erbschaft Dessen, der eine fideicommissarische Freiheit zu gewähren schuldig war, angetreten hat, und, um sich von derselben loszusagen, in den vorigen Stand wiedereingesetzt worden ist. 12Es ist aber die Frage: wessen Freigelassener Jener sei? Denn nach der Constitution steht dem Sclaven die Freiheit ebenso zu, als wenn er die Freiheit in Folge des Testaments erlangt hätte. Er wird also ein orcinischer Freigelassener, nicht der Freigelassene Desjenigen sein, welcher die fideicommissarische Freiheit zu gewähren schuldig war. 13[Für den Fall,] wenn der Eine ohne einen Nachfolger verstorben, der Andere aus einem rechtmässigen Grunde abwesend ist, ist ein Rescript des höchstseligen Marcus und Verus vorhanden, welche sagen, dass der Sclave ebenso zur Freiheit gelangen werde, als wenn er von Dem, welcher ohne Nachfolger gestorben, und von Dem, welcher aus einem rechtmässigen Grunde abwesend ist, so wie es hätte geschehen müssen, in Freiheit gesetzt worden wäre. 14Man kann passend fragen: ob, wenn der Erbe ohne Nachfolger verstorben sei, man solange warten müsse, bis es gewiss geworden, dass kein Erbe oder Nachlassbesitzer vorhanden sein werde, oder aber, ob der Sclave, auch während es ungewiss ist, etwa weil der eingesetzte Erbe überlegt, zur Freiheit gelangen könne? Und es ist richtiger, dass man warten müsse, bis es gewiss geworden, dass kein Nachfolger vorhanden sei. 15Unser Kaiser Antoninus hat rescribirt, dass Der, welchem eine fideicommissarische Freiheit gebühre, ohne die Freiheit Etwas88Die Vulg. u. Hal. schieben non ein, s. jedoch Basil. l. c. p. 337. u. Schol. u. p. 372. aus dem Testamente des Erben erhalten könne. 16Auch der höchstselige Marcus hat rescribirt, dass die fideicommissarische Freiheit weder durch das Alter, noch durch die Lage, noch durch den Verzug Derjenigen, welche [sie leisten müssten, und] nicht leisten, oder zu spät ertheilen, vernichtet, oder in einen schlechteren Zustand versetzt werden solle. 17Obgleich aus ungültigen Codicillen die Freiheit nicht gewährt zu werden braucht, so wird doch dann, wenn der Erbe diese Codicille für gültig gehalten, und Einiges in Folge derselben geleistet, und, um die fideicommissarische Freiheit zu gewähren, gewollt hat, dass die Sclaven sich in der Freiheit befinden sollen, durch ein Rescript unsers Kaisers und seines höchstseligen Vaters erklärt, dass sie zu einer rechtmässigen Freiheit gelangt seien.

Ex libro VI

Dig. 1,9,8Idem li­bro sex­to fi­dei­com­mis­so­rum. Fe­mi­nae nup­tae cla­ris­si­mis per­so­nis cla­ris­si­ma­rum per­so­na­rum ap­pel­la­tio­ne con­ti­nen­tur. cla­ris­si­ma­rum fe­mi­na­rum no­mi­ne se­na­to­rum fi­liae, ni­si quae vi­ros cla­ris­si­mos sor­ti­tae sunt, non ha­ben­tur: fe­mi­nis enim dig­ni­ta­tem cla­ris­si­mam ma­ri­ti tri­buunt, pa­ren­tes ve­ro, do­nec ple­be­ii nup­tiis fue­rint co­pu­la­tae: tam­diu igi­tur cla­ris­si­ma fe­mi­na erit, quam­diu se­na­to­ri nup­ta est vel cla­ris­si­mo aut se­pa­ra­ta ab eo alii in­fe­rio­ris dig­ni­ta­tis non nup­sit.

