Corpus iurisprudentiae Romanae

Repertorium zu den Quellen des römischen Rechts

Digesta Iustiniani Augusti

Recognovit Mommsen (1870) et retractavit Krüger (1928)
Deutsche Übersetzung von Otto/Schilling/Sintenis (1830–1833)
Call.cogn.
De cognitionibus lib.Callistrati De cognitionibus libri

De cognitionibus libri

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50

Ex libro I

Dig. 1,18,9Cal­lis­tra­tus li­bro pri­mo de co­gni­tio­ni­bus. Ge­ne­ra­li­ter quo­tiens prin­ceps ad prae­si­des pro­vin­cia­rum re­mit­tit neg­otia per re­scrip­tio­nes, vel­uti ‘eum qui pro­vin­ciae prae­est ad­ire poteris’ vel cum hac ad­iec­tio­ne ‘is aes­ti­ma­bit, quid sit par­tium sua­rum’, non im­po­ni­tur ne­ces­si­tas pro­con­su­li vel le­ga­to sus­ci­pien­dae co­gni­tio­nis, quam­vis non sit ad­iec­tum ‘is aes­ti­ma­bit quid sit par­tium sua­rum’: sed is aes­ti­ma­re de­bet, utrum ip­se co­gnos­cat an iu­di­cem da­re de­beat.

Callistrat. lib. I. de Cognition. Es wird überhaupt, allemal, so oft der Kaiser dem Provincialpräsidenten Geschäfte durch Rescripte überträgt, wie z. B. du kannst dich an denjenigen, welcher der Provinz vorsteht, wenden, oder mit dem Zusatz: dieser wird erwägen, was er zur thun hat, dem Proconsul oder Legaten nicht die Nothwendigkeit, die Untersuchung selbst zu leiten, auferlegt, wenn auch nicht hinzugesetzt ist: dieser wird erwägen, was er zu thun hat, sondern er kann wählen, ob er selbst erkennen, oder einen Richter bestellen will.

Dig. 1,18,19Cal­lis­tra­tus li­bro pri­mo de co­gni­tio­ni­bus. Ob­ser­van­dum est ius red­den­ti, ut in ad­eun­do qui­dem fa­ci­lem se prae­beat, sed con­tem­ni non pa­tia­tur. un­de man­da­tis ad­ici­tur, ne prae­si­des pro­vin­cia­rum in ul­te­rio­rem fa­mi­lia­ri­ta­tem pro­vin­cia­les ad­mit­tant: nam ex con­ver­sa­tio­ne ae­qua­li con­temp­tio dig­ni­ta­tis nas­ci­tur. 1Sed et in co­gnos­cen­do ne­que ex­can­des­ce­re ad­ver­sus eos, quos ma­los pu­tat, ne­que pre­ci­bus ca­la­mi­to­so­rum in­la­cri­ma­ri opor­tet: id enim non est con­stan­tis et rec­ti iu­di­cis, cu­ius ani­mi mo­tum vul­tus de­te­git. et sum­ma­tim ita ius red­di de­bet, ut auc­to­ri­ta­tem dig­ni­ta­tis in­ge­nio suo au­geat.

Callistr. lib. I. de Cogn. Wer Recht spricht, der möge darauf achten, dass er den Zutritt zu sich zwar nicht erschwere, aber sich auch nicht geringschätzende begegnen lasse. Es wird daher in den Bestallungen hinzugesetzt, dass die Provincialpräsidenten mit den Provinzeinwohnern keinen vertraulichen Umgang haben sollen; denn aus einer Gleichsstellung im täglichen Umgang entsteht Geringschätzung der Würde. 1Bei Untersuchungen darf er sich weder durch Hitze wider diejenigen, welche er für Bösewichter hält, hinreissen, noch durch Bitten der Unglücklichen rühren lassen; denn derjenige ist kein unerschütterlicher und tüchtiger Richter, dessen Gemüthsbewegung seine Mienen ausdrücken. Er muss überhaupt beim Rechtsspruch so verfahren, dass er das Ansehen seiner Würde durch seine Einsicht [in der Entscheidung] bereichere.

Dig. 2,4,3Cal­lis­tra­tus li­bro pri­mo co­gni­tio­num. vel qui ca­da­ver pro­se­quun­tur, quod et­iam vi­de­tur ex re­scrip­to di­vo­rum fra­trum com­pro­ba­tum es­se:

Callistrat. lib. I. Cognitionum. oder die, welche einen Leichenzug begleiten, was auch durch ein Rescript der höchstseligen kaiserlichen Gebrüder gebilligt zu sein scheint,

Dig. 5,1,36Cal­lis­tra­tus li­bro pri­mo co­gni­tio­num. In­ter­dum ex ius­tis cau­sis et ex cer­tis per­so­nis sus­ti­nen­dae sunt co­gni­tio­nes: vel­uti si in­stru­men­ta li­tis apud eos es­se di­can­tur qui rei pu­bli­cae cau­sa ab­erunt: id­que di­vi fra­tres in haec ver­ba re­scrip­se­runt. hu­ma­num est prop­ter for­tui­tos ca­sus di­la­tio­nem ac­ci­pi, vel­uti quod pa­ter li­ti­ga­tor fi­lium vel fi­liam vel uxor vi­rum vel fi­lius pa­ren­tem amis­e­rit, et in si­mi­li­bus cau­sis co­gni­tio­nem ad ali­quem mo­dum sus­ti­ne­ri. 1Se­na­tor si neg­otiis alie­nis se op­tu­le­rit in pro­vin­cia, non de­bet iu­di­cium re­cu­sa­re neg­otio­rum ges­to­rum, sed ac­tio­nem eum ex­ci­pe­re opor­te­re Iu­lia­nus re­spon­dit, cum sua spon­te si­bi hanc ob­li­ga­tio­nem con­tra­xe­rit.

Callistratus lib. I. Cognit. Zuweilen muss die Untersuchung und Entscheidung aus rechtmässigen Gründen und bei gewissen Personen verzogen werden, z. B. wenn Urkunden über den Streit in dem Besitz derer sein sollen, welche Staatswegen abwesend sind; dies haben die kaiserlichen Gebrüder in diesen Worten verordnet: „es ist billig, wegen Zufälligkeiten einen Verzug zu geben, z. B. wenn ein im Process befangener Vater einen Sohn oder eine Tochter, oder eine Gattin den Gatten, oder ein Sohn den Vater verloren hat, und in ähnlichen Fällen die Entscheidung einigermaassen aufzuschieben.“ 1Hat ein Senator in der Provinz sich der Geschäfte eines Andern unterzogen, so kann er sich der Klage wegen Geschäftsführung nicht entziehen, sondern Julian erachtet, dass er sich auf die Klage einlassen müsse, da er sich diese Verbindlichkeit freiwillig zuzog.

