Corpus iurisprudentiae Romanae

Repertorium zu den Quellen des römischen Rechts

Digesta Iustiniani Augusti

Recognovit Mommsen (1870) et retractavit Krüger (1928)
Deutsche Übersetzung von Otto/Schilling/Sintenis (1830–1833)
Ulp.ed. LXXIX
Ad edictum praetoris lib.Ulpiani Ad edictum praetoris libri

Ad edictum praetoris libri

Ex libro LXXIX

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
Dig. 1,1De iustitia et iure (Von der Gerechtigkeit und dem Recht.)Dig. 1,2De origine iuris et omnium magistratuum et successione prudentium (Von dem Ursprung des Rechts und aller Staatsbeamten, so wie der Folge der Rechtsgelehrten.)Dig. 1,3De legibus senatusque consultis et longa consuetudine (Von den Gesetzen, den Senatsbeschlüssen und dem Gewohnheitsrechte.)Dig. 1,4De constitutionibus principum (Von den Constitutionen der Kaiser.)Dig. 1,5De statu hominum (Vom Zustand der Menschen.)Dig. 1,6De his qui sui vel alieni iuris sunt (Von denen, die eigenen Rechtens, und denen, die fremdem Rechte unterworfen sind.)Dig. 1,7De adoptionibus et emancipationibus et aliis modis quibus potestas solvitur (Von der Annahme an Kindes Statt, der Entlassung aus der [väterlichen] Gewalt, und andern Arten deren Aufhebung.)Dig. 1,8De divisione rerum et qualitate (Von der Eintheilung der Sachen und deren Beschaffenheit.)Dig. 1,9De senatoribus (Von den Senatoren.)Dig. 1,10De officio consulis (Von der Amtspflicht des Consuls.)Dig. 1,11De officio praefecti praetorio (Von der Amtspflicht des Präfectus Prätorio.)Dig. 1,12De officio praefecti urbi (Von der Amtspflicht des Stadtvorstehers.)Dig. 1,13De officio quaestoris (Von der Amtspflicht des Quästors.)Dig. 1,14De officio praetorum (Von der Amtspflicht der Prätoren.)Dig. 1,15De officio praefecti vigilum (Von der Amtspflicht des Wachtvorstehers.)Dig. 1,16De officio proconsulis et legati (Von der Amtspflicht des Proconsul und des Legaten.)Dig. 1,17De officio praefecti Augustalis (Von der Amtspflicht des Kaiserlichen Präfecten.)Dig. 1,18De officio praesidis (Von der Amtspflicht des Präsidenten.)Dig. 1,19De officio procuratoris Caesaris vel rationalis (Von der Amtspflicht des Procurators des Kaisers oder Rentbeamten.)Dig. 1,20De officio iuridici (Von der Amtspflicht des Gerichtsverwalters.)Dig. 1,21De officio eius, cui mandata est iurisdictio (Von der Amtspflicht dessen, der mit der Gerichtsbarkeit beauftragt worden ist.)Dig. 1,22De officio adsessorum (Von der Amtspflicht der [Gerichts-] Beisitzer.)
Dig. 2,1De iurisdictione (Von der Gerichtsbarkeit.)Dig. 2,2Quod quisque iuris in alterum statuerit, ut ipse eodem iure utatur (Welche Rechtsgrundsätze Jemand gegen einen Andern aufgebracht hat, die sollen gegen ihn selbst in Anwendung gebracht werden dürfen.)Dig. 2,3Si quis ius dicenti non obtemperaverit (Wenn jemand dem, welcher Recht spricht, nicht gehorcht haben sollte.)Dig. 2,4De in ius vocando (Von der Berufung ins Gericht.)Dig. 2,5Si quis in ius vocatus non ierit sive quis eum vocaverit, quem ex edicto non debuerit (Wenn Jemand vor Gericht berufen worden und nicht gegangen ist, oder die dahin berufen worden sind, welche man dem Edicte nach nicht hätte berufen sollen.)Dig. 2,6In ius vocati ut eant aut satis vel cautum dent (Dass vor Gericht Berufene dahin gehen, oder Bürgen oder anders Sicherheit stellen.)Dig. 2,7Ne quis eum qui in ius vocabitur vi eximat (Dass Niemand den, welcher vor Gericht berufen wird, mit Gewalt entreisse.)Dig. 2,8Qui satisdare cogantur vel iurato promittant vel suae promissioni committantur (Von denen, welche gezwungen werden, Sicherheit zu stellen, oder ein eidliches Versprechen leisten, oder auf ihr einfaches Versprechen entlassen werden.)Dig. 2,9Si ex noxali causa agatur, quemadmodum caveatur (Wie Sicherheit gestellt wird, wenn eine Noxalklage erhoben [oder: wegen Schädenansprüchen geklagt] wird.)Dig. 2,10De eo per quem factum erit quominus quis in iudicio sistat (Von dem, welcher daran Schuld ist, dass sich Jemand nicht vor Gericht stellt.)Dig. 2,11Si quis cautionibus in iudicio sistendi causa factis non obtemperaverit (Wenn Jemand dem geleisteten Versprechen, sich vor Gerichte zu stellen, nicht nachgekommen ist.)Dig. 2,12De feriis et dilationibus et diversis temporibus (Von den Gerichtsferien und Aufschubsgestattungen und der Berechnung verschiedener Zeiten.)Dig. 2,13De edendo (Vom Vorzeigen.)Dig. 2,14De pactis (Von Verträgen.)Dig. 2,15De transactionibus (Von Vergleichen.)
Dig. 40,1De manumissionibus (Von den Freilassungen.)Dig. 40,2De manumissis vindicta (Von den durch den Stab freigelassenen [Sclaven].)Dig. 40,3De manumissionibus quae servis ad universitatem pertinentibus imponuntur (Von den Freilassungen, welche Sclaven ertheilt werden, welche einer Gemeinheit angehören.)Dig. 40,4De manumissis testamento (Von den durch ein Testament freigelassenen [Sclaven.])Dig. 40,5De fideicommissariis libertatibus (Von den fideicommissarischen Freiheiten.)Dig. 40,6De ademptione libertatis (Von der Zurücknahme der Freiheit.)Dig. 40,7De statuliberis (Von den Bedingtfreien.)Dig. 40,8Qui sine manumissione ad libertatem perveniunt (Welche [Sclaven] ohne Freilassung zur Freiheit gelangen.)Dig. 40,9Qui et a quibus manumissi liberi non fiunt et ad legem Aeliam Sentiam (Welche Sclaven durch die Freilassung wegen ihrer selbst, und wegen ihres Freilassers nicht frei werden, und zum Aelisch-Sentischen Gesetz.)Dig. 40,10De iure aureorum anulorum (Von dem Recht der goldenen Ringe.)Dig. 40,11De natalibus restituendis (Von der Zurückversetzung in den Geburtsstand.)Dig. 40,12De liberali causa (Von dem Rechtsstreit über die Freiheit.)Dig. 40,13Quibus ad libertatem proclamare non licet (Welche nicht auf die Freiheit Anspruch machen dürfen.)Dig. 40,14Si ingenuus esse dicetur (Wenn behauptet werden wird, dass [ein Freigelassener] ein Freigeborner sei.)Dig. 40,15Ne de statu defunctorum post quinquennium quaeratur (Dass der Rechtszustand Verstorbener nach fünf Jahren nicht untersucht werden soll.)Dig. 40,16De collusione detegenda (Von der Entdeckung eines heimlichen Einverständnisses.)
Dig. 43,1De interdictis sive extraordinariis actionibus, quae pro his competunt (Von den Interdicten und ausserordentlichen Klagen, die an deren Statt zuständig sind.)Dig. 43,2Quorum bonorum (Welchen Nachlass.)Dig. 43,3Quod legatorum (Was von Vermächtnissen.)Dig. 43,4Ne vis fiat ei, qui in possessionem missus erit (Dass Dem keine Gewalt geschehe, der in den Besitz gesetzt sein wird.)Dig. 43,5De tabulis exhibendis (Von der Auslieferung der Testamente.)Dig. 43,6Ne quid in loco sacro fiat (Dass an einem heiligen Orte Etwas nicht geschehe.)Dig. 43,7De locis et itineribus publicis (Von öffentlichen Plätzen und Wegen.)Dig. 43,8Ne quid in loco publico vel itinere fiat (Dass an einem öffentlichen Platze oder Wege Etwas nicht geschehe.)Dig. 43,9De loco publico fruendo (Von dem Genuss eines öffentlichen Platzes.)Dig. 43,10De via publica et si quid in ea factum esse dicatur (Von öffentlichen Strassen und wenn etwas in demselben errichtet werden sein soll.)Dig. 43,11De via publica et itinere publico reficiendo (Von der Ausbesserung öffentlicher Strassen und Wege.)Dig. 43,12De fluminibus. ne quid in flumine publico ripave eius fiat, quo peius navigetur (Von den Flüssen, dass Etwas in einem öffentlichen Flusse oder an dessen Ufer nicht geschehe, wodurch die Schifffahrt beeinträchtigt wird.)Dig. 43,13Ne quid in flumine publico fiat, quo aliter aqua fluat, atque uti priore aestate fluxit (Dass in einem öffentlichen Fluss Etwas nicht geschehe, wodurch der Wasserfluss gegen den im vorhergehenden Sommer geändert wird.)Dig. 43,14Ut in flumine publico navigare liceat (Dass die Schifffahrt an einem öffentlichen Flusse gestattet sei.)Dig. 43,15De ripa munienda (Von der Befestigung des Ufers.)Dig. 43,16De vi et de vi armata (Von der Gewalt und der Gewalt mit Waffen.)Dig. 43,17Uti possidetis (Wie ihr besitzet.)Dig. 43,18De superficiebus (Von Erbpachtungen.)Dig. 43,19De itinere actuque privato (Von Privatwegen.)Dig. 43,20De aqua cottidiana et aestiva (Vom täglichen Wasser und dem Sommerwasser.)Dig. 43,21De rivis (Von den Kanälen.)Dig. 43,22De fonte (Von den Quellen.)Dig. 43,23De cloacis (Von den Kloaken.)Dig. 43,24Quod vi aut clam (Was gewaltsam oder heimlich.)Dig. 43,25De remissionibus (Von den Remissionen.)Dig. 43,26De precario (Vom bittweisen [Besitzverhältniss].)Dig. 43,27De arboribus caedendis (Vom Baumfällen.)Dig. 43,28De glande legenda (Vom Auflesen der Eicheln.)Dig. 43,29De homine libero exhibendo (Von der Auslieferung freier Menschen.)Dig. 43,30De liberis exhibendis, item ducendis (Von der Auslieferung der Kinder und deren Abführung.)Dig. 43,31Utrubi (Vom (Interdicte) Wo immer.)Dig. 43,32De migrando (Vom Ausziehen lassen.)Dig. 43,33De Salviano interdicto (Vom Salvianischen Interdict.)
Dig. 7,5,10Ul­pia­nus li­bro sep­tua­gen­si­mo no­no ad edic­tum. quon­iam pe­cu­niae usus ali­ter amit­ti non pot­est quam his ca­si­bus. 1Si usus tan­tum pe­cu­niae le­ga­tus sit, quia in hac spe­cie usus ap­pel­la­tio­ne et­iam fruc­tum con­ti­ne­ri ma­gis ac­ci­pien­dum est, sti­pu­la­tio is­ta erit in­ter­po­nen­da. et qui­dam aiunt non an­te hanc in­ter­po­ni sti­pu­la­tio­nem, quam da­ta fue­rit pe­cu­nia: ego au­tem pu­to, si­ve ant­ea si­ve post­ea pe­cu­nia da­ta sit, te­ne­re sti­pu­la­tio­nem.