Ulp. lib. VI. Fidcssor. Die an erlauchte Personen verheiratheten Frauen werden unter dem Namen erlauchter Personen mitbegriffen. Unter dieser Benennung werden aber die Töchter der Senatoren, wenn sie nicht an erlauchte Männer verheirathet sind, nicht verstanden; denn den Weibern verleihen die Ehemänner die Würde der Erlauchtheit, und den Töchtern die Eltern nur so lange, als sie sich nicht an Leute niedern Standes verheirathen. Es ist daher eine Frau so lange erlaucht, als sie mit einem Senator, oder einer erlauchten Person verheirathet ist, oder von demselben getrennt, sich an Niemanden geringern Standes verehlicht.

Dig. 2,1,19Ul­pia­nus li­bro sex­to fi­dei­com­mis­so­rum. Cum quae­dam puel­la apud com­pe­ten­tem iu­di­cem li­tem sus­ce­pe­rat, de­in­de con­dem­na­ta erat, post­ea­que ad vi­ri ma­tri­mo­nium alii iu­ris­dic­tio­ni sub­iec­ti per­ve­ne­rat, quae­re­ba­tur, an prio­ris iu­di­cis sen­ten­tia ex­se­qui pos­sit. di­xi pos­se, quia an­te fue­rat sen­ten­tia dic­ta: sed et si post sus­cep­tam co­gni­tio­nem an­te sen­ten­tiam hoc eve­niet, idem pu­ta­rem, sen­ten­tia­que a prio­re iu­di­ce rec­te fer­tur. quod ge­ne­ra­li­ter et in om­ni­bus hu­ius­ce­mo­di ca­si­bus ob­ser­van­dum est. 1Quo­tiens de quan­ti­ta­te ad iu­ris­dic­tio­nem per­ti­nen­te quae­ri­tur, sem­per quan­tum pe­ta­tur quae­ren­dum est, non quan­tum de­bea­tur.

Ulp. lib. VI. Fideicommissorum. Als ein gewisses Mädchen bei dem competenten Richter auf eine Klage sich eingelassen hatte, darauf verurtheilt worden, und nachher in die Ehe mit einem einer andern Gerichtsbarkeit unterworfenen Manne getreten war, so entstand die Frage, ob des erstern Richters Urtheil vollstreckt werden dürfe? Ich habe gesagt, es dürfe, weil vor Eingehung der Ehe das Urtheil gesprochen war. Aber auch, wenn nach Uebernahme der Untersuchung jedoch vor dem Endurtheil, dies vorfallen sollte, so möchte ich dasselbe für wahr halten, und das Urtheil wird vom frühern Richter mit Recht gesprochen. Und dies ist auch in allen Fällen dieser Art im Allgemeinen zu befolgen. 1So oft die Summe, bis zu welcher sich die Competenz der Gerichtsbarkeit erstreckt, in Frage kommt, so muss immer untersucht werden, wieviel verlangt werde, nicht, wieviel die Schuld betrage.