Dig. 48,19,26Cal­lis­tra­tus li­bro pri­mo de co­gni­tio­ni­bus. Cri­men vel poe­na pa­ter­na nul­lam ma­cu­lam fi­lio in­fli­ge­re pot­est: nam­que unus­quis­que ex suo ad­mis­so sor­ti sub­ici­tur nec alie­ni cri­mi­nis suc­ces­sor con­sti­tui­tur, id­que di­vi fra­tres Hie­rapo­li­ta­nis re­scrip­se­runt.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 50,1,37Cal­lis­tra­tus li­bro pri­mo de co­gni­tio­ni­bus. De iu­re om­nium in­co­la­rum, quos quae­que ci­vi­ta­tes si­bi vin­di­cant, prae­si­dum pro­vin­cia­rum co­gni­tio est. cum ta­men se quis ne­gat in­co­lam es­se, apud eum prae­si­dem pro­vin­ciae age­re de­bet, sub cu­ius cu­ra est ea ci­vi­tas, a qua vo­ca­tur ad mu­ne­ra, non apud eam, ex qua ip­se se di­cit ori­un­dum es­se: id­que di­vus Ha­d­ria­nus re­scrip­sit. 1Mu­lie­ris, quae ali­un­de or­ta, ali­bi nup­ta est, li­ber­tos eo lo­co mu­nus fa­ce­re de­be­re, un­de pa­tro­na erit et ubi ip­si do­mi­ci­lium ha­be­bunt, pla­cet. 2Mu­lie­res, quae in ma­tri­mo­nium se de­de­rint non le­gi­ti­mum, non ibi mu­ne­ri­bus fun­gen­das, un­de ma­ri­ti ea­rum sunt, scien­dum est, sed un­de ip­sae or­tae sunt: id­que di­vi fra­tres re­scrip­se­runt.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 50,2,11Cal­lis­tra­tus li­bro pri­mo co­gni­tio­num. Non tan­tum qui te­ne­rae ae­ta­tis, sed et­iam qui gran­des na­tu sunt de­cu­rio­nes fie­ri pro­hi­ben­tur. il­li qua­si in­ha­bi­les rem pu­bli­cam tue­ri ad tem­pus ex­cu­san­tur, hi ve­ro in per­pe­tuum amo­ven­tur: non alias se­nio­res, ne se­nio­rum ex­cu­sa­tio­ne iu­nio­res one­ren­tur ad om­nia mu­ne­ra pu­bli­ca sus­ci­pien­da so­li re­lic­ti. ne­que enim mi­no­res vi­gin­ti quin­que an­nis de­cu­rio­nes al­le­gi ni­si ex cau­sa pos­sunt, ne­que hi, qui an­num quin­qua­gen­si­mum et quin­tum ex­ces­se­runt. non­num­quam et­iam lon­ga con­sue­tu­do in ea re ob­ser­va­ta re­spi­cien­da erit. quod et­iam cus­to­dien­dum prin­ci­pes nos­tri con­sul­ti de al­le­gen­dis in or­di­ne Ni­com­eden­sium hu­ius ae­ta­tis ho­mi­ni­bus re­scrip­se­runt.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 50,4,14Cal­lis­tra­tus li­bro pri­mo de co­gni­tio­ni­bus. Ho­nor mu­ni­ci­pa­lis est ad­mi­nis­tra­tio rei pu­bli­cae cum dig­ni­ta­tis gra­du, si­ve cum sump­tu si­ve si­ne ero­ga­tio­ne con­tin­gens. 1Mu­nus aut pu­bli­cum aut pri­va­tum est. pu­bli­cum mu­nus di­ci­tur, quod in ad­mi­nis­tran­da re pu­bli­ca cum sump­tu si­ne ti­tu­lo dig­ni­ta­tis sub­imus. 2Via­rum mu­ni­tio­nes, prae­dio­rum col­la­tio­nes non per­so­nae, sed lo­co­rum mu­ne­ra sunt. 3De ho­no­ri­bus si­ve mu­ne­ri­bus ge­ren­dis cum quae­ri­tur, in pri­mis con­si­de­ran­da per­so­na est eius, cui de­fer­tur ho­nor si­ve mu­ne­ris ad­mi­nis­tra­tio: item ori­go na­ta­lium: fa­cul­ta­tes quo­que an suf­fi­ce­re in­iunc­to mu­ne­ri pos­sint: item lex, se­cun­dum quam mu­ne­ri­bus quis­que fun­gi de­beat. 4Ple­be­ii fi­lii fa­mi­lias pe­ri­cu­lo eius qui no­mi­na­ve­rit te­ne­bun­tur, id­que im­pe­ra­tor nos­ter Se­ve­rus Au­gus­tus in haec ver­ba re­scrip­sit: ‘Si in nu­me­ro ple­be­io­rum fi­lius tuus est, quam­quam in­vi­tus ho­no­res ex per­so­na fi­lii sus­ci­pe­re co­gi non de­beas, ta­men re­sis­te­re, quo mi­nus pa­triae ob­se­qua­tur pe­ri­cu­lo eius qui no­mi­na­vit, iu­re pa­triae po­tes­ta­tis non potes’. 5Ge­ren­do­rum ho­no­rum non pro­mis­cua fa­cul­tas est, sed or­do cer­tus huic rei ad­hi­bi­tus est. nam ne­que prius ma­io­rem ma­gis­tra­tum quis­quam, ni­si mi­no­rem sus­ce­pe­rit, ge­re­re pot­est, ne­que ab om­ni ae­ta­te, ne­que con­ti­nua­re quis­que ho­no­res pot­est. 6Si alii non sint qui ho­no­res ge­rant, eos­dem com­pel­len­dos, qui ges­se­rint, con­plu­ri­mis con­sti­tu­tio­ni­bus ca­ve­tur. di­vus et­iam Ha­d­ria­nus de ite­ran­dis mu­ne­ri­bus re­scrip­sit in haec ver­ba: ‘Il­lud con­sen­tio, ut, si alii non erunt ido­nei qui hoc mu­ne­re fun­gan­tur, ex his, qui iam func­ti sunt, creen­tur’.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 50,6,6Cal­lis­tra­tus li­bro pri­mo de co­gni­tio­ni­bus. Sem­per in ci­vi­ta­te nos­tra se­nec­tus ve­ne­ra­bi­lis fuit: nam­que ma­io­res nos­tri pae­ne eun­dem ho­no­rem se­ni­bus, quem ma­gis­tra­ti­bus tri­bue­bant. cir­ca mu­ne­ra quo­que mu­ni­ci­pa­lia sub­eun­da idem ho­nor se­nec­tu­ti tri­bu­tus est. sed eum, qui in se­nec­tu­te lo­cu­ples fac­tus est et an­te nul­lo pu­bli­co mu­ne­re func­tus est, di­ci pot­est non ex­imi ab hoc one­re pri­vi­le­gio ae­ta­tis, ma­xi­me si non tam cor­po­ris ha­beat ve­xa­tio­nem quam pe­cu­niae ero­ga­tio­nem in­dic­ti mu­ne­ris ad­mi­nis­tra­tio, et ex ea sit ci­vi­ta­te, in qua non fa­ci­le suf­fi­cien­tes vi­ri pu­bli­cis mu­ne­ri­bus in­ve­nian­tur. 1Le­gem quo­que re­spi­ci cu­ius­que lo­ci opor­tet, an, cum ali­quas im­mu­ni­ta­tes no­mi­na­tim com­plec­te­re­tur, et­iam de nu­me­ro an­no­rum in ea con­me­mo­re­tur. id­que et­iam col­li­gi pot­est ex lit­te­ris di­vi Pii, quas emi­sit ad En­nium Pro­cu­lum pro­con­su­lem pro­vin­ciae Afri­cae. 2De­mons­tra­tur va­rie nec abs­ci­se nu­me­rum li­be­ro­rum ad ex­cu­sa­tio­nem mu­ni­ci­pa­lium mu­ne­rum prod­es­se ex re­scrip­tis di­vi Hel­vii Per­ti­na­cis. nam­que Sil­vio Can­di­do in haec ver­ba re­scrip­sit: ‘Εἰ καὶ μὴ πασῶν λειτουργιῶν ἀφίησιν τοὺς πατέρας ὁ τῶν τέκνων ἀριθμός, ἀλλ’ οὖν ἐπειδὴ ἑκκαίδεκα παῖδας ἔχειν διὰ τοῦ βιβλίου ἐδήλωσας, οὐκ ἔστιν ἄλογον, ὥστε συγχωρῆσαι σχολάζειν τῇ παιδοτροφίᾳ καὶ ἀνέσθαι σε τῶν λειτουργιῶν’. 3Neg­otia­to­res, qui an­no­nam ur­bis ad­iu­vant, item na­vi­cu­la­rii, qui an­no­nae ur­bis ser­viunt, im­mu­ni­ta­tem a mu­ne­ri­bus pu­bli­cis con­se­quun­tur, quam­diu in eius­mo­di ac­tu sunt. nam re­mu­ne­ran­da pe­ri­cu­la eo­rum, quin et­iam ex­hor­tan­da prae­miis me­ri­to pla­cuit, ut qui per­egre mu­ne­ri­bus et qui­dem pu­bli­cis cum pe­ri­cu­lo et la­bo­re fun­gan­tur, a do­mes­ti­cis ve­xa­tio­ni­bus et sump­ti­bus li­be­ren­tur: cum non sit alie­num di­ce­re et­iam hos rei pu­bli­cae cau­sa, dum an­no­nae ur­bis ser­viunt, ab­es­se. 4Im­mu­ni­ta­ti, quae na­vi­cu­la­riis prae­sta­tur, cer­ta for­ma da­ta est: quam im­mu­ni­ta­tem ip­si dum­ta­xat ha­bent, non et­iam li­be­ris aut li­ber­tis eo­rum prae­sta­tur: id­que prin­ci­pa­li­bus con­sti­tu­tio­ni­bus de­cla­ra­tur. 5Di­vus Ha­d­ria­nus re­scrip­sit im­mu­ni­ta­tem na­vium ma­ri­ti­ma­rum dum­ta­xat ha­be­re, qui an­no­nae ur­bis ser­viunt. 6Li­cet in cor­po­re na­vi­cu­la­rio­rum quis sit, na­vem ta­men vel na­ves non ha­beat nec om­nia ei con­gruant, quae prin­ci­pa­li­bus con­sti­tu­tio­ni­bus cau­ta sunt, non pot­erit pri­vi­le­gio na­vi­cu­la­riis in­dul­to uti. id­que et di­vi fra­tres re­scrip­se­runt in haec ver­ba: ‘Ἦσαν καὶ ἄλλοι τινὲς ἐπὶ προφάσει τῶν ναυκλήρων καὶ τὸν σῖτον καὶ ἔλαιον ἐμπορευομένων εἰς τὴν ἀγορὰν τοῦ δήμου τοῦ Ῥωμαϊκοῦ ὄντων ἀτελῶν ἀξιοῦντες τὰς λειτουργίας διαδιδράσκειν, μήτε ἐπιπλέοντες μήτε τὸ πλέον μέρος τῆς οὐσίας ἐν ταῖς ναυκληρίαις καὶ ταῖς ἐμπορίαις ἔχοντες. ἀφαιρεθήτω τῶν τοιούτων ἡ ἀτέλεια’. 7Hoc cir­ca va­ca­tio­nes di­cen­dum est, ut, si an­te quis ad mu­ne­ra mu­ni­ci­pa­lia vo­ca­tus sit, quam neg­otia­ri in­ci­pe­ret, vel an­te­quam in col­le­gium ad­su­me­re­tur quod im­mu­ni­ta­tem pa­riat, vel an­te­quam sep­tua­ge­na­rius fie­ret. vel an­te­quam pu­bli­ce pro­fi­te­re­tur, vel an­te­quam li­be­ros sus­ci­pe­ret, com­pel­la­tur ad ho­no­rem ge­ren­dum. 8Neg­otia­tio pro in­cre­men­to fa­cul­ta­tium ex­er­cen­da est. alio­quin si quis ma­io­re pe­cu­niae suae par­te neg­otia­tio­nem ex­er­ce­bit, rur­sus lo­cu­ples fac­tus in ea­dem quan­ti­ta­te neg­otia­tio­nis per­se­ve­ra­ve­rit, te­ne­bi­tur mu­ne­ri­bus, sic­uti lo­cu­ple­tes, qui mo­di­ca pe­cu­nia com­pa­ra­tis na­vi­bus mu­ne­ri­bus se pu­bli­cis sub­tra­he­re temp­tant: id­que ita ob­ser­van­dum epis­tu­la di­vi Ha­d­ria­ni scrip­ta est. 9Di­vus quo­que Pius re­scrip­sit, ut, quo­tiens de ali­quo na­vi­cu­la­rio quae­ra­tur, il­lud ex­cu­tia­tur, an ef­fu­gien­do­rum mu­ne­rum cau­sa ima­gi­nem na­vi­cu­la­rii ind­uat. 10Con­duc­to­res et­iam vec­ti­ga­lium fis­ci ne­ces­si­ta­te sub­eun­do­rum mu­ni­ci­pa­lium mu­ne­rum non ob­strin­gun­tur: id­que ita ob­ser­van­dum di­vi fra­tres re­scrip­se­runt. ex quo prin­ci­pa­li re­scrip­to in­tel­le­gi pot­est non ho­no­ri con­duc­to­rum da­tum, ne com­pel­lan­tur ad mu­ne­ra mu­ni­ci­pa­lia, sed ne ex­te­nuen­tur fa­cul­ta­tes eo­rum, quae sub­sig­na­tae sint fis­co. un­de sub­sis­ti pot­est, an pro­hi­ben­di sint a prae­si­de vel pro­cu­ra­to­re Cae­sa­ris et­iam si ul­tro se of­fe­rant mu­ni­ci­pa­li­bus mu­ne­ri­bus: quod pro­pius est de­fen­de­re, ni­si si pa­ria fis­co fe­cis­se di­can­tur. 11Co­lo­ni quo­que Cae­sa­ris a mu­ne­ri­bus li­be­ran­tur, ut ido­nio­res prae­diis fis­ca­li­bus ha­bean­tur. 12Qui­bus­dam col­le­giis vel cor­po­ri­bus, qui­bus ius co­eun­di le­ge per­mis­sum est, im­mu­ni­tas tri­bui­tur: sci­li­cet eis col­le­giis vel cor­po­ri­bus, in qui­bus ar­ti­fi­cii sui cau­sa unus­quis­que ad­su­mi­tur, ut fa­b­ro­rum cor­pus est et si qua ean­dem ra­tio­nem ori­gi­nis ha­bent, id est id­cir­co in­sti­tu­ta sunt, ut ne­ces­sa­riam ope­ram pu­bli­cis uti­li­ta­ti­bus ex­hi­be­rent. nec om­ni­bus pro­mis­cue, qui ad­sump­ti sunt in his col­le­giis, im­mu­ni­tas da­tur, sed ar­ti­fi­ci­bus dum­ta­xat. nec ab om­ni ae­ta­te al­le­gi pos­sunt, ut di­vo Pio pla­cuit, qui re­pro­ba­vit proli­xae vel in­be­cil­lae ad­mo­dum ae­ta­tis ho­mi­nes. sed ne qui­dem eos, qui au­geant fa­cul­ta­tes et mu­ne­ra ci­vi­ta­tium sus­ti­ne­re pos­sunt, pri­vi­le­giis, quae te­nuio­ri­bus per col­le­gia dis­tri­bu­tis con­ces­sa sunt, uti pos­se plu­ri­fa­riam con­sti­tu­tum est. 13Eos, qui in cor­po­ri­bus al­lec­ti sunt, quae im­mu­ni­ta­tem prae­bent na­vi­cu­la­rio­rum, si ho­no­rem de­cu­rio­na­tus ad­gno­ve­rint, com­pel­len­dos sub­ire pu­bli­ca mu­ne­ra ac­ce­pi: id­que et­iam con­fir­ma­tum vi­de­tur re­scrip­to di­vi Per­ti­na­cis.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 50,13,5Cal­lis­tra­tus li­bro pri­mo de co­gni­tio­ni­bus. Co­gni­tio­num nu­me­rus cum ex va­riis cau­sis de­scen­dat, in ge­ne­ra di­vi­di fa­ci­le non pot­est, ni­si sum­ma­tim di­vi­da­tur. nu­me­rus er­go co­gni­tio­num in quat­tuor fe­re ge­ne­ra di­vi­di pot­est: aut enim de ho­no­ri­bus si­ve mu­ne­ri­bus ge­ren­dis agi­ta­tur, aut de re pe­cu­nia­ria dis­cep­ta­tur, aut de ex­is­ti­ma­tio­ne ali­cu­ius co­gnos­ci­tur, aut de ca­pi­ta­li cri­mi­ne quae­ri­tur. 1Ex­is­ti­ma­tio est dig­ni­ta­tis in­lae­sae sta­tus, le­gi­bus ac mo­ri­bus com­pro­ba­tus, qui ex de­lic­to nos­tro auc­to­ri­ta­te le­gum aut mi­nui­tur aut con­su­mi­tur. 2Mi­nui­tur ex­is­ti­ma­tio, quo­tiens ma­nen­te li­ber­ta­te cir­ca sta­tum dig­ni­ta­tis poe­na plec­ti­mur: sic­uti cum rele­ga­tur quis vel cum or­di­ne mo­ve­tur vel cum pro­hi­be­tur ho­no­ri­bus pu­bli­cis fun­gi vel cum ple­be­ius fus­ti­bus cae­di­tur vel in opus pu­bli­cum da­tur vel cum in eam cau­sam quis in­ci­dit, quae edic­to per­pe­tuo in­fa­miae cau­sa enu­me­ra­tur. 3Con­su­mi­tur ve­ro, quo­tiens mag­na ca­pi­tis mi­nutio in­ter­ve­nit, id est cum li­ber­tas ad­imi­tur: vel­uti cum aqua et ig­ni in­ter­di­ci­tur, quae in per­so­na de­por­ta­to­rum eve­nit, vel cum ple­be­ius in opus me­tal­li vel in me­tal­lum da­tur: ni­hil enim re­fert, nec di­ver­sa poe­na est ope­ris et me­tal­li, ni­si quod re­fu­gae ope­ris non mor­te, sed poe­na me­tal­li sub­iciun­tur.