Ulp. lib. LXXIX. ad Ed. indem der Gebrauch des Geldes nicht anders, als in diesen Fällen verloren gehen kann. 1Wenn nur der Gebrauch von Gelde vermacht worden ist, so wird jene Stipulation ebenfalls eingegangen, indem in dieser Beziehung unter der Benennung des Gebrauchs auch die Nutzung als inbegriffen zu verstehen ist. Man sagt zwar, diese Stipulation brauche vor der Zahlung des Geldes nicht eingegangen zu werden; ich glaube aber, dass die Stipulation von Gültigkeit sei, das Geld mag vorher oder nachher gezahlt worden sein.

Dig. 7,9,1Ul­pia­nus li­bro sep­tua­gen­si­mo no­no ad edic­tum. Si cu­ius rei usus fruc­tus le­ga­tus sit, ae­quis­si­mum prae­to­ri vi­sum est de utro­que le­ga­ta­rium ca­ve­re: et usu­rum se bo­ni vi­ri ar­bi­tra­tu et, cum usus fruc­tus ad eum per­ti­ne­re de­si­net, re­sti­tu­tu­rum quod in­de ex­sta­bit. 1Haec sti­pu­la­tio, si­ve mo­bi­lis res sit si­ve so­li, in­ter­po­ni de­bet. 2Il­lud scien­dum est ad fi­dei­com­mis­sa et­iam ap­ta­ri eam de­be­re. pla­ne et si ex mor­tis cau­sa do­na­tio­ne usus fruc­tus con­sti­tua­tur, ex­em­plo le­ga­to­rum de­be­bit haec cau­tio prae­sta­ri: sed et si ex alia qua­cum­que cau­sa con­sti­tu­tus fue­rit usus fruc­tus, idem di­cen­dum est. 3Ca­ve­re au­tem de­bet vi­ri bo­ni ar­bi­tra­tu per­cep­tu iri usum fruc­tum, hoc est non de­te­rio­rem se cau­sam usus fruc­tus fac­tu­rum ce­te­ra­que fac­tu­rum, quae in re sua fa­ce­ret. 4Rec­te au­tem fa­cient et he­res et le­ga­ta­rius, qua­lis res sit, cum frui in­ci­pit le­ga­ta­rius, si in tes­ta­tum red­ege­rint: ut in­de pos­sit ap­pa­re­re, an et qua­te­nus rem pe­io­rem le­ga­ta­rius fe­ce­rit. 5Uti­lis au­tem vi­sum est sti­pu­la­tio­ne de hoc ca­ve­ri, ut, si quis non vi­ri bo­ni ar­bi­tra­tu uta­tur, com­mit­ta­tur sti­pu­la­tio sta­tim, nec ex­pe­ta­bi­mus, ut amit­ta­tur usus fruc­tus. 6Ha­bet au­tem sti­pu­la­tio is­ta duas cau­sas, unam, si ali­ter quis uta­tur quam vir bo­nus ar­bi­tra­bi­tur, aliam de usu fruc­tu re­sti­tuen­do: qua­rum prior sta­tim com­mit­te­tur, quam ali­ter fue­rit usus, et sae­pius com­mit­te­tur, se­quens com­mit­te­tur fi­ni­to usu fruc­tu. 7Sed quod di­xi­mus id quod in­de ex­sta­bit re­sti­tu­tu iri, non ip­sam rem sti­pu­la­tur pro­prie­ta­rius (in­uti­li­ter enim rem suam sti­pu­la­ri vi­de­re­tur), sed sti­pu­la­tur re­sti­tu­tu iri quod in­de ex­sta­bit. in­ter­dum au­tem in­erit pro­prie­ta­tis aes­ti­ma­tio, si for­te fruc­tua­rius, cum pos­sit usu­ca­pio­nem in­ter­pel­la­re, neg­le­xit: om­nem enim rei cu­ram sus­ci­pit.