Dig. 5,1,50Ul­pia­nus li­bro sex­to fi­dei­com­mis­so­rum. Si fi­dei­com­mis­sum ab ali­quo pe­ta­tur is­que di­cat ali­bi es­se ma­io­rem par­tem he­redi­ta­tis, non erit ad prae­sta­tio­nem com­pel­len­dus: et ita mul­tis con­sti­tu­tio­ni­bus ca­ve­tur, ut ibi pe­ta­tur fi­dei­com­mis­sum, ubi ma­ior pars he­redi­ta­tis est: ni­si si pro­be­tur eo lo­co vo­luis­se tes­ta­to­rem fi­dei­com­mis­sum prae­sta­ri, ubi pe­ti­tur. 1Trac­ta­tum est de ae­re alie­no: si in ea pro­vin­cia, ubi fi­dei­com­mis­sum pe­ti­tur, plus es­set ae­ris alie­ni, an qua­si ma­ior pars ali­bi es­set, prae­scrip­tio lo­cum ha­be­ret. sed et hic pla­cuit ni­hil fa­ce­re ae­ris alie­ni no­men, cum non lo­ci sit aes alie­num, sed uni­ver­sa­rum fa­cul­ta­tium: aes enim alie­num pa­tri­mo­nium to­tum im­mi­nue­re con­sti­tit, non cer­ti lo­ci fa­cul­ta­tes. quid ta­men si for­te cer­tis one­ri­bus de­sti­na­tum sit id pa­tri­mo­nium, ut pu­ta ali­men­tis prae­stan­dis quae Ro­mae prae­sta­ri pa­ter fa­mi­lias ius­se­rat, vel tri­bu­tis vel qui­bus­dam aliis in­ex­cu­sa­bi­li­bus one­ri­bus, an pos­sit prae­scrip­tio lo­cum ha­be­re? hic pu­tem ius­tius di­ci lo­cum ha­be­re. 2Sed et re­scrip­tum est, ut il­lic fi­dei­com­mis­sum pe­ta­tur, ubi do­mi­ci­lium he­res ha­bet. 3Quo­tiens au­tem coe­pit quis fi­dei­com­mis­sum sol­ve­re, non pot­est hac prae­scrip­tio­ne uti,

Ulp. lib. VI. Fideicommissor. Wenn von Jemandem ein Fideicommiss verlangt wird, und derselbe behauptet, dass der grössere Theil der Erbschaft sich anderwärts befinde, so kann er zur Gewährung nicht genöthigt werden; und so ist auch in vielen Constitutionen vorgeschrieben worden, dass ein Fideicommiss da gefordert werden soll, wo sich der grössere Theil der Erbschaft befindet, wenn nicht bewiesen werden kann, dass der Testator gewollt habe, das Fideicommiss solle da gewährt werden, wo es verlangt wird. 1Hier entstand in Bezug auf [Erbschafts] schulden die Frage, ob, wenn in der Provinz, wo das Fideicommiss verlangt wird, mehr Schulden vorhanden sind, die Einrede, es sei gewissermaassen ein grösserer Theil der Erbschaft anderwärts, Statt habe? Allein auch hier hat man den Grundsatz angenommen, dass der Name der Schulden nichts thue, indem die Schulden sich nicht auf einen bestimmten Ort, sondern auf das ganze Vermögen erstrecken; denn es ist bekannt, dass Schulden den Gesammtbetrag des Vermögens verringern, und nicht dessen Bestand an einem bestimmten Ort. Wie aber, wenn dieser Vermögenstheil etwa zu einer bestimmten Beschwerung angewiesen ist, z. B. zur Verabreichung von Alimenten, welche das Familienhaupt befohlen hatte, zu Rom zu gewähren, oder zu Abgaben oder andern unvermeidlichen Lasten, kann da die Einrede Statt haben? Hier, sollte ich meinen, werde man richtiger sagen, sie finde Statt. 2Es ist aber auch verordnet, dass das Fideicommiss da verlangt werden solle, wo der Erbe seinen Wohnsitz hat. 3Sobald aber Jemand schon angefangen hat, ein Fideicommiss zu zahlen, so kann er sich jener Einrede nicht bedienen,