Übersetzung nicht erfasst.

Ex libro II

Dig. 42,1,31Cal­lis­tra­tus li­bro se­cun­do co­gni­tio­num. De­bi­to­ri­bus non tan­tum pe­ten­ti­bus dies ad sol­ven­dum dan­di sunt, sed et pro­ro­gan­di, si res ex­igat: si qui ta­men per con­tu­ma­ciam ma­gis, quam quia non pos­sint ex­pli­ca­re pe­cu­niam, dif­fe­rant so­lu­tio­nem, pig­no­ri­bus cap­tis com­pel­len­di sunt ad sa­tis­fa­cien­dum ex for­ma, quam Cas­sio pro­con­su­li di­vus Pius in haec ver­ba re­scrip­sit: ‘His, qui fa­te­bun­tur de­be­re aut ex re iu­di­ca­ta ne­ces­se ha­be­bunt red­de­re, tem­pus ad sol­ven­dum de­tur, quod suf­fi­ce­re pro fa­cul­ta­te cu­ius­que vi­de­bi­tur: eo­rum, qui in­tra diem vel ab in­itio da­tum vel ex ea cau­sa post­ea pro­ro­ga­tum si­bi non red­di­de­rint, pi­g­no­ra ca­pi ea­que, si in­tra duos men­ses non sol­ve­rint, ven­dan­tur: si quid ex pre­tiis su­per­sit, red­da­tur ei, cu­ius pi­g­no­ra ven­di­ta erant’.

Callistr. lib. II. Cognit. Schuldnern muss Frist zur Zahlung auf Bitten nicht nur eingeräumt, sondern auch, wenn die Umstände es erfordern, verlängert werden. Wenn jedoch solche mehr aus Hartnäckigkeit, als weil sie das Geld dazu nicht flott machen können, die Bezahlung verzögern, so sind sie durch Auspfändung zur Befriedigung [der Gläubiger] anzuhalten, auf die Weise, wovon Kaiser Pius an den Proconsul Cassius mit folgenden Worten rescribirt hat: Denen, welche ihrer Schuld geständig, oder vermöge rechtskräftigen Urtheils zur Wiedererstattung verbunden sind, soll zur Zahlung eine Frist gegeben werden, welche nach dem Vermögen eines Jeden hinreichend scheint. Diejenigen, welche in der entweder anfänglich gesetzten oder aus solcher Ursache nachher verlängerten Frist nicht zahlen, sind auszupfänden, und die Pfänder, wenn sie binnen zwei Monaten nicht bezahlen, zu verkaufen; bleibt von dem Kaufpreise Etwas übrig, so ist es Demjenigen, dem die verkauften Pfänder angehören, herauszugeben.

Dig. 50,9,5Cal­lis­tra­tus li­bro se­cun­do de co­gni­tio­ni­bus. Quod se­mel or­do de­cre­vit, non opor­te­re id re­scin­di di­vus Ha­d­ria­nus Ni­com­eden­si­bus re­scrip­sit ni­si ex cau­sa: id est si ad pu­bli­cam uti­li­ta­tem re­spi­ciat re­s­cis­sio prio­ris de­cre­ti.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 50,10,7Cal­lis­tra­tus li­bro se­cun­do de co­gni­tio­ni­bus. Pe­cu­niam, quae in ope­ra no­va le­ga­ta est, po­tius in tu­te­lam eo­rum ope­rum quae sunt con­ver­ten­dam, quam ad in­choan­dum opus ero­gan­dam di­vus Pius re­scrip­sit: sci­li­cet si sa­tis ope­rum ci­vi­tas ha­beat et non fa­ci­le ad re­fi­cien­da ea pe­cu­nia in­ve­nia­tur. 1Si quis opus ab alio fac­tum ad­or­na­re mar­mo­ri­bus vel alio quo mo­do ex vo­lun­ta­te po­pu­li fac­tu­rum se pol­li­ci­tus sit, no­mi­nis pro­prii ti­tu­lo scri­ben­do: ma­nen­ti­bus prio­rum ti­tu­lis, qui ea ope­ra fe­cis­sent, id fie­ri de­be­re se­na­tus cen­suit. quod si pri­va­ti in ope­ra, quae pu­bli­ca pe­cu­nia fiant, ali­quam de suo ad­ie­ce­rint sum­mam, ita ti­tu­lo in­scrip­tio­nis uti eos de­be­re is­dem man­da­tis ca­ve­tur, ut quan­tam sum­mam con­tu­le­rint in id opus, in­scri­bant.

Übersetzung nicht erfasst.

Ex libro III

Dig. 8,3,16Cal­lis­tra­tus li­bro ter­tio de co­gni­tio­ni­bus. Di­vus Pius au­cu­pi­bus ita re­scrip­sit: οὐκ ἔστιν εὔλογον ἀκόντων τῶν δεσποτῶν ὑμᾶς ἐν ἀλλοτρίοις χωρίοις ἰξεύειν.

Callistrat. lib. III. de Cognition. Der Kaiser Pius verordnete an die Vogelsteller: es ist unvernünftig, dass ihr auf fremden Grundstücken wider den Willen der Eigenthümer Vogelfang treibt.

Dig. 33,10,14Cal­lis­tra­tus li­bro ter­tio de co­gni­tio­ni­bus. Fun­do le­ga­to in­stru­men­tum eius non ali­ter le­ga­to ce­dit, ni­si spe­cia­li­ter id ex­pres­sum sit: nam et do­mo le­ga­ta ne­que in­stru­men­tum eius ne­que su­pel­lex ali­ter le­ga­to ce­dit, quam si id ip­sum no­mi­na­tim ex­pres­sum a tes­ta­to­re fue­rit.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 40,8,3Cal­lis­tra­tus li­bro ter­tio de co­gni­tio­ni­bus. Eum, qui ita venit, ut in­tra tem­pus ma­nu­mit­te­re­tur, cum dies prae­stan­dae li­ber­ta­tis ve­ne­rit vi­ven­te ven­di­to­re et per­se­ve­ran­te in ea­dem vo­lun­ta­te, per­in­de ha­be­ri, ac si ab eo, a quo de­buit ma­nu­mit­ti, ma­nu­mis­sus es­set: mor­tuo au­tem ven­di­to­re non es­se he­redum eius vo­lun­ta­tem ex­plo­ran­dam di­vus Mar­cus cum fi­lio suo re­scrip­sit.

Callistrat. lib. III. de Cognit. Der höchstselige Marcus hat mit seinem Sohne rescribirt, dass ein [Sclave,] welcher so verkauft worden ist, dass er innerhalb einer bestimmten Zeit freigelassen werden sollte, wenn der Tag der zu leistenden Freiheit herangekommen sei, [und] der Verkäufer lebe, und bei derselben Willensmeinung verharre, ebenso angesehen werde, als wenn er von Dem, von welchem er hätte freigelassen werden sollen, freigelassen worden wäre; dass aber, wenn der Verkäufer gestorben, der Wille der Erben desselben nicht [weiter] zu erforschen sei.