Ulp. lib. LXXIX. ad Ed. Wenn der Niessbrauch an irgend einer Sache vermacht worden ist, so scheint es dem Prätor billig, dass der Vermächtnissinhaber wegen der beiden Umstände Sicherheit bestelle, den Gebrauch als ein guter Wirth ausüben und nach erreichter Endschaft des Niessbrauchs die Sache so, wie sie durch ordnungsmässigen Gebrauch geworden11quod inde extabit. s. Glück IX. p. 470., wieder herausgeben zu wollen. 1Diese Stipulation muss allemal Statt finden, die Sache [woran der Niessbrauch bestellt worden ist] mag beweglich oder unbeweglich sein. 2Es ist auch zu bemerken, dass dieselbe auf die Fideicommisse angewendet werden müsse. Wenn der Niessbrauch in Folge einer Schenkung auf den Todesfall bestellt wird, so muss ebenfalls diese Caution nach Art der Vermächtnisse bestellt werden; dasselbe gilt aber auch bei dem aus jedem andern Grunde bestellten Niessbrauch. 3Er muss aber dafür Sicherheit bestellen, der Niessbrauch solle nach der Handlungsweise eines guten Wirths gezogen werden, d. h. dass er den Zustand des Niessbrauchs nicht verschlechtern und übrigens ganz so damit, wie mit seiner eigenen Sache umgehen wolle. 4Der Erbe sowohl als der Vermächtnissinhaber werden aber sehr recht daran thun, wenn sie über den Zustand, worin sich die Sache bei Anfang deren Benutzung befindet, einen Befund aufnehmen lassen, um daraus nachher zu entnehmen, ob und inwieweit der Vermächtnissinhaber sie verschlechtert habe. 5Auch scheint es von Nutzen zu sein, darüber mittelst Stipulation Sicherheit zu stellen, dass wenn [der Vermächtnissinhaber] nicht wie ein guter Wirth den Gebrauch ausübt, die Stipulation gleich in Wirkung trete; dann braucht nicht gewartet zu werden, bis der Niessbrauch verloren geht. 6Jene Stipulation hat aber zwei Beziehungen, erstens, wenn man den Gebrauch anders als ein guter Wirth ausübt, und zweitens wegen der Wiederherausgabe des Niessbrauches. Die erstere wird gleich wirksam, sobald der Gebrauch anders ausgeübt wird, und kann es öfters werden; die letztere tritt erst bei Endigung des Niessbrauchs in Wirksamkeit. 7Wenn wir sagen, dass die Sache, wie sie nach ordnungsmässigem Gebrauch geworden, herausgeben werde, so [sagen wir damit nicht, dass] der Eigenheitsherr sich die Sache selbst stipulirt, denn die Stipulation seiner eigenen Sache würde ungültig sein, sondern nur die Rückgabe derselben in der Art, wie sie nach ordnungsmässigem Gebrauch geblieben ist. Zuweilen kann auch eine Schätzung der Eigenheit mit darin liegen, z. B. wenn der Niessbraucher es versäumt hat, eine Ersitzung, die er unterbrechen konnte, abzuwenden; denn er muss alle Sorge für die Sache tragen,

Dig. 7,9,3Ul­pia­nus li­bro sep­tua­gen­si­mo no­no ad edic­tum. Om­nes au­tem ca­sus con­ti­nen­tur huic sti­pu­la­tio­ni, qui­bus usus fruc­tus amit­ti­tur. 1De­si­ne­re per­ti­ne­re usum fruc­tum ac­ci­pie­mus et­iam si nec coe­pe­rit per­ti­ne­re, quam­vis le­ga­tus sit, et com­mit­te­tur ni­hi­lo mi­nus sti­pu­la­tio, qua­si de­si­nat per­ti­ne­re quod nec coe­pit. 2Si usus fruc­tus re­pe­ti­tus erit le­ga­to, quo­tiens­que amis­sus fue­rit (ni­si uti­li­ter fue­rit cau­tum), com­mit­te­tur is­ta sti­pu­la­tio: sed ex­cep­tio­ne opus erit. 3Sed et si quis usum fruc­tum ti­bi le­ga­ve­rit et sub con­di­cio­ne ‘si li­be­ros ha­bue­ris’ pro­prie­ta­tem, amis­so usu fruc­tu com­mit­te­tur qui­dem sti­pu­la­tio, sed ex­cep­tio lo­cum ha­be­bit. 4Si he­res alie­na­ve­rit pro­prie­ta­tem et post­ea amit­ta­tur usus fruc­tus, an ex sti­pu­la­tu age­re pos­sit, vi­dea­mus. et for­tius di­ci pot­est ip­so iu­re non com­mit­ti sti­pu­la­tio­nem, quia ne­que he­redi suc­ces­so­ri­bus­ve eius re­sti­tui pot­est ne­que is cui pot­est, id est ad quem per­ve­nit pro­prie­tas, per­ti­net ad sti­pu­la­tio­nem: sed is ad quem per­ve­nit tem­po­re quae­si­ti do­mi­nii si­bi pro­spi­ce­re alia cau­tio­ne de­bet: quod et­si non fe­ce­rit, ni­hi­lo mi­nus in rem ac­tio­ne uti pot­est.

Ulp. lib. LXXIX. ad Ed. Diese Stipulation erstreckt sich aber auf alle Fälle, in denen der Niessbrauch verloren geht. 1Dass der Niessbrauch beendet sei, nehmen wir auch dann an, wenn er niemals Jemandem gehörig zu sein angefangen hat, obschon er vermacht worden ist; nichts desto weniger ist die Stipulation wirksam, gleichsam, wie wenn dasjenige, was mir zubehörig zu sein angefangen hat, es zu sein aufhöre. 2Wenn der Niessbrauch, so oft er verloren gegangen, durch das Vermächtniss von Neuem bestellt worden ist, so wird zwar jene Stipulation allemal wirksam, es müsste denn die Sicherheit blos auf den Fall des gänzlichen Verlustes22Utiliter; übersetzen lässt sich dies mit einem Worte nicht; ich bin daher der Erklärung der Glosse gefolgt. bestellt worden sein, aber es ist dann eine Einrede nöthig. 3Auch wenn dir Jemand den Niessbrauch vermacht hat, und die Eigenheit unter der Bedingung, wenn du Kinder haben werdest, wird bei dem Verluste des Niessbrauchs die Stipulation wirksam, aber auch der Einrede Platz gegeben. 4Wenn der Erbe die Eigenheit veräussert hat, und nachher der Niessbrauch verloren geht, so fragt es sich, ob er dann noch aus der Stipulation klagen könne. Man kann hier mit Sicherheit behaupten, dass, dem Rechte selbst zu Folge, die Stipulation nicht in Wirksamkeit trete, weil die Herausgabe ebenso wenig an den Erben und seinen Nachfolger geschehen kann, als derjenige, an den sie geleistet werden kann, d. h. der die Eigenheit erlangt hat, an der Stipulation Theil nimmt. Derjenige aber, der [die Eigenheit] überkommen hat, muss sich zu der Zeit, wo er auf das [volle] Eigenthum Anspruch macht, mit einer andern Sicherheitsbestellung versehen; er kann aber auch, wenn er es nicht gethan hat, nichts desto weniger die dingliche Klage erheben.

Dig. 7,9,5Ul­pia­nus li­bro sep­tua­gen­si­mo no­no ad edic­tum. Huic sti­pu­la­tio­ni ‘do­lum ma­lum ab­es­se afu­tu­rum­que es­se’ con­ti­ne­tur: et cum in rem sit do­li ma­li men­tio con­cep­ta, om­nium do­lum com­pre­hen­de­re vi­de­tur suc­ces­so­rum et ad­op­ti­vi pa­tris. 1Sed si usus si­ne fruc­tu le­ga­tus erit, ad­emp­ta fruc­tus cau­sa sa­tis­da­ri iu­bet prae­tor: hoc me­ri­to, ut de so­lo usu, non et­iam de fruc­tu ca­vea­tur. 2Er­go et si fruc­tus si­ne usu op­ti­ge­rit, sti­pu­la­tio lo­cum ha­be­bit. 3Et si ha­bi­ta­tio vel ope­rae ho­mi­nis vel cu­ius al­te­rius ani­ma­lis re­lic­tae fue­rint, sti­pu­la­tio lo­cum ha­be­bit, li­cet per om­nia haec usum fruc­tum non imi­tan­tur.

Ulp. lib. LXXIX. ad Ed. In dieser Stipulation wird auch mit inbegriffen, dass nichts in böser Absicht geschehe, noch geschehen werde; ist aber deren Erwähnung in der Art geschehen, dass sie auf die Sache selbst bezogen worden ist, so ist darin die böse Absicht aller Nachfolger [des Niessbrauchers], auch des Adoptivvaters, mitbegriffen. 1Ist aber der Gebrauch ohne die Benutzung vermacht worden, so verfügt der Prätor die Bürgschaftsstellung mit Weglassung des auf die Benutzung Bezüglichen, also in der Art, dass blos für den Gebrauch und nicht auch für den Niessbrauch Sicherheit bestellt werde. 2Daher findet nun auch die Stipulation Statt, wenn die Benutzung ohne den Gebrauch Statt findet. 3Ist das Wohnen, oder sind die Dienste eines Sclaven oder irgend eines Thieres hinterlassen worden, so leidet die Stipulation auch Anwendung, wenn gleich diese [Rechtsverhältnisse] dem Niessbrauch nicht in allem gleich kommen.

Dig. 7,9,7Ul­pia­nus li­bro sep­tua­gen­si­mo no­no ad edic­tum. Si usus fruc­tus no­mi­ne re tra­di­ta sa­tis­da­tum non fue­rit, Pro­cu­lus ait pos­se he­redem rem vin­di­ca­re, et si ob­icia­tur ex­cep­tio de re usus fruc­tus no­mi­ne tra­di­ta, re­pli­can­dum erit. quae sen­ten­tia ha­bet ra­tio­nem: sed et ip­sa sti­pu­la­tio con­di­ci pot­erit. 1Cum usus fruc­tus pe­cu­niae le­ga­tus es­set, ex­pri­mi de­bent hi duo ca­sus in sti­pu­la­tio­ne: ‘cum mo­rie­ris aut ca­pi­te mi­nue­ris, da­ri’: id­cir­co hi duo so­li ca­sus, quon­iam pe­cu­niae usus ali­ter amit­ti non pot­est quam his ca­si­bus.