Dig. 5,1,52Ul­pia­nus li­bro sex­to fi­dei­com­mis­so­rum. Sed et si sus­ce­pit ac­tio­nem fi­dei­com­mis­si et aliis de­fen­sio­ni­bus usus hanc omi­sit, post­ea, quam­vis an­te sen­ten­tiam, re­ver­ti ad hanc de­fen­sio­nem non pot­est. 1Si li­ber­tis suis tes­se­ras fru­men­ta­rias emi vo­lue­rit, quam­vis ma­ior pars he­redi­ta­tis in pro­vin­cia sit, ta­men Ro­mae de­be­re fi­dei­com­mis­sum sol­vi di­cen­dum est, cum ap­pa­ret id tes­ta­to­rem sen­sis­se ex ge­ne­re com­pa­ra­tio­nis. 2Sed et si pro­po­nas qui­bus­dam cla­ris­si­mis vi­ris ar­gen­ti vel au­ri pon­do re­lic­ta et sit suf­fi­ciens ad hu­ius­mo­di fi­dei­com­mis­sa Ro­mae pa­tri­mo­nium: li­cet ma­ior pars to­tius pa­tri­mo­nii in pro­vin­cia sit, di­ci opor­tet Ro­mae es­se prae­stan­dum: nec enim ve­ri­si­mi­le est tes­ta­to­rem, qui ho­no­rem ha­bi­tum vo­luit his qui­bus re­li­quit tam mo­di­ca fi­dei­com­mis­sa, in pro­vin­cia prae­sta­ri vo­luis­se. 3Si ea res quae per fi­dei­com­mis­sum re­lic­ta est eo lo­ci sit, di­cen­dum est non de­be­re prae­scri­bi ei qui pe­tit, qua­si ma­ior pars he­redi­ta­tis ali­bi sit. 4Sed si non fi­dei­com­mis­sum pe­ta­tur eo lo­ci, sed fi­dei­com­mis­so sa­tis, vi­den­dum est, an haec prae­scrip­tio lo­cum ha­beat: et non pu­to ha­be­re, quin im­mo, et si ni­hil sit eo lo­ci, at­ta­men iu­ben­dum sa­tis­da­re. quid enim ve­re­tur, cum, si sa­tis non de­de­rit, mit­ta­tur ad­ver­sa­rius in pos­ses­sio­nem fi­dei­com­mis­si ser­van­di cau­sa?

Ulp. lib. VI. Fideicommiss. Hat sich Jemand auf eine Klage wegen eines Fideicommisses eingelassen, und während er andere Einreden gebraucht hat, diese weggelassen, so kann er nachher, wenn auch noch vor dem Urtheil, zu dieser Einrede nicht mehr greifen. 1Hat Jemand gewollt, dass seinen Freigelassenen Getraideanweisungen gekauft werden sollen, so wird, selbst wenn der grössere Theil der Erbschaft sich in der Provinz befindet, dennoch dieses Fideicommiss zu Rom entrichtet werden müssen, wenn es aus der Art des Ankaufs den Anschein gewinnt, als sei dies des Testators Absicht gewesen. 2Aber auch, wenn man den Fall annimmt, dass einem oder dem andern hochstehenden Mann einige Pfund Gold oder Silber hinterlassen worden, und das zu Rom befindliche Vermögen [des Erblassers] zu Fideicommissen dieser Art ausreichend sei, wenn schon der grössere Theil desselben sich in der Provinz befindet, so muss deren Entrichtung in Rom geschehen; denn es ist unwahrscheinlich, dass der Erblasser, welcher denjenigen, denen er jene hinterliess, damit eine Ehre zu erweisen beabsichtigte, gewollt habe, dass so geringfügige Fideicommisse in der Provinz entrichtet werden sollten. 3Ad Dig. 5,1,52,3Windscheid: Lehrbuch des Pandektenrechts, 7. Aufl. 1891, Bd. II, § 282, Note 7.Wenn die mittelst eines Fideicommisses hinterlassene Sache sich an dem Orte selbst befindet, so darf dem, der sie [hier] fordert, die Einrede, dass der grössere Theil der Erbschaft anderwärts sei, nicht entgegengesetzt werden. 4Wird aber an diesem Orte nicht das Fideicommiss, sondern [blos] Sicherheit für dasselbe verlangt, so fragt es sich, ob jene Einrede Statt finde? Ich glaube nicht. Denn es muss sogar, selbst wenn gar nichts an dem Orte vorhanden ist, dennoch [dem Erben] Sicherheitsbestellung anbefohlen werden; denn warum soll er dies fürchten, da, wenn er keine Sicherheit bestellt, der Gegner, um das Fideicommiss zu erhalten, in den Besitz gesetzt wird?