Dig. 42,1,32Idem li­bro ter­tio co­gni­tio­num. Cum pro­la­tis con­sti­tu­tio­ni­bus con­tra eas pro­nun­tiat iu­dex, eo quod non ex­is­ti­mat cau­sam, de qua iu­di­cat, per eas iu­va­ri, non vi­de­tur con­tra con­sti­tu­tio­nes sen­ten­tiam de­dis­se. id­eo­que ab eius­mo­di sen­ten­tia ap­pel­lan­dum est: alio­quin rei iu­di­ca­tae sta­bi­tur.

Idem lib. III. Cognit. Wenn man auf kaiserliche Verordnungen sich beruft, und doch der Richter gegen sie urtheilt, weil er sie der Sache, in welcher er urtheilt, nicht günstig hält, so kann man nicht sagen, dass er sein Urtheil im Widerspruche mit den Verordnungen gesprochen habe; daher muss gegen ein solches Urtheil appellirt werden; sonst bleibt es bei Dem, was erkannt ist.

Dig. 47,21,2Cal­lis­tra­tus li­bro ter­tio de co­gni­tio­ni­bus. Di­vus Ha­d­ria­nus in haec ver­ba re­scrip­sit: ‘Quin pes­si­mum fac­tum sit eo­rum, qui ter­mi­nos fi­nium cau­sa po­si­tos pro­pu­le­runt, du­bi­ta­ri non pot­est. de poe­na ta­men mo­dus ex con­di­cio­ne per­so­nae et men­te fa­cien­tis ma­gis sta­tui pot­est: nam si splen­di­dio­res per­so­nae sunt, quae con­vin­cun­tur, non du­bie oc­cu­pan­do­rum alie­no­rum fi­nium cau­sa id ad­mi­se­runt, et pos­sunt in tem­pus, ut cu­ius­que pa­tia­tur ae­tas, rele­ga­ri, id est si iu­ve­nior, in lon­gius, si se­nior, re­ci­sius. si ve­ro alii neg­otium ges­se­runt et mi­nis­te­rio func­ti sunt, cas­ti­ga­ri et ad opus bi­en­nio da­ri. quod si per igno­ran­tiam aut for­tui­to la­pi­des fu­ra­ti sunt, suf­fi­ciet eos ver­be­ri­bus de­ci­de­re’.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 48,10,31Cal­lis­tra­tus li­bro ter­tio de co­gni­tio­ni­bus. Di­vus Pius Clau­dio re­scrip­sit pro men­su­ra cu­ius­que de­lic­ti con­sti­tuen­dum in eos, qui apud iu­di­ces in­stru­men­ta pro­tu­le­runt, quae pro­ba­ri non pos­sint: aut si plus me­ruis­se vi­dea­tur, quam ex for­ma iu­ris­dic­tio­nis pa­ti pos­sint, ut im­pe­ra­to­ri de­scri­ba­tur aes­ti­ma­tu­ro, qua­te­nus co­er­ce­ri de­beant. sed di­vus Mar­cus cum fra­tre suo pro sua hu­ma­ni­ta­te hanc rem tem­pe­ra­vit, ut, si (quod ple­rum­que eve­nit) per er­ro­rem hu­ius­mo­di in­stru­men­ta pro­fe­ran­tur, ignos­ca­tur eis, qui ta­le quic­quam pro­tu­le­rint.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 50,11,2Cal­lis­tra­tus li­bro ter­tio de co­gni­tio­ni­bus. Si quis ip­sos cul­to­res agro­rum vel pis­ca­to­res de­fer­re uten­si­lia in ci­vi­ta­tem ius­se­rit, ut ip­si ea dis­tra­hant, de­sti­tue­tur an­no­nae prae­bitio, cum avo­cen­tur ab ope­re rus­ti­ci: qui con­fes­tim ubi de­tu­le­rint mer­cem, tra­de­re eam et ad ope­ra sua re­ver­ti de­beant. de­ni­que sum­mae pru­den­tiae et auc­to­ri­ta­tis apud Grae­cos Pla­to cum in­sti­tue­ret, quem­ad­mo­dum ci­vi­tas be­ne bea­te ha­bi­ta­ri pos­sit, in pri­mis is­tos neg­otia­to­res ne­ces­sa­rios du­xit. sic enim li­bro se­cun­do πολιτείας ait: δεῖ γὰρ πλειόνων ἄρα γεωργῶν τε καὶ τῶν ἄλλων δημιουργῶν καὶ τῶν ἄλλων διακόνων τῶν γε εἰσαξόντων καὶ ἐξαξόντων ἕκαστα· οὗτοι δέ εἰσιν ἔμποροι. κομίσας δὲ ὁ γεωργὸς εἰς τὴν ἀγοράν τι ὧν ποιεῖ ἤ τις ἄλλος τῶν δημιουργῶν μὴ εἰς τὸν αὐτὸν χρόνον ἥκῃ τοῖς δεομένοις τὰ παρ’ αὐτοῦ ἀνταλλὰξασθαι, ἀργήσει τῆς αὑτοῦ δημιουργίας καθήμενος ἐν ἀγορᾷ; οὐδαμῶς, ἦ δ’ ὅς, ἀλλ’ εἰσὶν οἳ τοῦτο ὁρῶντες ἑαυτοὺς ἐπὶ τὴν διακονίαν τάττουσι ταύτην.

Übersetzung nicht erfasst.

Ex libro IV

Dig. 22,5,3Cal­lis­tra­tus li­bro quar­to de co­gni­tio­ni­bus. Tes­tium fi­des di­li­gen­ter exa­mi­nan­da est. id­eo­que in per­so­na eo­rum ex­plo­ran­da erunt in pri­mis con­di­cio cu­ius­que, utrum quis de­cu­rio an ple­be­ius sit: et an ho­nes­tae et incul­pa­tae vi­tae an ve­ro no­ta­tus quis et re­pre­hen­si­bi­lis: an lo­cu­ples vel egens sit, ut lu­cri cau­sa quid fa­ci­le ad­mit­tat: vel an in­imi­cus ei sit, ad­ver­sus quem tes­ti­mo­nium fert, vel ami­cus ei sit, pro quo tes­ti­mo­nium dat. nam si ca­reat su­spi­cio­ne tes­ti­mo­nium vel prop­ter per­so­nam a qua fer­tur (quod ho­nes­ta sit) vel prop­ter cau­sam (quod ne­que lu­cri ne­que gra­tiae ne­que in­imi­ci­tiae cau­sa fit), ad­mit­ten­dus est. 1Id­eo­que di­vus Ha­d­ria­nus Vi­bio Va­ro le­ga­to pro­vin­ciae Ci­li­ciae re­scrip­sit eum qui iu­di­cat ma­gis pos­se sci­re, quan­ta fi­des ha­ben­da sit tes­ti­bus. ver­ba epis­tu­lae haec sunt: ‘Tu ma­gis sci­re potes, quan­ta fi­des ha­ben­da sit tes­ti­bus, qui et cu­ius dig­ni­ta­tis et cu­ius ex­is­ti­ma­tio­nis sint, et qui sim­pli­ci­ter vi­si sint di­ce­re, utrum unum eun­dem­que me­di­ta­tum ser­mo­nem at­tu­le­rint an ad ea quae in­ter­ro­ga­ve­ras ex tem­po­re ve­ri­si­mi­lia re­spon­de­rint’. 2Eius­dem quo­que prin­ci­pis ex­stat re­scrip­tum ad Va­le­rium Ve­rum de ex­cu­tien­da fi­de tes­tium in haec ver­ba: ‘Quae ar­gu­men­ta ad quem mo­dum pro­ban­dae cui­que rei suf­fi­ciant, nul­lo cer­to mo­do sa­tis de­fi­ni­ri pot­est. sic­ut non sem­per, ita sae­pe si­ne pu­bli­cis mo­nu­men­tis cu­ius­que rei ve­ri­tas de­pre­hen­di­tur. alias nu­me­rus tes­tium, alias dig­ni­tas et auc­to­ri­tas, alias vel­uti con­sen­tiens fa­ma con­fir­mat rei de qua quae­ri­tur fi­dem. hoc er­go so­lum ti­bi re­scri­be­re pos­sum sum­ma­tim non uti­que ad unam pro­ba­tio­nis spe­ciem co­gni­tio­nem sta­tim al­li­ga­ri de­be­re, sed ex sen­ten­tia ani­mi tui te aes­ti­ma­re opor­te­re, quid aut cre­das aut pa­rum pro­ba­tum ti­bi opi­na­ris’. 3Idem di­vus Ha­d­ria­nus Iu­nio Ru­fi­no pro­con­su­li Ma­ce­do­niae re­scrip­sit tes­ti­bus se, non tes­ti­mo­niis cre­di­tu­rum. ver­ba epis­tu­lae ad hanc par­tem per­ti­nen­tia haec sunt: ‘Quod cri­mi­na ob­ie­ce­rit apud me Ale­xan­der Apro et quia non pro­ba­bat nec tes­tes pro­du­ce­bat, sed tes­ti­mo­niis uti vo­le­bat, qui­bus apud me lo­cus non est (nam ip­sos in­ter­ro­ga­re so­leo), quem re­mis­si ad pro­vin­ciae prae­si­dem, ut is de fi­de tes­tium quae­re­ret et ni­si im­ples­set quod in­ten­de­rat, rele­ga­re­tur’. 4Ga­bi­nio quo­que Ma­xi­mo idem prin­ceps in haec ver­ba re­scrip­sit: ‘Alia est auc­to­ri­tas prae­sen­tium tes­tium, alia tes­ti­mo­nio­rum quae re­ci­ta­ri so­lent: te­cum er­go de­li­be­ra, ut, si re­ti­ne­re eos ve­lis, des eis im­pen­dia’. 5Le­ge Iu­lia de vi ca­ve­tur, ne hac le­ge in reum tes­ti­mo­nium di­ce­re li­ce­ret, qui se ab eo pa­ren­te­ve eius li­be­ra­ve­rit, qui­ve im­pu­be­res erunt, qui­que iu­di­cio pu­bli­co dam­na­tus erit qui eo­rum in in­te­grum re­sti­tu­tus non erit, qui­ve in vin­cu­lis cus­to­dia­ve pu­bli­ca erit, qui­ve ad bes­tias ut de­pug­na­ret se lo­ca­ve­rit, quae­ve pa­lam quaes­tum fa­ciet fe­ce­rit­ve, qui­ve ob tes­ti­mo­nium di­cen­dum vel non di­cen­dum pe­cu­niam ac­ce­pis­se iu­di­ca­tus vel con­vic­tus erit. nam qui­dam prop­ter re­ve­ren­tiam per­so­na­rum, qui­dam prop­ter lu­bri­cum con­si­lii sui, alii ve­ro prop­ter no­tam et in­fa­miam vi­tae suae ad­mit­ten­di non sunt ad tes­ti­mo­nii fi­dem. 6Tes­tes non te­me­re evo­can­di sunt per lon­gum iter et mul­to mi­nus mi­li­tes avo­can­di sunt a sig­nis vel mu­ne­ri­bus per­hi­ben­di tes­ti­mo­nii cau­sa, id­que di­vus Ha­d­ria­nus re­scrip­sit. sed et di­vi fra­tres re­scrip­se­runt: ‘Quod ad tes­tes evo­can­dos per­ti­net, di­li­gen­tiae iu­di­can­tis est ex­plo­ra­re, quae con­sue­tu­do in ea pro­vin­cia, in quam iu­di­cat, fue­rit’. nam si pro­ba­bi­tur sae­pe in aliam ci­vi­ta­tem tes­ti­mo­nii gra­tia ple­ros­que evo­ca­tos, non es­se du­bi­tan­dum, quin evo­can­di sint, quos ne­ces­sa­rios in ip­sa co­gni­tio­ne de­pre­hen­de­rit qui iu­di­cat.