Ulp. lib. LXXIX. ad Ed. Ist, wenn Uebergabe einer Sache, Namens des Niessbrauches Statt gefunden, keine Bürgschaft bestellt worden, so kann, wie Proculus sagt, der Erbe die Sache eigenthümlich zurückfordern, und wenn einredeweise auf die wegen des Niessbrauchs Statt gefundene Uebergabe Bezug genommen wird, so muss eine Replik entgegengesetzt werden. Diese Ansicht ist wohl begründet; doch kann auch die Stipulation selbst klagbar gemacht werden. 1Wenn der Niessbrauch an Gelde vermacht worden ist, so müssen in der Stipulation die beiden Fälle ausdrücklich berücksichtigt werden: wenn du gestorben sein, oder eine persönliche Standesrechtsveränderung erlitten haben wirst; diese beiden Fälle allein aber nur deswegen, weil der Gebrauch von Geld auf keine andere Weise verloren gehn kann.

Dig. 35,2,47Idem li­bro sep­tua­ge­si­mo no­no ad edic­tum. Lex Fal­ci­dia si in­ter­ve­niat, in om­ni­bus pen­sio­ni­bus lo­cum ha­bet: sed hoc ex post fac­to ap­pa­re­bit. ut pu­ta in an­nos sin­gu­los le­ga­tum re­lic­tum est: quam­diu Fal­ci­dia non­dum lo­cum ha­bet, in­te­grae pen­sio­nes an­nuae da­bun­tur: sed enim si an­nus ve­ne­rit, quo fit, ut con­tra le­gem Fal­ci­diam ul­tra do­dran­tem ali­quid de­bea­tur, eve­niet, ut re­tro om­nia le­ga­ta sin­gu­lo­rum an­no­rum im­mi­nuan­tur. 1Num­quam le­ga­ta­rius vel fi­dei­com­mis­sa­rius, li­cet ex Tre­bel­lia­no se­na­tus con­sul­to re­sti­tui­tur ei he­redi­tas, uti­tur le­gis Fal­ci­diae be­ne­fi­cio.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 35,3,1Ul­pia­nus li­bro sep­tua­ge­si­mo no­no ad edic­tum. Si cui plus quam li­cue­rit le­ge­tur et du­bi­ta­ri ius­te pos­sit, utrum lex Fal­ci­dia lo­cum ha­bi­tu­ra est nec ne, sub­ve­nit prae­tor he­redi, ut ei le­ga­ta­rius sa­tis­det, ut, si ap­pa­rue­rit eum am­plius le­ga­to­rum no­mi­ne ce­pis­se quam e le­ge Fal­ci­dia ca­pe­re li­ce­bit, quan­ti ea res erit, tan­tam pe­cu­niam det do­lus­que ma­lus ab eo afu­tu­rus sit. 1Ne­que in­ter­est, utrum in pri­mis ta­bu­lis hoc fiat an in pu­pil­la­ri­bus an in utris­que: et­enim le­gem Fal­ci­diam se­mel es­se ad­mit­ten­dam, et­iam­si du­plex sit tes­ta­men­tum, iam con­ve­nit, con­tri­bu­tis le­ga­tis tam his, quae ab ip­so pu­pil­lo quam his, quae a sub­sti­tu­to im­pu­be­ri re­lic­ta sunt. 2Si non fuis­set in­ter­po­si­ta sti­pu­la­tio ex per­so­na pu­pil­li, tu­te­lae ac­tio he­redi pu­pil­li ad­ver­sus tu­to­rem com­pe­tit. sed ut Pom­po­nius ait, et ip­si pu­pil­lo et he­redi eius pot­erit com­mit­ti sti­pu­la­tio, ip­si quo ca­su vi­vo eo Fal­ci­dia in­ci­pit lo­cum ha­be­re. de tu­te­lae quo­que ac­tio­ne idem scri­bit. 3Mar­cel­lus ait: qui qua­drin­gen­ta in bo­nis ha­be­bat, in­pu­be­rem fi­lium he­redem in­sti­tuit ei­que sub­sti­tuit Ti­tium et Se­ium: ni­hil a pu­pil­lo tes­ta­tor le­ga­vit, sed a Ti­tio tre­cen­ta: utrum du­cen­ta, in­quit, prae­sta­bun­tur an cen­tum quin­qua­gin­ta? nam tre­cen­ta nul­lo mo­do eum prae­sta­re. mi­hi vi­de­tur ve­rius non am­plius eum par­te sua ero­ga­re com­pel­li, cer­te nec mi­nus: se­cun­dum quod eve­ni­ret, ut non so­li com­mit­ta­tur sti­pu­la­tio, sed om­ni­bus he­redi­bus in­ter­po­nen­da est, sed cau­sa co­gni­ta. 4Fal­ci­diam lo­cum ha­be­re et le­ga­to­rum mo­dus fa­cit et ae­ris alie­ni onus. et si qui­dem evi­dens aes alie­num est vel cer­tum, fa­ci­lis est com­pu­ta­tio: si au­tem ad­huc in­cer­tum est, quia for­te vel con­di­cio eius pen­det vel cre­di­tor li­tem con­tes­ta­tus est et nec­dum lis fi­ni­ta est, du­bi­ta­bi­tur, quan­tum le­ga­ta­riis de­bea­tur prop­ter in­cer­tum. 5Ho­die ta­men sub­si­mi­le ali­quid fit in fi­dei­com­mis­sis. 6Cum di­ci­tur lex Fal­ci­dia lo­cum ha­be­re, ar­bi­ter da­ri so­let ad in­eun­dam quan­ti­ta­tem bo­no­rum, tam­et­si unus ali­quid mo­di­cum fi­dei­com­mis­sum per­se­qua­tur: quae com­pu­ta­tio prae­iu­di­ca­re non de­bet ce­te­ris, qui ad ar­bi­trum mis­si non sunt. so­let ta­men ab he­rede et­iam ce­te­ris de­nun­tia­ri fi­dei­com­mis­sa­riis, ut ve­niant ad ar­bi­trum ibi­que cau­sam suam agant, ple­rum­que et cre­di­to­ri­bus, ut de ae­re alie­no pro­bent. ha­bet ta­men ra­tio­nem in le­ga­ta­riis, item in fi­dei­com­mis­sa­riis, ut, si of­fe­rat in­te­grum quod re­lic­tum est he­res de­si­de­rans ca­ve­re si­bi hac sti­pu­la­tio­ne, au­dia­tur. 7Si le­ga­ta quae­dam prae­sen­ti die re­lic­ta sint, quae­dam sub con­di­cio­ne, in­ter­po­nen­da erit is­ta sti­pu­la­tio prop­ter le­ga­ta con­di­cio­na­lia, dum­mo­do ea le­ga­ta, quae prae­sen­ti sint, in­te­gra sol­van­tur. Iu­lia­nus de­ni­que scri­bit, si pu­re et sub con­di­cio­ne le­ga­ta fue­rint ne ex­sis­ten­te con­di­cio­ne lex Fal­ci­dia lo­cum ha­beat, non ali­ter le­ga­to­rum, quae pu­re da­ta sunt, ac­tio­nem da­ri de­be­re, quam si cau­tum fue­rit he­redi ‘quan­to am­plius, quam per le­gem Fal­ci­diam li­cue­rit, ce­pe­rit’. 8Idem Iu­lia­nus scri­bit eum, cui qua­drans sub con­di­cio­ne et do­drans pu­re le­ga­tus est, ca­ve­re de­be­re ‘quan­to am­plius, quam per le­gem Fal­ci­diam li­ceat, ce­pe­rit, red­di’. 9Haec sti­pu­la­tio id­eo lo­cum ha­bet, quia, et­si re­pe­ti pot­est id quod so­lu­tum est, ta­men fie­ri pot­est, ut non sit sol­ven­do is cui so­lu­tum est ac per hoc per­eat quod da­tum est. 10In mor­tis cau­sa quo­que do­na­tio­ni­bus pot­est di­ci hanc sti­pu­la­tio­nem es­se in­ter­po­nen­dam. 11Haec ver­ba sti­pu­la­tio­nis ‘quod am­plius le­ga­to­rum no­mi­ne ce­pe­ris, quam e le­ge Fal­ci­dia ca­pe­re li­ce­bit’ non tan­tum eum com­pre­hen­dunt, qui am­plius ac­ce­pit, quam ei Fal­ci­dia per­mis­sit, ut red­dat par­tem, ha­beat par­tem, ve­rum et­iam eum qui to­tum de­bet re­sti­tue­re. et­enim scien­dum est le­gem Fal­ci­diam in­ter­dum par­tem eius quod da­tum est, in­ter­dum to­tum re­vo­ca­re. cum enim ha­bi­ta ra­tio­ne ae­ris alie­ni Fal­ci­dia in­ea­tur, ple­rum­que eve­nit, ut emer­gen­te de­bi­to vel con­di­cio­ne ae­ris alie­ni ex­sis­ten­te to­tum quod le­ga­tum est ex­hau­ria­tur. sed et li­ber­ta­tium con­di­cio in­ter­dum ex­sis­tens ef­fi­ciet le­ga­tum om­ni­no non de­be­ri, quip­pe cum ha­bi­ta ra­tio­ne li­ber­ta­tium et de­duc­tis pre­tiis eo­rum tunc de­mum le­ga­to­rum in­ea­tur ra­tio. 12In qui­bus­dam au­tem tes­ta­men­tis Fal­ci­dia qui­dem lo­cum non ha­bet, ve­rum­ta­men ita ob­ser­va­tur, ut, li­cet qua­dran­tem he­res non re­ti­neat, ta­men hac­te­nus le­ga­ta de­bean­tur, qua­te­nus pa­tri­mo­nii vi­res suf­fi­ciunt, uti­que de­duc­to ae­re alie­no, item de­duc­tis pre­tiis eo­rum, qui li­ber­ta­tem in tes­ta­men­to vel di­rec­tam vel fi­dei­com­mis­sa­riam ac­ce­pe­runt. 13Sed et le­ga­ta­rio ca­ven­dum est, a quo fi­dei­com­mis­sum re­lin­qui­tur. 14In­ter­dum non le­gis Fal­ci­diae, sed et­iam al­te­rius le­gis in hac sti­pu­la­tio­ne ra­tio fa­cien­da est, ut pu­ta si pa­tro­nus ex as­se he­res in­sti­tu­tus sit et pu­re quinc­unx le­ga­tus sit et sub con­di­cio­ne ali­quid su­pra de­bi­tam pa­tro­no par­tem: nam in hunc ca­sum ra­tio fa­cien­da est il­lius le­gis, quae pa­tro­nos vo­cat, non le­gis Fal­ci­diae. 15Si res, quae le­ga­ta sit, apud le­ga­ta­rium in­ter­ie­rit, pro­ban­dum est ex­cep­tio­ne suc­cur­ri ei qui pro­mi­sit,