Dig. 32,20Ul­pia­nus li­bro sex­to fi­dei­com­mis­so­rum. Si res mi­hi per fi­dei­com­mis­sum re­lic­ta ea­dem ti­bi le­ga­ta vel per fi­dei­com­mis­sum re­lic­ta sit non com­mu­ni­can­di ani­mo, sed utri­que in so­li­dum, amb­igen­dum non est, si al­te­ri sit so­lu­ta, al­te­rum nul­lum qui­dem ius in ip­sam rem ha­be­re, sed ac­tio­nem de pre­tio in­te­gram eum ha­be­re.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 36,3,6Ul­pia­nus li­bro sex­to fi­dei­com­mis­so­rum. Si quan­do in­cer­ta sum­ma est fi­dei­com­mis­si, qui co­gnos­cit ta­xa­tio­nem quo­que fi­de­ius­so­res pe­tun­tur. 1Ad­mo­nen­di au­tem su­mus re­bus pu­bli­cis re­mit­ti so­le­re sa­tis­da­tio­nem fi­dei­com­mis­so­rum et­iam si quan­do ne­ces­si­tas dan­di in­ter­ce­dat: re­pro­mis­sio pla­ne ex­igen­da est vo­lun­ta­ti de­func­ti sta­tu iri.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 40,5,37Ul­pia­nus li­bro sex­to fi­dei­com­mis­so­rum. Si pu­re da­ta sit fi­dei­com­mis­sa li­ber­tas et is ser­vus ra­tio­nes ad­mi­nis­tras­se di­ca­tur, di­vus Mar­cus re­scrip­sit mo­ram li­ber­ta­ti non es­se fa­cien­dam, ex con­ti­nen­ti ta­men ar­bi­trum dan­dum es­se, qui com­pu­ta­tio­nem in­eat. ver­ba re­scrip­ti ita se ha­bent: ‘ae­quius vi­de­tur tro­phi­mo ex cau­sa fi­dei­com­mis­si prae­sta­ri li­ber­ta­tem, quam si­ne con­di­cio­ne red­den­da­rum ra­tio­num da­tam es­se con­stat, ne­que hu­ma­num fue­rit ob rei pe­cu­nia­riae quaes­tio­nem li­ber­ta­ti mo­ram fie­ri. qua ta­men re­prae­sen­ta­ta con­fes­tim ar­bi­ter a prae­to­re erit dan­dus, apud quem ra­tio­nem, quam ad­mi­nis­tras­se eum ap­pa­ruit, ex fi­de red­dat’. tan­tum igi­tur ra­tio­nes red­de­re co­ge­tur. sed an et re­li­qua re­sti­tue­re de­beat, ni­hil ad­ici­tur, nec pu­to co­gen­dum: nam de eo, quod in ser­vi­tu­te ges­sit, post li­ber­ta­tem con­ve­ni­ri non pot­est. cor­po­ra pla­ne ra­tio­num et si quas res vel pe­cu­nias ex his de­ti­net co­gen­dus est per prae­to­rem re­sti­tue­re: item de sin­gu­lis in­strue­re.

Ulp. lib. VI. Fideicommiss. Der höchstselige Marcus hat rescribirt, dass, wenn die fideicommissarische Freiheit [einem Sclaven] unbedingt ertheilt sei, und angegeben werde, dass dieser Sclave Rechnungen verwaltet habe, kein Verzug bei der Freiheitsertheilung Statt finden dürfe, jedoch auf der Stelle ein nach seinem billigen Ermessen urtheilender Richter bestellt werden solle, welcher die Berechnung mache. Die Worte des Rescripts lauten so: Es scheint billiger zu sein, dass dem Trophimus die Freiheit auf den Grund des Fideicommisses gewährt werde, da es ausgemacht ist, dass sie ohne die Bedingung, Rechnung abzulegen, ertheilt sei; auch würde es nicht menschlich sein, wenn wegen der Untersuchung einer Geldsache die Freiheit Aufschub leiden sollte. Wenn sie jedoch ertheilt worden ist, so wird vom Prätor ein nach seinem Ermessen urtheilender Richter bestellt werden müssen, bei welchem der Freigelassene die Rechnung, von welcher sich ergeben hat, dass er sie geführt habe, der Redlichkeit gemäss ablege. Er wird also nur gezwungen werden, Rechnung abzulegen. Aber ob er auch den Rückstand zurückerstatten müsse, darüber wird nichts hinzugefügt; auch glaube ich nicht, dass er dazu zu zwingen sei, denn wegen [eines Geschäfts,] welches er in der Sclaverei geführt hat, kann er nach [Erlangung] der Freiheit nicht belangt werden. Dazu freilich ist er durch den Prätor zu zwingen, dass er die Rechnungsbücher und die Sachen oder Gelder, welche er etwa in Folge der Rechnungen noch hat, zurückerstatte, desgleichen, dass er über jedes Einzelne Auskunft gebe.