Callistr. lib. IV. de Cognitionib. Die Glaubwürdigkeit der Zeugen ist genau zu prüfen. Und darum werden in Betreff der Person derselben vorzüglich die Verhältnisse eines jeden auszuforschen sein, ober ein Decurio, oder ein Plebejer sei, und ob er von ehrbarem und tadellosem Lebenswandel, oder mit einem Schandfleck bezeichnet und tadelhaft, oder ob er reich oder arm sei, so dass er sich leicht Etwas um eines Gewinns willen zu Schulden kommen lässt, oder ob er ein Feind desjenigen sei, gegen den er das Zeugniss ablegt, oder ob er ein Freund desjenigen sei, für den er Zeugniss gibt, denn wenn das Zeugniss frei von Verdacht ist, sowohl in Betreff der Person, von welcher es abgelegt wird, indem sie ehrbar ist, als auch in Betreff des Grundes, weil weder zum Gewinn, noch zur Gunst, noch zur Feindschaft ein Grund vorhanden ist, so ist [der Zeuge] zuzulassen. 1Und darum hat der höchstselige Hadrianus an den Vivius Varus, den Legat in der Provinz Cilicia, rescribirt, dass der, welcher richtet, besser wissen könne, wieviel Glaubwürdigkeit den Zeugen beizumessen sei. Die Worte des Schreibens sind diese: Du kannst besser wissen, wieviel Glaubwürdigkeit den Zeugen beizumessen sei, wer sie und von welcher Würde und bürgerlicher Achtung sie seien, und welche aufrichtig gesprochen zu haben scheinen, ob sie eine und dieselbe Rede sich überdacht und vorgebracht haben, oder auf das, was du gefragt hattest, unvorbereitet Wahrscheinliches geantwortet haben. 2Es ist auch ein Rescript desselben Kaisers an den Valerius Varus über die Prüfung der Glaubwürdigkeit der Zeugen vorhanden, welches so lautet: Es kann auf keine sichere Weise hinlänglich bestimmt werden, welche Beweisgründe und in welchem Maasse sie zum Beweis irgend einer Sache hinreichen; [denn] sowie nicht immer so wird doch oft die Wahrheit einer Sache ohne öffentliche Denkmäler erkannt; bald bestätigt die Zahl, bald die Würde und das Ansehen der Zeugen, bald zum Beispiel ein übereinstimmendes Gerücht die Glaubwürdigkeit der Sache, um welche es sich handelt. Ich kann dir also blos dies im Allgemeinen rescribiren, dass man durchaus nicht die Untersuchung sogleich an eine einzige Art des Beweises binden müsse, sondern dass du nach deiner inneren Ueberzeugung abwägen musst, was du entweder glauben, oder für zu wenig bewiesen halten sollst. 3Derselbe höchstselige Hadrianus hat an den Junius Rufinus, Proconsul von Macedonien, rescribirt, dass er den Zeugen, nicht den [schriftlichen] Zeugnissen glauben würde. Die hierher gehörigen Worte des Schreibens sind diese: Weil Alexander bei mir dem Aper Verbrechen vorgeworfen hatte, und weil er sie nicht bewies, auch keine Zeugen vorführte, sondern sich [schriftlicher] Zeugnisse bedienen wollte, die bei mir nicht gelten, — denn ich pflege [die Zeugen] selbst zu fragen — so habe ich denselben an den Präses der Provinz verwiesen, damit dieser die Glaubwürdigkeit der Zeugen untersuchen sollte, and [Alexander,] wenn er das, was er behauptet hatte, nicht bewiesen hätte, relegirt würde. 4Derselbe Kaiser hat auch an den Gabinius Maximus folgendermaassen rescribirt: Die Beweiskraft gegenwärtiger Zeugen ist eine andere, als die von [schriftlichen] Zeugnissen, welche vorgelesen zu werden pflegen; daher überlege dir [die Sache], damit du den [Zeugen], wenn du sie zurückbehalten willst, die Kosten ersetzen mögest. 5Durch das Julische Gesetz von der Gewalt wird bestimmt, dass es folgenden Personen nicht erlaubt sein soll, ein Zeugniss gegen den nach diesem Gesetze Angeklagten11Ne hac lege in reum testim. dicere nach der Erklärung des Accursius. abzulegen: wer von demselben oder dem Vater desselben die Freiheit erlangt haben wird, oder die, welche unmündig sein werden, und wer in einem öffentlichen (peinlichen) Process verurtheilt sein wird, wer nicht in den vorigen Stand wieder eingesetzt sein wird, oder wer in Banden oder in öffentlichem Gewahrsam sein wird, oder wer seine Dienste vermiethet haben wird, um mit den Bestien zu kämpfen, oder eine solche, welche öffentlich mit ihrem Körper Gewinn treiben oder getrieben haben wird, oder wer verurtheilt oder überführt sein wird, dass er dafür, dass er ein Zeugniss ablegen oder nicht ablegen sollte, Geld erhalten habe. Denn Einige sind wegen der Ehrfurcht der Personen22D. h. wegen der von ihnen dem Angeschuldigten zu erzeigenden Ehrfurcht, z. B. Freigelassene im Verhältniss zum Freilasser., Andere wegen ihrer Unbedachtsamkeit im Ueberlegen, noch Andere wegen des Schandflecks und der Infamie ihres Lebenswandels zum Zeugniss nicht zuzulassen. 6Die Zeugen sind nicht ohne Grund weither vorzufordern; und noch viel weniger sind Soldaten von ihren Feldzeichen und Diensten abzurufen, um ein Zeugniss zu geben, und das hat der höchstselige Hadrianus rescribirt. Aber auch die höchstseligen Brüder haben rescribirt: Was das Vorfordern der Zeugen betrifft, so ist es [Gegenstand der] Achtsamkeit des Richters, sich darnach zu erkundigen, welche Gewohnheit in der Provinz, in welcher er richtet, gegolten habe; denn wenn es bewiesen werden wird, dass oft sehr Viele nach einer andern Stadt um eines Zeugnisses willen vorgefordert worden seien, so ist kein Bedenken zu tragen, dass diejenigen aufzurufen seien, [deren Gegenwart] der, welcher richtet, als nothwendig bei der Untersuchung selbst erkannt haben wird.

Dig. 26,7,33Cal­lis­tra­tus li­bro quar­to de co­gni­tio­ni­bus. A tu­to­ri­bus et cu­ra­to­ri­bus pu­pil­lo­rum ea­dem di­li­gen­tia ex­igen­da est cir­ca ad­mi­nis­tra­tio­nem re­rum pu­pil­la­rium, quam pa­ter fa­mi­lias re­bus suis ex bo­na fi­de prae­be­re de­bet. 1Of­fi­cium tu­to­rum cu­ra­to­ri­bus con­sti­tu­tis fi­nem ac­ci­pit id­eo­que om­nia neg­otia, quae in­ita sunt, ad fi­dem cu­ra­to­rum per­ti­nent: id­que et­iam di­vus Mar­cus cum fi­lio suo com­mo­do re­scrip­sit. 2He­redi­bus quo­que pu­pil­lo­rum elec­tio ea­dem ad­ver­sus tu­to­res, in quo po­tis­si­mum con­sis­te­re ve­lint, com­pe­tit, quae ip­sis quo­rum tu­te­la ad­mi­nis­tra­ta sit, prin­ci­pa­li­bus con­sti­tu­tio­ni­bus de­cla­ra­tur. 3Sump­tuum, qui bo­na fi­de in tu­te­lam, non qui in ip­sos tu­to­res fiunt, ra­tio ha­be­ri so­let, ni­si ab eo qui eum dat cer­tum so­la­cium ei con­sti­tu­tum est.

Callistrat. lib. IV. de Cognit. Von Vormündern und Curatoren der Pflegbefohlenen wird dieselbe Sorgfalt hinsichtlich der Verwaltung der Mündelsachen erheischet, welche ein redlicher Hausvater bei seinen Angelegenheiten anwenden muss. 1Das Amt der Vormünder hört auf, sobald Curatoren bestellt sind. Deshalb fallen alle bereits angefangenen Geschäfte [von jetzt an] der Treue der Curatoren anheim. Dies verfügte auch der göttliche Marcus mit seinem Sohne Commodus. 2Auch den Erben der Mündel steht ebenso, wie den Mündeln selbst die Wahl zu, an welche von den Vormündern sie sich besonders halten wollen. 3Die kaiserlichen Verordnungen erklären: Auf Auslagen, die redlicher Weise für die Vormundschaft, nicht für die Vormünder selbst gemacht werden, pflegt man Rücksicht zu nehmen, wenn nicht etwa von dem Bevormunder dem Vormunde eine bestimmte Vergütung festgesetzt wurde.

Dig. 26,10,6Cal­lis­tra­tus li­bro quar­to de co­gni­tio­ni­bus. quia sa­tis­da­tio pro­pos­i­tum tu­to­ris ma­le­vo­lum non mu­tat, sed diu­tius gras­san­di in re fa­mi­lia­ri fa­cul­ta­tem prae­stat.

Callistr. lib. IV. de Cognit. weil die Sicherheitsleistung den boshaften Vorsatz des Vormundes nicht verändert, sondern ihm nur die Möglichkeit gibt, desto länger gegen das Vermögen des Mündels zu wüthen.