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 35,3,3Ul­pia­nus li­bro sep­tua­ge­si­mo no­no ad edic­tum. ni­si si do­lo ip­sius ali­quid fac­tum sit: tunc enim et­iam ex do­li clau­su­la, quae in is­ta sti­pu­la­tio­ne con­ti­ne­tur, te­ne­bi­tur et re­pli­ca­tio­ne re­pel­li pot­erit. 1Haec cau­tio, quae prop­ter le­gem Fal­ci­diam in­ter­po­ni­tur, fi­de­ius­so­rum ha­bet prae­sta­tio­nem. 2Si in plu­res dies pe­cu­nia le­ga­ta est, cum cer­tum sit le­gem Fal­ci­diam lo­cum ha­be­re, non sti­pu­la­tio­ni, sed com­pu­ta­tio­ni lo­cum es­se Pe­dius ait, ut aes­ti­me­tur, quan­ti sit quod in diem le­ga­tum est et tan­tum cre­da­tur es­se le­ga­tum, quan­tum ef­fi­cit aes­ti­ma­tio, ut pro mo­do eius ex om­ni­bus le­ga­tis sta­tim le­gis Fal­ci­diae ra­tio ha­bea­tur. 3Quo­tiens fu­tu­rum est, ut pa­lam sit et an­te diem ve­nien­tem iam Fal­ci­diam lo­cum ha­be­re, to­tiens com­pu­ta­tio eius fit. nam si con­di­cio in mo­ra est, ex­spec­ta­bi­mus con­di­cio­nem, quo­ad ex­sis­tat: si au­tem dies su­per­est, iam hic in­ter­ca­pe­di­nis tem­po­ris ha­bi­ta ra­tio­ne at­que aes­ti­ma­tio­ne sic de Fal­ci­dia dis­pu­ta­bi­mus et com­mit­ti sti­pu­la­tio­nem di­ce­mus. 4Quam­vis au­tem om­nes le­ga­ta­rii et fi­dei­com­mis­sa­rii ne­ces­se ha­beant hac sti­pu­la­tio­ne ca­ve­re, ta­men qui­bus­dam re­mit­ti di­vi fra­tres re­scrip­se­runt, ut pu­ta his, qui­bus mi­nu­ta ali­men­ta sunt re­lic­ta. Pom­peiae enim Faus­ti­nae re­scribse­runt sic: ‘non ean­dem cau­sam es­se de­cem au­reo­rum, quos an­nuos ti­bi tes­ta­men­to Pom­peiae Cris­pia­nae pa­tro­nae tuae re­lic­tos pro­po­nis, at­que fuit ali­men­to­rum et ves­tia­rii li­ber­tis re­lic­to­rum, qui­bus prop­ter­ea cau­tio­nis onus re­mit­ten­dum ex­is­ti­ma­vi­mus’. 5Item scien­dum est fis­cum hanc cau­tio­nem non pa­ti, sed per­in­de con­ve­ni­ri pos­se, ac si ca­vis­set. ce­te­ros au­tem, cu­ius­cum­que dig­ni­ta­tis sint, li­cet iam le­ga­ta per­ce­pe­rint, com­pel­li de­be­re ad ca­ven­dum di­vus Pius re­scribsit: ex quo re­scrip­to et­iam il­lud ac­ci­pi­mus, quod et­iam post so­lu­ta le­ga­ta vo­luit sti­pu­la­tio­nem in­ter­po­ni. 6Si le­ga­ta­rius he­redi, qui con­tro­ver­siam he­redi­ta­tis pa­ti­tur iam vel spe­rat, de re­sti­tuen­do le­ga­to si­bi prae­sti­to ca­ve­rit et evic­ta he­redi­tas sit, sed neg­le­gen­tia vel do­lo eius qui le­ga­tum prae­sti­tit, di­ce­mus non com­mit­ti sti­pu­la­tio­nem prop­ter vi­ri bo­ni ar­bi­trium, quod in­est huic sti­pu­la­tio­ni. 7Item si ip­se, qui prae­sti­tit le­ga­tum, ex alia cau­sa si­bi evi­ce­rit, ut pu­ta quia in­ve­ni­tur se­quen­ti tes­ta­men­to he­res scrip­tus, in quo le­ga­tum is­te le­ga­ta­rius non ac­ce­pe­rat, di­ce­mus com­mit­ti sti­pu­la­tio­nem prop­ter vi­ri bo­ni ar­bi­trium. 8Et ge­ne­ra­li­ter ubi­cum­que he­redi­ta­tem vel quan­ti­ta­tem vel emo­lu­men­tum prae­sti­tit is, qui hac sti­pu­la­tio­ne si­bi pro­spe­xe­rat, di­cen­dum est ibi com­mit­ti eam, si mo­do cul­pa ab­est ab eo, qui sti­pu­la­tus est. 9Quae­si­tum est, an sae­pius com­mit­ta­tur. et pla­cet et­iam sae­pius eam com­mit­ti, si per par­tes ab­la­ta est he­redi­tas. 10Si le­ga­tum fue­rit prae­sti­tum an­te in­ter­po­si­tam hanc sti­pu­la­tio­nem, an con­di­ci pos­sit, ut cau­tio is­ta in­ter­po­na­tur? mo­vet quaes­tio­nem, quod ea, quae per er­ro­rem omis­sa vel so­lu­ta sunt, con­di­ci pos­sunt et hic er­go qua­si plus so­lu­tum vi­de­tur ex eo, quod cau­tio in­ter­mis­sa est. et ait Pom­po­nius con­dic­tio­nem in­ter­po­nen­dae sa­tis­da­tio­nis gra­tia com­pe­te­re et pu­to hoc pro­ban­dum quod Pom­po­nius, uti­li­ta­tis gra­tia.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 36,3,1Ul­pia­nus li­bro sep­tua­gen­si­mo no­no ad edic­tum. Le­ga­to­rum no­mi­ne sa­tis­da­ri opor­te­re prae­tor pu­ta­vit, ut, qui­bus tes­ta­tor da­ri fie­ri­ve vo­luit, his die­bus de­tur vel fiat do­lum­que ma­lum afu­tu­rum sti­pu­len­tur. 1Sem­per au­tem sa­tis­da­re co­gi­tur, cu­ius­cum­que sit dig­ni­ta­tis vel fa­cul­ta­tium qua­rum­cum­que he­res. 2Nec si­ne ra­tio­ne hoc prae­to­ri vi­sum est, sic­uti he­res in­cum­bit pos­ses­sio­ni bo­no­rum, ita le­ga­ta­rios quo­que ca­re­re non de­be­re bo­nis de­func­ti: sed aut sa­tis­da­bi­tur eis aut, si sa­tis non da­tur, in pos­ses­sio­nem bo­no­rum venire prae­tor vo­luit. 3Non so­lum au­tem om­ni­bus le­ga­ta­riis sa­tis­da­ri opor­tet, sed et suc­ces­so­ri­bus le­ga­ta­rio­rum sa­tis­da­ri de­be­re iam con­stat, quam­vis is­ti non ex iu­di­cio de­func­ti, sed suc­ces­sio­nis ne­ces­si­ta­te qua­si ad aes alie­num ad­mit­tan­tur. 4Sed et pro­cu­ra­to­ri­bus le­ga­ta­rio­rum sa­tis­dan­dum est eo­que iu­re uti­mur. 5Pla­ne si ei