Dig. 42,4,15Ul­pia­nus li­bro sex­to fi­dei­com­mis­so­rum. Is, qui rem per­mu­ta­tam ac­ce­pit, emp­to­ri si­mi­lis est: item is, qui rem in so­lu­tum ac­ce­pit vel qui li­te aes­ti­ma­ta re­ti­nuit vel ex cau­sa sti­pu­la­tio­nis non ob li­be­ra­li­ta­tem est con­se­cu­tus.

Ad Dig. 42,4,15Windscheid: Lehrbuch des Pandektenrechts, 7. Aufl. 1891, Bd. II, § 342, Note 6b.Ulp. lib. VI. Fideicommiss. Wer eine Sache durch Tausch bekommen hat, ist einem Käufer gleichzuachten. Ebenso wer eine Sache an Zahlungsstatt bekommen, oder wegen gerichtlicher Schätzung seines Schadens (lite aestimata) zurückbehalten, oder vermöge eines Angelöbnisses, jedoch nicht durch Freigebigkeit, erworben hat.

Dig. 44,6,2Idem li­bro sex­to fi­dei­com­mis­so­rum. Si ser­vus cum eme­rit scit, igno­ra­vit au­tem do­mi­nus, vel con­tra, vi­den­dum est, cu­ius po­tius spec­tan­da sit scien­tia. et ma­gis est, ut scien­tia in­spi­cien­da sit eius qui com­pa­ra­vit, non eius, cui ad­quire­tur, et id­eo poe­na liti­gio­si com­pe­tit, sic ta­men, si non man­da­tu do­mi­ni emit: nam si man­da­tu, et­iam­si scit ser­vus, do­mi­nus au­tem igno­ra­vit, scien­tia non no­cet: et ita Iu­lia­nus in re liti­gio­sa scri­bit.

Idem lib. VI. Fideicommiss. Wenn ein Sclave, welcher Etwas kauft, es weiss, sein Herr aber nicht, oder umgekehrt, so ist die Frage, wessen Wissenschaft hier vorgehe? — spricht mehr dafür, auf die Wissenschaft Dessen zu sehen, der die Sache gehandelt hat, als Dessen, für den sie erworben wird; und darum tritt die Strafe des Streitigen99D. h. die Einrede. ein; natürlich setze ich hiebei voraus, dass er nicht im Auftrage des Herrn gekauft habe; hat er dies gethan, so schadet, wenn es der Sclave gewusst und der Herr nicht, [des Erstern] Wissenschaft nicht; dies schreibt Julianus von streitigen Gegenständen.

Dig. 49,14,43Ul­pia­nus li­bro sex­to fi­dei­com­mis­so­rum. Im­pe­ra­tor nos­ter re­scrip­sit fis­cum in rem ha­be­re ac­tio­nes ex ta­ci­to fi­dei­com­mis­so.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 50,17,95Idem li­bro sex­to fi­dei­com­mis­so­rum. Ne­mo du­bi­tat sol­ven­do vi­de­ri eum qui de­fen­di­tur.

Übersetzung nicht erfasst.