Dig. 27,1,17Cal­lis­tra­tus li­bro quar­to de co­gni­tio­ni­bus. Non tan­tum mag­ni­tu­do pa­tri­mo­nio­rum in­eun­da est sus­cep­ta­rum trium tu­te­la­rum quae­que sus­ci­pien­da est, sed et­iam ae­tas pu­pil­lo­rum con­si­de­ran­da est: nam si prio­rum pu­pil­lo­rum ae­tas pro­pe pu­ber­ta­tem sit, ita ut tan­tum­mo­do se­mens­tre tem­pus re­li­quum fue­rit, aut eo­rum quo­rum sus­ci­pe­re tu­te­lam co­gi­tur, non da­bi­tur ex­cu­sa­tio: id­que prin­ci­pa­li­bus con­sti­tu­tio­ni­bus ca­ve­tur. 1Ilien­si­bus et prop­ter in­clu­tam no­bi­li­ta­tem ci­vi­ta­tis et prop­ter con­iunc­tio­nem ori­gi­nis Ro­ma­nae iam an­ti­qui­tus et se­na­tus con­sul­tis et con­sti­tu­tio­ni­bus prin­ci­pum ple­nis­si­ma im­mu­ni­tas tri­bu­ta est, ut et­iam tu­te­lae ex­cu­sa­tio­nem ha­beant, sci­li­cet eo­rum pu­pil­lo­rum, qui Ilien­ses non sint: id­que di­vus Pius re­scrip­sit. 2Eos, qui in cor­po­ri­bus sunt vel­uti fa­b­ro­rum, im­mu­ni­ta­tem ha­be­re di­ci­mus et­iam cir­ca tu­te­la­rum ex­te­ro­rum ho­mi­num ad­mi­nis­tra­tio­nem ha­be­bunt ex­cu­sa­tio­nem, ni­si si fa­cul­ta­tes eo­rum ad­auc­tae fue­rint, ut ad ce­te­ra quo­que mu­ne­ra pu­bli­ca sus­ci­pien­da com­pel­lan­tur: id­que prin­ci­pa­li­bus con­sti­tu­tio­ni­bus ca­ve­tur. 3Non om­nia ta­men cor­po­ra vel col­le­gia va­ca­tio­nem tu­te­la­rum ha­bent, quam­vis mu­ne­ri­bus mu­ni­ci­pa­li­bus ob­stric­ta non sint, ni­si no­mi­na­tim id pri­vi­le­gium eis in­dul­tum sit. 4Is qui ae­di­li­ta­te fun­gi­tur pot­est tu­tor da­ri: nam ae­di­li­tas in­ter eos ma­gis­tra­tus ha­be­tur qui pri­va­tis mu­ne­ri­bus ex­cu­sa­ti sunt se­cun­dum di­vi Mar­ci re­scrip­tum. 5Sa­ne no­tum est, quod ge­ren­ti­bus ho­no­rem va­ca­tio­nem tu­te­la­rum con­ce­di pla­cuit, va­ca­re au­tem eos, qui tunc pri­mum vo­cen­tur ad sus­ci­pien­dum of­fi­cium tu­te­lae: ce­te­rum eos, qui iam se mis­cue­rint ad­mi­nis­tra­tio­ni, ne tem­po­re qui­dem ma­gis­tra­tus va­ca­re ae­que no­tum est. 6Do­mi­ni na­vium non vi­den­tur ha­be­ri in­ter pri­vi­le­gia, ut a tu­te­lis va­cent, id­que di­vus Tra­ia­nus re­scrip­sit. 7In­qui­li­ni cas­tro­rum a tu­te­lis ex­cu­sa­ri so­lent ni­si eo­rum, qui et ip­si in­qui­li­ni sunt et in eo­dem cas­tro ea­dem­que con­di­cio­ne sunt.

Callistr. lib. IV. de Cognition. Nicht nur auf die Grösse des Vermögens der drei übernommenen Vormundschaften, und der, welche übernommen werden solle, ist zu sehen, sondern auch das Alter der Mündel in Betracht zu ziehen; denn wenn das Alter der früheren Mündel, oder derjenigen, deren Vormundschaft [Jemand] zu übernehmen genöthigt wird, der Mündigkeit nahe ist, so dass nur die Zeit von einem halben Jahre übrig ist, so wird keine Entschuldigung gegeben werden; und das wird durch kaiserliche Constitutionen bestimmt. 1Den Trojanern ist sowohl wegen des hohen Ruhms [ihrer] Stadt, als auch wegen des mit den Römern gemeinschaftlichen Ursprungs, schon vor Alters sowohl durch Senatsschlüsse, als durch Constitutionen der Kaiser die vollständigste Befreiung ertheilt worden, so dass sie auch eine Eutschuldigung gegen die Vormundschaft haben, nämlich über solche Mündel, welche keine Trojaner sind, und das hat der höchstselige Pius rescribirt. 2Wir haben gesagt, dass die, welche in Zünften sind, z. B. in der der Schmiede, eine Befreiung haben; auch in Betreff der Verwaltung der Vormundschaften über Fremde werden sie eine Entschuldigung haben, wenn nicht ihre Vermögensumstände vermehrt sein sollten, so dass sie auch zur Uebernahme der übrigen öffentlichen Aemter genöthigt werden; und das wird durch kaiserliche Constitutionen bestimmt. 3Nicht alle Zünfte und Innungen haben jedoch eine Befreiung von Vormundschaften, wenn sie auch nicht zu Municipalämtern verpflichtet sein sollten, wenn ihnen nicht namentlich dieses Privilegium gegeben worden ist. 4Der, welcher die Aedilität bekleidet, kann zum Vormunde bestellt werden; aber (nam) die Aedilität wird zu den obrigkeitlichen Aemtern gerechnet, welche, einem Rescript des höchstseligen Marcus gemäss, eine Entschuldigung gegen Privatämter geben. 5Es ist sehr bekannt, dass es beliebt hat, dass denen, welche eine Ehrenstelle bekleiden, Befreiung von Vormundschaften gestattet werde; dass aber die frei seien, welche dann erst zur Uebernahme des Vormundschaftsamtes berufen werden, sonst ist es ebenso bekannt, dass die, welche sich schon in die Verwaltung gemischt haben, nicht einmal während der Zeit der Amtsführung frei sind. 6Die Eigenthümer von Schiffen scheinen unter [ihren] Privilegien [das] nicht zu haben33Habere statt haberi. S. v. Glück XXXI. S. 472., dass sie von Vormundschaften frei sein sollen, und das hat der höchstselige Trajanus rescribirt. 7Die Einwohner eines Burgfleckens pflegen gegen die Vormundschaften entschuldigt zu werden, ausser [gegen die] über solche, welche selbst sowohl Einwohner sind, als auch sich in demselben Burgflecken und in derselben Lage befinden.

Dig. 35,3,6Cal­lis­tra­tus li­bro quar­to de co­gni­tio­ni­bus. Cum non fa­ci­le sa­tis­da­tio­nem of­fer­re le­ga­ta­rius vel fi­dei­com­mis­sa­rius pos­sit et fu­tu­rum sit, ut prop­ter hoc a pe­ti­tio­ne li­be­ra­li­ta­tis ex tes­ta­men­to sub­mo­vean­tur, num­quid onus sa­tis­da­tio­nis eis re­mit­ten­dum erit? quod vi­de­tur ad­iu­va­ri re­scrip­to di­vi Com­mo­di in haec ver­ba: ‘is, cu­ius de ea re no­tio est, ad­itus si com­pe­re­rit id­eo cau­tio­nem a te ex­igi, ut a fi­dei­com­mis­si pe­ti­tio­ne aver­ta­ris, onus sa­tis­da­tio­nis ti­bi re­mit­ti cu­ra­bit’.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 40,16,3Cal­lis­tra­tus li­bro quar­to de co­gni­tio­ni­bus. Cum non ius­to con­tra­dic­to­re quis in­ge­nuus pro­nun­tia­tus est, per­in­de in­ef­fi­cax est de­cre­tum, at­que si nul­la iu­di­ca­ta res in­ter­ve­nis­set: id­que prin­ci­pa­li­bus con­sti­tu­tio­ni­bus ca­ve­tur.

Callistrat. lib. IV. de Cognition. Wenn Jemand, da kein rechtmässiger Widersacher vorhanden war, für einen Freigeborenen erklärt worden ist, so ist das Decret ebenso kraftlos, als wenn keine Entscheidung Statt gefunden hätte; und das wird durch kaiserliche Constitutionen verordnet.

Dig. 50,16,127Cal­lis­tra­tus li­bro quar­to de co­gni­tio­ni­bus. ‘Ves­tis’ ap­pel­la­tio­ne tam vi­ri­lis quam mu­lie­bris et scae­ni­ca, et­iam­si tra­gi­ca aut ci­tha­roe­di­ca sit, con­ti­ne­tur.

Übersetzung nicht erfasst.

Ex libro V

Dig. 4,2,13Cal­lis­tra­tus li­bro quin­to de co­gni­tio­ni­bus. Ex­stat enim de­cre­tum di­vi Mar­ci in haec ver­ba: ‘Op­ti­mum est, ut, si quas pu­tas te ha­be­re pe­ti­tio­nes, ac­tio­ni­bus ex­pe­ria­ris. cum Mar­cia­nus di­ce­ret: vim nul­lam fe­ci, Cae­sar di­xit: tu vim pu­tas es­se so­lum, si ho­mi­nes vul­ne­ren­tur? vis est et tunc, quo­tiens quis id, quod de­be­ri si­bi pu­tat, non per iu­di­cem re­pos­cit. quis­quis igi­tur pro­ba­tus mi­hi fue­rit rem ul­lam de­bi­to­ris vel pe­cu­niam de­bi­tam non ab ip­so si­bi spon­te da­tam si­ne ul­lo iu­di­ce te­me­re pos­si­de­re vel ac­ce­pis­se, is­que si­bi ius in eam rem di­xis­se: ius cre­di­ti non ha­be­bit’.

Ad Dig. 4,2,13Windscheid: Lehrbuch des Pandektenrechts, 7. Aufl. 1891, Bd. I, § 123, Note 1.Callistrat. lib. V. de Cognition. Es gibt nämlich eine Verordnung des höchstseligen Marcus folgenden Inhalts: Es ist das Rathsamste (optimum), wenn du diejenigen Forderungen, welche du zu haben meinest, durch Klagen geltend zu machen suchest. Als [nun] Marcianus äusserte: Ich habe keine Gewalt ausgeübt, sprach sich der Kaiser so aus: Hältst du blos das für Gewalt, wenn Menschen verwundet werden? Gewalt findet auch dann Statt, so oft Jemand, was ihm nach seiner Meinung geschuldet wird, nicht durch den Richter einfordert. Jeder also, hinsichtlich dessen mir erwiesen werden wird, dass er irgend eine Sache seines Schuldners, oder die ihm schuldige Summe, ohne sie vom Schuldner selbst aus freiem Willen erhalten zu haben, grundlos ohne irgend einen Richter [zu Hülfe genommen zu haben] besitze oder [von einem Andern] in Empfang genommen und demnach in dieser Sache sich selbst Recht gesprochen habe, wird sein Forderungsrecht verlieren.