qui in po­tes­ta­te ali­cu­ius erit le­ga­tum sit, ca­ve­bi­tur ei cu­ius iu­ri sub­iec­tus est. 6Non so­lum au­tem le­ga­to­rum no­mi­ne he­redes ca­vent, sed et suc­ces­so­res eo­rum. 7Is et­iam, cui ex se­na­tus con­sul­to re­sti­tu­ta est he­redi­tas, ni­hi­lo mi­nus ad cau­tio­nem com­pel­li­tur. 8Nec non et qui per alios he­redes ex­is­tunt si­ve ho­no­ra­rii suc­ces­so­res ad sa­tis­da­tio­nem com­pel­lun­tur. 9Pla­ne si quis omis­sa sti­pu­la­tio­ne li­tem de le­ga­to con­tes­ta­tus est, pro­ban­dum est ces­sa­re de­be­re sti­pu­la­tio­nem. 10Idem­que in fi­dei­com­mis­sis quo­que pro­ban­dum est. 11Si cui ita sit le­ga­tum vel fi­dei­com­mis­sum re­lic­tum et si id per­di­dis­set, rur­sus re­lic­tum, vi­dea­mus, an sa­tis se­quen­tis le­ga­ti si­ve fi­dei­com­mis­si pe­te­re pos­sit. mo­vet quaes­tio­nem, an fi­dei­com­mis­sum hoc si­ve le­ga­tum de­bea­tur et quo­tiens de­bea­tur et an ip­se le­ga­ta­rius ca­ve­re de­beat se non per­di­tu­rum. de his om­ni­bus ex­tat re­scrip­tum di­vi Pii ad Iu­nium Mau­ri­cum ta­le: ‘Clo­dio Fruc­tu­lo se­cun­dum ea, quae epis­tu­la con­ti­nen­tur, le­ga­ta si­ve fi­dei­com­mis­sa ex tes­ta­men­to Clo­dii Fe­li­cis prae­sta­ri de­bent ci­tra ne­ces­si­ta­tem ca­ven­di ni­hil ex is de­mi­nu­tu­rum se. nam quod fi­dei he­redis ab eo­dem tes­ta­to­re com­mis­sum est, ut, si Fruc­tu­lus per­di­dis­set quod ei in tes­ta­men­to re­lic­tum est, rur­sus he­res ei id re­sti­tue­ret, non eo per­ti­net, ut aut Fruc­tu­lo prio­rum le­ga­to­rum no­mi­ne sa­tis­da­tio in­iun­gen­da aut one­ran­dus sit he­res in in­fi­ni­to, ut, quo­tiens is per­di­de­rit, re­sti­tue­re ei tan­tum­dem de­beat, sed ut per fi­dei­com­mis­sum pos­te­rius du­pli­ca­ta le­ga­ta eius vi­dean­tur nec am­plius ad pe­ri­cu­lum he­redis per­ti­neat, si quid post­ea is con­sump­sit ex­so­lu­to ei pos­te­rio­re fi­dei­com­mis­so’. re­scrip­to er­go os­ten­sum le­ga­ta­rium he­redi non de­be­re ca­ve­re se non per­di­tu­rum. ver­sa vi­ce an he­res de se­quen­ti le­ga­to si­ve fi­dei­com­mis­so ca­ve­re de­beat, quae­ri­tur. et pu­tem non opor­te­re ei ca­ve­ri, cum in suo ar­bi­trio ha­beat, ne per­dat id quod si­bi re­lic­tum est, quam­vis si quis in­spe­xe­rit, quod sub con­di­cio­ne re­lic­tum est, di­ce­re de­beat sa­tis­da­tio­nem ex­igen­dam. 12Cer­te si­ve ex as­se si­ve ex par­te quis le­ga­tum de­beat, ca­ve­re de­bet, si­ve in­sti­tu­tus sit he­res si­ve sub­sti­tu­tus. 13Bel­lis­si­me quae­ri­tur, an haec sti­pu­la­tio in­cre­men­tum ex fruc­ti­bus vel usu­ris sen­tiat. et rec­te pla­cuit ex mo­ra in­cre­men­tum ha­bi­tu­ram sti­pu­la­tio­nem, ut id quod opor­te­bit con­pre­hen­dat. 14Si quis sub con­di­cio­ne le­ga­tum sti­pu­la­tus pen­den­te con­di­cio­ne de­ces­se­rit, sti­pu­la­tio eva­nes­cit, quia nec le­ga­tum trans­mit­ti­tur. huic sti­pu­la­tio­ni eas­dem cau­sas et con­di­cio­nes in­es­se scien­dum est: pro­in­de si qua sit ex­cep­tio, quae pe­ten­ti le­ga­tum op­po­ni so­let, ean­dem ex sti­pu­la­tu quo­que agen­ti op­po­nen­dam es­se pla­cet. 15Pro­cu­ra­to­ri eius, qui ab­sens es­se di­ci­tur, si sti­pu­lan­ti le­ga­ti no­mi­ne spon­deat he­res, Ofi­lius ait ita ca­ve­re de­be­re, si is, cu­ius no­mi­ne ca­veat, vi­vat, vi­de­li­cet ne te­n­ea­tur il­lo an­te de­func­to. 16Item quae­ri­tur, in hanc sti­pu­la­tio­nem utrum ip­sae res ve­niant quae le­ga­tae sunt an ve­ro pre­tia ea­rum. et est ve­rius in hanc sti­pu­la­tio­nem res vel pre­tia de­du­ci. 17Si de­cem quae in ar­ca erant mi­hi le­ga­ta sint, ti­bi eo­rum usus fruc­tus le­ga­tus sit, si pu­re utri­que le­ga­tum sit re­lic­tum, is cui pro­prie­tas le­ga­ta est ip­so iu­re de­cem vin­di­ca­bit, fruc­tua­rium au­tem ex se­na­tus con­sul­to ac­tu­rum et quin­que usum fruc­tum pe­ti­tu­rum con­stat. sed cum de­cem vin­di­cat pro­prie­ta­rius, per ex­cep­tio­nem do­li re­pel­li, qua fruc­tua­rius de re­sti­tuen­dis quin­que he­redi ca­vit. pla­ne si de­cem au­reo­rum pos­ses­sio­nem le­ga­ta­rius ha­beat, Mar­cel­lus ait dan­dam vel he­redi vel fruc­tua­rio uti­lem ac­tio­nem in le­ga­ta­rium, si mo­do ei ca­vea­tur. sed si sub con­di­cio­ne ei de­cem le­ga­ta sint, fruc­tua­rium in­ter­im de­cem ob­la­ta cau­tio­ne ha­bi­tu­rum, le­ga­ta­rio ve­ro, cui pro­prie­tas re­lic­ta est, in­ter­im le­ga­to­rum sti­pu­la­tio prae­stan­da est. sed si omi­se­rit sti­pu­la­tio­nem, ex­is­ten­te con­di­cio­ne ad ex­hi­ben­dum eum pos­se age­re Mar­cel­lus ait. sed si igno­rans he­res le­ga­tum de­cem fruc­tua­rio de­dit, ad ex­hi­ben­dum eum non te­ne­ri pa­lam est: suc­cur­ren­dum ta­men le­ga­ta­rio ad­ver­sus fruc­tua­rium Mar­cel­lus ait. 18Si ad fis­cum por­tio he­redi­ta­tis per­ve­ne­rit, ces­sa­bit