Dig. 5,1,37Idem li­bro quin­to co­gni­tio­num. Si de vi et pos­ses­sio­ne quae­ra­tur, prius co­gnos­cen­dum de vi quam de pro­prie­ta­te rei di­vus Ha­d­ria­nus τῷ κοινῷ τῶν Θεσσαλῶν Grae­ce re­scrip­sit.

Idem lib. V. Cognit. Wenn über Gewalt und Besitz verhandelt wird, so muss, wie der Kaiser Hadrian and den Staat der Thessaler griechisch rescribirte, zuvor über die Gewalt erkannt werden, und dann über das Eigenthum des Gegenstandes.

Dig. 29,5,2Cal­lis­tra­tus li­bro quin­to de co­gni­tio­ni­bus. Di­vus Mar­cus Com­mo­dus Pi­so­ni re­scrip­sit in haec ver­ba: ‘Cum con­sti­te­rit apud te, Pi­so ca­ris­si­me, Iu­lium Do­na­tum, post­ea­quam con­ter­ri­tus ad­ven­tu la­tro­num pro­fu­ge­rat vil­lam suam, vul­ne­ra­tum es­se, mox tes­ta­men­to fac­to pur­gas­se of­fi­cium ser­vo­rum suo­rum, nec pie­tas pro ser­vis nec sol­li­ci­tu­do he­redis op­ti­ne­re de­bet, ut ad poe­nam vo­cen­tur, quos ab­sol­vit do­mi­nus ip­se’.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 42,1,33Idem li­bro quin­to co­gni­tio­num. Di­vus Ha­d­ria­nus, ad­itus per li­bel­lum a Iu­lio Ta­ren­ti­no et in­di­can­te eo fal­sis tes­ti­mo­niis, con­spi­ra­tio­ne ad­ver­sa­rio­rum tes­ti­bus pe­cu­nia cor­rup­tis, re­li­gio­nem iu­di­cis cir­cum­ven­tam es­se, in in­te­grum cau­sam re­sti­tuen­dam in haec ver­ba re­scrip­sit: ‘Ex­em­plum li­bel­li da­ti mi­hi a Iu­lio Ta­ren­ti­no mit­ti ti­bi ius­si: tu, si ti­bi pro­ba­ve­rit con­spi­ra­tio­ne ad­ver­sa­rio­rum et tes­ti­bus pe­cu­nia cor­rup­tis op­pres­sum se, et rem se­ve­re vin­di­ca et, si qua a iu­di­ce tam ma­lo ex­em­plo cir­cum­scrip­to iu­di­ca­ta sunt, in in­te­grum re­sti­tue’.

Ad Dig. 42,1,33ROHGE, Bd. 5 (1872), S. 213: Rescission eines auf eine falsche Urkunde gestützten Erkenntnisses. Einfluß des prozessualen Anerkenntnisses der Echtheit der Urkunde.Idem lib. V. Cognit. An den Kaiser Hadrian wandte sich Julius Tarentinus mit einer Bittschrift, und zeigte an, dass durch falsche Zeugnisse, indem durch Ränke der Gegner die Zeugen bestochen worden, die Gewissenhaftigkeit des Richters betrogen worden sei. Darauf rescribirte der Kaiser mit folgenden Worten, dass die Sache in den vorigen Stand zu setzen sei: Ich lasse dir eine Abschrift des Schreibens zugehen, das bei mir Julius Tarentinus eingereicht hat. Wenn er dir erweist, dass er durch Ränke der Gegner und bestochene Zeugen unterdrückt worden sei, so verfahre in der Sache mit aller Schärfe, und falls der Richter Etwas deshalb, weil er auf solche schlimme Weise hintergangen worden, geurtheilt hat, so setze die Sache in vorigen Stand44Vgl. Unterholzner Verjährungslehre Th. II. S. 17. Note 538..

Dig. 47,21,3Idem li­bro quin­to de co­gni­tio­ni­bus. Le­ge agra­ria, quam Gaius Cae­sar tu­lit, ad­ver­sus eos, qui ter­mi­nos sta­tu­tos ex­tra suum gra­dum fi­nes­ve mo­ve­rint do­lo ma­lo, pe­cu­nia­ria poe­na con­sti­tu­ta est: nam in ter­mi­nos sin­gu­los, quos eie­ce­rint lo­co­ve mo­ve­rint, quin­qua­gin­ta au­reos in pu­bli­co da­ri iu­bet: et eius ac­tio­nem pe­ti­tio­nem ei qui vo­let es­se iu­bet. 1Alia quo­que le­ge agra­ria, quam di­vus Ner­va tu­lit, ca­ve­tur, ut, si ser­vus ser­va­ve in­scien­te do­mi­no do­lo ma­lo fe­ce­rit, ei ca­pi­tal es­se, ni­si do­mi­nus do­mi­na­ve mul­tam suf­fer­re ma­lue­rit. 2Hi quo­que, qui fi­na­lium quaes­tio­num ob­scu­ran­da­rum cau­sa fa­ciem lo­co­rum con­ver­tunt, ut ex ar­bo­re ar­bus­tum aut ex sil­va no­va­le aut ali­quid eius­mo­di fa­ciunt, poe­na plec­ten­di sunt pro per­so­na et con­di­cio­ne et fac­to­rum vio­len­tia.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 48,2,19Cal­lis­tra­tus li­bro quin­to de co­gni­tio­ni­bus. Di­vi fra­tres re­scrip­se­runt non de­be­re co­gi he­redes ac­cu­sa­to­rum ex­equi cri­mi­na. 1Item non opor­te­re com­pel­li ac­cu­sa­to­rem plu­res reos fa­ce­re di­vus Ha­d­ria­nus re­scrip­sit.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 48,3,12Cal­lis­tra­tus li­bro quin­to de co­gni­tio­ni­bus. Mi­li­tes si amis­e­rint cus­to­dias, ip­si in pe­ri­cu­lum de­du­cun­tur. nam di­vus Ha­d­ria­nus Sta­ti­lio Se­cun­do le­ga­to re­scrip­sit, quo­tiens cus­to­dia mi­li­ti­bus eva­se­rit, ex­qui­ri opor­te­re, utrum ni­mia neg­le­gen­tia mi­li­tum eva­se­rit an ca­su, et utrum unus ex plu­ri­bus an una plu­res, et ita de­mum ad­fi­cien­dos sup­pli­cio mi­li­tes, qui­bus cus­to­diae eva­se­rint, si cul­pa eo­rum ni­mia de­pre­hen­da­tur: alio­quin pro mo­do cul­pae in eos sta­tuen­dum. Sal­vio quo­que le­ga­to Aqui­ta­niae idem prin­ceps re­scrip­sit in eum, qui cus­to­diam di­mi­sit aut ita sciens ha­buit, ut pos­sit cus­to­dia eva­de­re, anim­ad­ver­ten­dum: si ta­men per vi­num aut de­si­diam cus­to­dis id eve­ne­rit, cas­ti­gan­dum eum et in de­te­rio­rem mi­li­tiam da­ri: si ve­ro for­tui­to amis­e­rit, ni­hil in eum sta­tuen­dum. 1Si pa­ga­nos eva­se­rit cus­to­dia, idem pu­to ex­qui­ren­dum, quod cir­ca mi­li­tum per­so­nas ex­plo­ran­dum ret­tu­li.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 48,7,7Cal­lis­tra­tus li­bro quin­to de co­gni­tio­ni­bus. Cre­di­to­res si ad­ver­sus de­bi­to­res suos agant, per iu­di­cem id, quod de­be­ri si­bi pu­tant, re­pos­ce­re de­bent: alio­quin si in rem de­bi­to­ris sui in­tra­ve­rint id nul­lo con­ce­den­te, di­vus Mar­cus de­cre­vit ius cre­di­ti eos non ha­be­re. ver­ba de­cre­ti haec sunt. ‘Op­ti­mum est, ut, si quas pu­tas te ha­be­re pe­ti­tio­nes, ac­tio­ni­bus ex­pe­ria­ris: in­ter­im il­le in pos­ses­sio­ne de­bet mo­ra­ri, tu pe­ti­tor es’. et cum Mar­cia­nus di­ce­ret: ‘vim nul­lam fe­ci’: Cae­sar di­xit: ‘tu vim pu­tas es­se so­lum, si ho­mi­nes vul­ne­ren­tur? vis est et tunc, quo­tiens quis id, quod de­be­ri si­bi pu­tat, non per iu­di­cem re­pos­cit. non pu­to au­tem nec ve­re­cun­diae nec dig­ni­ta­ti nec pie­ta­ti tuae con­ve­ni­re quic­quam non iu­re fa­ce­re. quis­quis igi­tur pro­ba­tus mi­hi fue­rit rem ul­lam de­bi­to­ris non ab ip­so si­bi tra­di­tam si­ne ul­lo iu­di­ce te­me­re pos­si­de­re, eum­que si­bi ius in eam rem di­xis­se, ius cre­di­ti non ha­be­bit’.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 48,18,15Cal­lis­tra­tus li­bro quin­to de co­gni­tio­ni­bus. Ex li­be­ro ho­mi­ne pro tes­ti­mo­nio non va­cil­lan­te quaes­tio­nem ha­be­ri non opor­tet. 1De mi­no­re quo­que quat­tuor­de­cim an­nis in ca­put al­te­rius quaes­tio­nem ha­ben­dam non es­se di­vus Pius Mae­ci­lio re­scrip­sit, ma­xi­me cum nul­lis ex­trin­se­cus ar­gu­men­tis ac­cu­sa­tio im­plea­tur. nec ta­men con­se­quens es­se, ut et­iam si­ne tor­men­tis eis­dem cre­da­tur: nam ae­tas, in­quit, quae ad­ver­sus as­pe­ri­ta­tem quaes­tio­nis eos in­ter­im tue­ri vi­de­tur, su­spec­tio­res quo­que eos­dem fa­cit ad men­tien­di fa­ci­li­ta­tem. 2Eum, qui vin­di­can­ti ser­vum ca­vit, do­mi­ni lo­co ha­ben­dum et id­eo in ca­put eius ser­vos tor­que­ri non pos­se di­vus Pius in haec ver­ba re­scrip­sit: ‘Cau­sam tuam aliis pro­ba­tio­ni­bus in­sti­tue­re de­bes: nam de ser­vis quaes­tio ha­be­ri non de­bet, cum pos­ses­sor he­redi­ta­tis, qui pe­ti­to­ri sa­tis­de­dit, in­ter­im do­mi­ni lo­co ha­bea­tur’.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 48,19,27Idem li­bro quin­to de co­gni­tio­ni­bus. Di­vi fra­tres Ar­run­tio Si­lo­ni re­scrip­se­runt non so­le­re prae­si­des pro­vin­cia­rum ea quae pro­nun­tia­ve­runt ip­sos re­scin­de­re. Ve­ti­nae quo­que Ita­li­cen­si re­scrip­se­runt suam mu­ta­re sen­ten­tiam ne­mi­nem pos­se id­que in­so­li­tum es­se fie­ri. si ta­men de se quis men­ti­tus fue­rit vel, cum non ha­be­ret pro­ba­tio­num in­stru­men­ta, quae post­ea rep­pererit, poe­na ad­flic­tus sit, non­nul­la ex­stant prin­ci­pa­lia re­scrip­ta, qui­bus vel poe­na eo­rum mi­nu­ta est vel in in­te­grum re­sti­tu­tio con­ces­sa. sed id dum­ta­xat a prin­ci­pi­bus fie­ri pot­est. 1De de­cu­rio­ni­bus et prin­ci­pa­li­bus ci­vi­ta­tium, qui ca­pi­ta­le ad­mi­se­runt, man­da­tis ca­ve­tur, ut, si quis id ad­mis­sis­se vi­dea­tur, prop­ter quod rele­gan­dus ex­tra pro­vin­ciam in in­su­lam sit, im­pe­ra­to­ri scri­ba­tur ad­iec­ta sen­ten­tia a prae­si­de. 2Alio quo­que ca­pi­te man­da­to­rum in haec ver­ba ca­ve­tur: ‘Si qui ex prin­ci­pa­li­bus ali­cu­ius ci­vi­ta­tis la­tro­ci­nium fe­ce­rint aliud­ve quod fa­ci­nus, ut ca­pi­ta­lem poe­nam me­ruis­se vi­dean­tur, com­mi­se­rint, vinc­tos eos cus­to­dies et mi­hi scri­bes et ad­icies, quid quis­que com­mi­se­rit’.