is­ta sti­pu­la­tio, quia nec so­let fis­cus sa­tis­da­re. 19Qui mi­no­rem par­tem he­redi­ta­tis pos­si­det, cum ex ma­io­re par­te he­res sit, si qui­dem ip­so iu­re mi­nua­tur por­tio he­redi­ta­tis, se­cu­rior erit he­res: ne­que enim ex ma­io­re par­te ex sti­pu­la­tu te­ne­tur le­ga­ta­riis, quam ex qua he­res est: si ve­ro no­men qui­dem he­redis apud eos in­te­grum ma­neat, ve­rum­ta­men ef­fec­tu mi­nus ha­beant he­redi­ta­tis et ca­ve­rint le­ga­to­rum no­mi­ne, vi­den­tur one­ra­ri, quia ip­so iu­re pro ea par­te le­ga­ta de­bent, pro qua he­redes sint. sed enim ae­quis­si­mum est non ma­io­rem par­tem le­ga­ta­riis sol­ve­re, quam cu­ius ha­bent emo­lu­men­tum. hoc au­tem eve­nit, cum he­redi­tas pro ali­qua par­te ex Tre­bel­lia­no re­sti­tui­tur: nam pro ra­ta ex­one­ran­di sunt he­redes eius par­tis no­mi­ne, cu­ius emo­lu­men­tum si­bi ab­la­tum est. 20Si ei, qui in al­te­rius po­tes­ta­te erit, in­cer­ta die le­ga­tum fue­rit, ca­ve­bi­tur ei, qui ha­bet eum in po­tes­ta­te, non prae­ci­se, sed sub con­di­cio­ne ‘si, cum eius le­ga­ti dies ce­dit, in po­tes­ta­te sit’. ce­te­rum si sui iu­ris in­ve­nia­tur, in­iquum es­se vi­sum est pa­tri cau­tum es­se, cum alii le­ga­tum de­bea­tur, quam­quam et­si si­ne hac ad­iec­tio­ne ca­ve­re­tur, ve­rum ta­men ex­cep­tio­ne pa­trem vel do­mi­num sub­mo­ve­re­mus, si ex­is­ten­tis con­di­cio­nis tem­po­re non ha­be­rent eos in po­tes­ta­te. eve­nit ta­men se­cun­dum hoc, ut in ca­sum non sit de le­ga­to cau­tum: nam si ex­is­ten­tis con­di­cio­nis tem­po­re sui iu­ris sunt, non erit cau­tum.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 36,3,3Ul­pia­nus li­bro sep­tua­gen­si­mo no­no ad edic­tum. Sed et ip­sis, qui sunt in po­tes­ta­te, ca­ven­dum est, quem­ad­mo­dum so­let ca­ve­ri, si ea­dem res duo­bus sub di­ver­sis vel con­tra­riis con­di­cio­ni­bus re­lic­ta sit: duo­bus enim sa­tis­da­tur, sed in utro­que ca­su is­dem per­so­nis sa­tis­da­tio­nem sub­itu­ris.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 36,3,14Ul­pia­nus li­bro sep­tua­gen­si­mo no­no ad edic­tum. Haec sti­pu­la­tio et in fi­dei­com­mis­sis lo­cum ha­bet, si­ve pu­re fi­dei­com­mis­sum sit re­lic­tum si­ve ex die cer­ta vel in­cer­ta vel sub con­di­cio­ne, si­ve res ali­qua si­ve he­redi­tas si­ve ius ali­quod re­lic­tum est. 1Di­vus quo­que Pius re­scrip­sit, quo­tiens evi­dens res est, ut cer­tum sit nul­lo mo­do fi­dei­com­mis­so lo­cum es­se, per­quam in­iquum es­se su­per­va­cua cau­tio­ne one­ra­ri he­redem.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 36,4,2Idem li­bro sep­tua­gen­si­mo no­no ad edic­tum. Si au­tem cer­tum sit he­redi­ta­tem nec­dum ad­itam fuis­se, nec sa­tis­da­tio nec pos­ses­sio lo­cum ha­bet.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 37,6,5Ul­pia­nus li­bro sep­tua­gen­si­mo no­no ad edic­tum. Si quis fi­lium ha­beat sui iu­ris et ex eo ne­po­tem in po­tes­ta­te sua, con­se­quen­ter erit di­cen­dum, si ne­pos pa­tris sui em­an­ci­pa­ti ac­ci­piat bo­no­rum pos­ses­sio­nem, de con­fe­ren­dis suis quo­que bo­nis ca­ve­re eum de­be­re et es­se si­mi­lem ei qui ad­op­ta­vit: hoc enim di­vi fra­tres re­scrip­se­runt, ut ad col­la­tio­nem avus com­pel­la­tur. pla­ne eo­dem re­scrip­to ad­iec­tum est sic: ‘ni­si for­te avus is­te nul­lum ex his bo­nis fruc­tum ad­quire­re vult pa­ra­tus­que est de po­tes­ta­te ne­po­tem di­mit­te­re, ut ad em­an­ci­pa­tum om­ne emo­lu­men­tum bo­no­rum pos­ses­sio­nis per­ve­niat. nec id­cir­co ea fi­lia, quae post em­an­ci­pa­tio­nem na­ta pa­tri he­res ex­sti­tit, ius­te que­ri pot­erit’, in­quit, ‘quod eo fac­to a col­la­tio­nis com­mo­do ex­clu­di­tur, cum avo quan­do­que de­func­to ad bo­na eius si­mul cum fra­tre pos­sit venire’. haec in pa­tre ad­op­ti­vo ra­tio red­di non pot­est et ta­men et ibi idem di­ce­mus, si si­ne do­lo ma­lo em­an­ci­pa­ve­rit. 1Sti­pu­la­tio au­tem col­la­tio­nis tunc com­mit­ti­tur, cum in­ter­pel­la­tus cum ali­quo spa­tio, quo con­fer­re po­tuit, non fa­cit, ma­xi­me cum bo­ni vi­ri ar­bi­tra­tu col­la­tio­nem fie­ri edic­to prae­to­ris in­ser­tum est. 2Si­ve er­go in to­tum col­la­tio fac­ta non est si­ve in par­tem fac­ta, lo­cum ha­be­bit haec sti­pu­la­tio: 3et si­ve quis non con­fe­rat ex hac sti­pu­la­tio­ne si­ve do­lo fe­ce­rit, quo mi­nus con­fe­rat, quan­ti ea res erit, in tan­tam pe­cu­niam con­dem­na­bi­tur.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 45,1,86Ul­pia­nus li­bro sep­tua­gen­si­mo no­no ad edic­tum. Quod di­ci­tur tot sti­pu­la­tio­nes es­se quot res, ibi lo­cum ha­bet, ubi res ex­pri­mun­tur sti­pu­la­tio­ne: ce­te­rum si non fue­rint ex­pres­sae, una est sti­pu­la­tio.

Ad Dig. 45,1,86ROHGE, Bd. 16 (1875), Nr. 44, S. 155: Mehrheit von Gegenständen. Mehrheit von Rechtsgeschäften.Ulp. lib. LXXIX. ad Ed. Die [obige] Regel: „soviel Stipulationen als Gegenstände“ findet da Anwendung, wo die einzelnen Gegenstände in der Stipulation ausgedrückt werden; indem sonst, wenn sie nicht ausgedrückt werden, nur eine Stipulation vorhanden ist.

Dig. 46,5,3Ul­pia­nus li­bro sep­tua­gen­si­mo no­no ad edic­tum. Ge­ne­ra­li­ter in om­ni­bus prae­to­riis sti­pu­la­tio­ni­bus et pro­cu­ra­to­ri­bus sa­tis­da­tur.

Ulp. lib. LXXIX. ad Ed. Im Allgemeinen wird bei allen prätorischen Stipulationen auch den Procuratoren Bürgschaft gestellt.

Dig. 46,6,2Ul­pia­nus li­bro sep­tua­gen­si­mo no­no ad edic­tum. Si pu­pil­lus ab­sens sit vel fa­ri non pos­sit, ser­vus eius sti­pu­la­bi­tur: si ser­vum non ha­beat, emen­dus ei ser­vus est: sed si non sit un­de ema­tur aut non sit ex­pe­di­ta emp­tio, pro­fec­to di­ce­mus ser­vum pu­bli­cum apud prae­to­rem sti­pu­la­ri de­be­re:

Ulp. lib. LXXIX. ad Ed. Wenn der Mündel abwesend ist, oder noch nicht sprechen kann, so wird ein Sclave desselben stipuliren. Wenn er keinen Sclaven hat, so ist ihm ein Sclave zu kaufen; aber wenn Nichts vorhanden sein sollte, womit ein Sclave gekauft werden könnte, oder wenn der Kauf nicht leicht ist, so werden wir in der That sagen, dass ein öffentlicher Sclave beim Prätor stipuliren müsse,

Dig. 46,6,4Idem li­bro sep­tua­gen­si­mo no­no ad edic­tum. non qua­si ip­so iu­re pu­pil­lo ad­quirat (ne­que enim ad­quirit), sed ut uti­lis ac­tio ex sti­pu­la­tu pu­pil­lo de­tur. 1Ca­ve­tur au­tem pu­pil­lo hac sti­pu­la­tio­ne per sa­tis­da­tio­nem. 2Il­lud scien­dum est hac sti­pu­la­tio­ne te­ne­ri tam eum, qui tu­tor est, quam eum, qui pro tu­to­re neg­otia ges­sit vel ge­rat, et fi­de­ius­so­res eo­rum. 3Sed enim qui non ges­sit, om­ni­no non te­ne­bi­tur: nam nec ac­tio tu­te­lae eum qui non ges­sit te­net, sed uti­li ac­tio­ne con­ve­nien­dus est, quia suo pe­ri­cu­lo ces­sa­vit: et ta­men ex sti­pu­la­tu ac­tio­ne ne­que ip­se ne­que fi­de­ius­so­res eius te­ne­bun­tur. com­pel­len­dus igi­tur erit ad ad­mi­nis­tra­tio­nem prop­ter­ea, ut sti­pu­la­tio­ne quo­que is­ta pos­sit te­ne­ri. 4Hanc sti­pu­la­tio­nem pla­cet fi­ni­ta de­mum tu­te­la com­mit­ti et fi­de­ius­so­ri­bus diem ex­in­de in­ci­pe­re ce­de­re. in cu­ra­to­re aliud est: sed et in eo, qui pro tu­to­re neg­otia ges­sit, aliud di­cen­dum est. ita­que is­tae sti­pu­la­tio­nes, si qui­dem quis tu­tor fuit, fi­ni­ta de­mum tu­te­la com­mit­ten­tur: si ve­ro pro tu­to­re neg­otia ges­sit, con­ve­niens est di­ce­re, sta­tim at­que quae­que res sal­va non es­se coe­pis­set, com­mit­ti sti­pu­la­tio­nem. 5Si tu­tor ab hos­ti­bus cap­tus sit, an com­mit­ta­tur sti­pu­la­tio, vi­dea­mus. mo­vet, quia fi­ni­ta tu­te­la est, li­cet re­ci­pe­ra­ri spe­re­tur: et pu­to pos­se agi. 6Ge­ne­ra­li­ter scien­dum est: ex qui­bus cau­sis di­xi­mus tu­te­lae agi non pos­se, ex is­dem cau­sis ne ex sti­pu­la­tu rem sal­vam fo­re agi pos­se di­cen­dum est. 7Si quis cu­ra­tor da­tus non ges­se­rit cu­ram, con­se­quens erit di­ce­re sti­pu­la­tio­nem non com­mit­ti: sed ea­dem hic erunt di­cen­da, quae in tu­to­re di­xi­mus, il­lo se­cus, quod haec sti­pu­la­tio sta­tim, at­que quid sal­vum es­se de­si­nit, com­mit­ti­tur et fi­de­ius­so­ri­bus dies ce­dit: sed in se revol­vi­tur. 8Per­ti­net au­tem haec sti­pu­la­tio ad om­nes cu­ra­to­res si­ve pu­be­ri­bus si­ve im­pu­be­ri­bus da­tos prop­ter ae­ta­tis in­fir­mi­ta­tem, si­ve prod­igis vel fu­rio­sis vel qui­bus­dam aliis (ut fie­ri ad­so­let) da­ti sint.

Idem lib. LXXIX. ad Ed. nicht gleich als ob derselbe für den Mündel von Rechtswegen erwerbe, — denn er erwirbt nicht für ihn, — sondern so, dass dem Mündel eine analoge Klage aus der Stipulation gegeben wird. 1Es wird aber dem Mündel durch diese Stipulation vermittelst Bürgschaft Sicherheit gegeben. 2Das muss man wissen, dass aus dieser Stipulation sowohl Der, welcher Vormund ist, als Der, welcher als Protutor die Geschäfte geführt hat33S. die Bem. zur Inscr. tit. D. de eo, q. protut. 27. 5. oder führt, und die Bürgen derselben gehalten sind. 3Aber wer [die Geschäfte] nicht geführt hat, wird gar nicht gehalten sein, — denn auch die Vormundschaftsklage verpflichtet Den nicht, welcher [die Vormundschaft] nicht geführt hat, — aber er ist mit einer analogen Klage zu belangen, weil er auf seine Gefahr gesäumt hat, und doch werden auf die Klage aus der Stipulation weder er selbst, noch die Bürgen desselben gehalten sein. Er wird also deshalb zur Verwaltung zu nöthigen sein, damit er auch aus jener Stipulation in Anspruch genommen werden könne. 4Man nimmt an, dass diese Stipulation erst nach beendigter Vormundschaft verfalle, und dass der Termin für die Bürgen von da an zu laufen anfange. Mit einem Curator verhält es sich anders. Aber auch rücksichtlich Desjenigen, welcher als Protutor die Geschäfte geführt hat3, ist das Gegentheil zu sagen. Also werden jene Stipulationen, wenn Jemand Vormund gewesen ist, erst nach beendigter Vormundschaft verfallen; wenn er aber als Protutor die Geschäfte geführt hat, so ist es angemessen, wenn man sagt, dass sogleich, sowie irgend eine Sache nicht unversehrt zu sein angefangen hätte, die Stipulation verfalle. 5Ob wenn der Vormund von den Feinden gefangen sein sollte, die Stipulation verfalle, wollen wir sehen. Es macht das wankend, dass die Vormundschaft beendigt ist, wenn gleich man hofft, dass sie wieder erlangt werde. Und ich glaube, dass geklagt werden könne. 6Im Allgemeinen ist zu merken, dass man sagen müsse, dass aus denselben Gründen, aus welchen, wie wir gesagt haben, nicht mit der Vormundschaftsklage geklagt werden könne, auch nicht aus der Stipulation, dass das Vermögen unversehrt bleiben werde, geklagt werden könne. 7Wenn Jemand, welcher zum Curator bestellt worden ist, die Curatel nicht geführt haben sollte, so wird man folgerichtig sagen müssen, dass die Stipulation nicht verfalle. Aber es wird dasselbe in diesem Falle zu sagen sein, was wir bei dem Vormund gesagt haben. Das [jedoch] verhält sich anders, dass diese Stipulation sogleich, sowie Etwas aufhört, unversehrt zu sein, verfällt, und für die Bürgen der Termin zu laufen anfängt, und sie öfters verfallen kann44In se revolvitur, i. e. saepius committitur. Glosse. Es kann also so oft, als der Pflegbefohlene einen Schaden erlitten hat, aus der Stipulation geklagt werden. Vgl. v. Glück XXX. S. 171. u. XXXII. S. 397. f.. 8Es gehört aber diese Stipulation für alle Curatoren, mögen sie Mündigen, oder Unmündigen wegen der Schwäche des Alters, oder Verschwendern, oder Rasenden, oder sonst Anderen, wie es zu geschehen pflegt, bestellt sein.

Dig. 50,16,71Ul­pia­nus li­bro sep­tua­gen­si­mo no­no ad edic­tum. Aliud est ‘ca­pe­re’, aliud ‘ac­ci­pe­re’. ca­pe­re cum ef­fec­tu ac­ci­pi­tur: ac­ci­pe­re, et si quis non sic ac­ce­pit, ut ha­beat. id­eo­que non vi­de­tur quis ca­pe­re, quod erit re­sti­tu­tu­rus: sic­ut per­ve­nis­se pro­prie il­lud di­ci­tur, quod est re­man­su­rum. 1Haec ver­ba ‘his re­bus rec­te prae­sta­ri’ hoc sig­ni­fi­cant, ne quid pe­ri­cu­lum vel dam­num ex ea re sti­pu­la­tor sen­ti­ret.

Übersetzung nicht erfasst.