Übersetzung nicht erfasst.

Ex libro VI

Dig. 1,19,3Cal­lis­tra­tus li­bro sex­to de co­gni­tio­ni­bus. Cu­ra­to­res Cae­sa­ris ius de­por­tan­di non ha­bent, quia hu­ius poe­nae con­sti­tuen­dae ius non ha­bent. 1Si ta­men qua­si tu­mul­tuo­sum vel in­iu­rio­sum ad­ver­sus co­lo­nos Cae­sa­ris pro­hi­bue­rint in prae­dia Cae­sa­ria­na ac­ce­de­re, abs­ti­ne­re de­be­bit id­que di­vus Pius Iu­lio re­scrip­sit. 2De­in­de ne­que red­ire cui­quam per­mit­te­re pos­sunt id­que im­pe­ra­to­res nos­tri Se­ve­rus et An­to­ni­nus ad li­bel­lum Her­miae re­scrip­se­runt.

Callistrat. lib. VI. de Cognit. Das Recht zu deportiren, haben die Procuratoren des Kaisers nicht, weil sie kein Recht haben, diese Strafe zu verhängen. 1Wenn sie aber Jemanden, als einen Störenfried, oder der sich widerrechtlicher Handlungen gegen des Kaisers Pächter schuldig gemacht, verbieten, die kaiserlichen Güter zu betreten, so muss er dem Folge leisten; dies hat der Kaiser Pius an den Julius rescribirt. 2Sie können aber auch Niemanden nachher die Rückkehr erlauben; dies haben unsere Kaiser Severus und Antoninus auf den Antrag der Hermia rescribirt.

Dig. 11,4,2Cal­lis­tra­tus li­bro sex­to co­gni­tio­num. Fu­gi­ti­vi sim­pli­ces do­mi­nis red­den­di sunt: sed si pro li­be­ro se ges­se­rint, gra­vius co­er­ce­ri so­lent.

Callistrat. lib. VI. Cognit. Diejenigen, welche blos davon gelaufen sind, müssen ihren Herren zurückgegeben, wenn sie sich aber als Freie aufgeführt haben, pflegen sie härter bestraft zu werden.

Dig. 47,14,3Cal­lis­tra­tus li­bro sex­to de co­gni­tio­ni­bus. Oves pro nu­me­ro ab­ac­ta­rum aut fu­rem aut ab­igeum fa­ciunt. qui­dam de­cem oves gre­gem es­se pu­ta­ve­runt: por­cos et­iam quin­que vel quat­tuor ab­ac­tos, equum bo­vem vel unum ab­igea­tus cri­men fa­ce­re. 1Eum quo­que ple­nius co­er­cen­dum, qui a sta­bu­lo ab­egit do­mi­tum pe­cus, non a sil­va nec gre­ge. 2Qui sae­pius ab­ege­runt, li­cet sem­per unum vel al­te­rum pe­cus sub­ri­pue­rint, ta­men ab­igei sunt. 3Re­cep­to­res ab­igeo­rum qua poe­na plec­ti de­beant, epis­tu­la di­vi Tra­ia­ni ita ca­ve­tur, ut ex­tra ter­ram Ita­liam de­cem an­nis rele­ga­ren­tur.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 48,3,13Idem li­bro sex­to de co­gni­tio­ni­bus. In eos, qui, cum re­cep­ti es­sent in car­ce­rem, con­spi­ra­ve­rint, ut rup­tis vin­cu­lis et ef­frac­to car­ce­re eva­dant, am­plius, quam cau­sa ex qua re­cep­ti sunt re­pos­cit, con­sti­tuen­dum est quam­vis in­no­cen­tes in­ve­nian­tur ex eo cri­mi­ne, prop­ter quod in­pac­ti sunt in car­ce­re, ta­men pu­nien­di sunt: eos ve­ro, qui con­spi­ra­tio­nem eo­rum de­te­xe­rint, rele­van­dos.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 48,8,14Cal­lis­tra­tus li­bro sex­to de co­gni­tio­ni­bus. Di­vus Ha­d­ria­nus in haec ver­ba re­scrip­sit: ‘in ma­le­fi­ciis vo­lun­tas spec­ta­tur, non ex­itus’.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 48,15,6Cal­lis­tra­tus li­bro sex­to de co­gni­tio­ni­bus. Non sta­tim pla­gia­rium es­se, qui fur­ti cri­mi­ne ob ser­vos alie­nos in­ter­cep­tos te­ne­tur, di­vus Ha­d­ria­nus in haec ver­ba re­scrip­sit: ‘Ser­vos alie­nos qui sol­li­ci­ta­ve­rit aut in­ter­ce­pe­rit, cri­mi­ne pla­gii, quod il­li in­ten­di­tur, te­n­ea­tur nec ne, fa­cit quaes­tio­nem: et id­eo non me con­su­li de ea re opor­tet, sed quod ve­ris­si­mum in re prae­sen­ti co­gnos­ci­tur, se­qui iu­di­cem opor­tet. pla­ne au­tem sci­re de­bet pos­se ali­quem fur­ti cri­mi­ne ob ser­vos alie­nos in­ter­cep­tos te­ne­ri nec id­cir­co ta­men sta­tim pla­gia­rium es­se ex­is­ti­ma­ri’. 1Idem prin­ceps de ea­dem re in haec ver­ba re­scrip­sit: ‘Apud quem unus aut al­ter fue­rit fu­gi­ti­vus in­ven­tus, qui ope­ras suas lo­ca­ve­rint ut pas­ce­ren­tur, et uti­que si idem ant­ea apud alios opus fe­ce­rint, hunc sup­pres­so­rem non iu­re quis di­xe­rit’. 2Le­ge Fa­bia ca­ve­tur, ut li­ber, qui ho­mi­nem in­ge­nuum vel li­ber­ti­num in­vi­tum ce­la­ve­rit in­vinc­tum ha­bue­rit eme­rit sciens do­lo ma­lo qui­ve in ea­rum qua re so­cius erit, qui­que ser­vo alie­no ser­vae­ve per­sua­se­rit, ut a do­mi­no do­mi­na­ve fu­giat, vel eum eam­ve in­vi­to vel in­scien­te do­mi­no do­mi­na­ve ce­la­ve­rit, in­vinc­tum ha­bue­rit eme­rit sciens do­lo ma­lo qui­ve in ea re so­cius erit, eius poe­na te­n­ea­tur.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 48,19,7Cal­lis­tra­tus li­bro sex­to de co­gni­tio­ni­bus. (vel­uti fus­tium, ad­mo­ni­tio: fla­gel­lo­rum, cas­ti­ga­tio: vin­cu­lo­rum, ver­be­ra­tio)

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 48,19,28Idem li­bro sex­to de co­gni­tio­ni­bus. Ca­pi­ta­lium poe­na­rum fe­re is­ti gra­dus sunt. sum­mum sup­pli­cium es­se vi­de­tur ad fur­cam dam­na­tio. item vi­vi cre­ma­tio: quod quam­quam sum­mi sup­pli­cii ap­pel­la­tio­ne me­ri­to con­ti­ne­re­tur, ta­men eo, quod post­ea id ge­nus poe­nae ad­in­ven­tum est, pos­te­rius pri­mo vi­sum est. item ca­pi­tis am­pu­ta­tio. de­in­de pro­xi­ma mor­ti poe­na me­tal­li co­er­ci­tio. post de­in­de in in­su­lam de­por­ta­tio. 1Ce­te­rae poe­nae ad ex­is­ti­ma­tio­nem, non ad ca­pi­tis pe­ri­cu­lum per­ti­nent, vel­uti rele­ga­tio ad tem­pus, vel in per­pe­tuum, vel in in­su­lam, vel cum in opus quis pu­bli­cum da­tur, vel cum fus­tium ic­tu sub­ici­tur. 2Non om­nes fus­ti­bus cae­di so­lent, sed hi dum­ta­xat qui li­be­ri sunt et qui­dem te­nuio­res ho­mi­nes: ho­nes­tio­res ve­ro fus­ti­bus non sub­iciun­tur, id­que prin­ci­pa­li­bus re­scrip­tis spe­cia­li­ter ex­pri­mi­tur. 3So­lent qui­dam, qui vol­go se iu­ve­nes ap­pel­lant, in qui­bus­dam ci­vi­ta­ti­bus tur­bu­len­tis se ad­cla­ma­tio­ni­bus po­pu­la­rium ac­com­mo­da­re. qui si am­plius ni­hil ad­mi­se­rint nec an­te sint a prae­si­de ad­mo­ni­ti, fus­ti­bus cae­si di­mit­tun­tur aut et­iam spec­ta­cu­lis eis in­ter­di­ci­tur. quod si ita cor­rec­ti in eis­dem de­pre­hen­dan­tur, ex­ilio pu­nien­di sunt, non­num­quam ca­pi­te plec­ten­di, sci­li­cet cum sae­pius sed­itio­se et tur­bu­len­te se ges­se­rint et ali­quo­tiens ad­pre­hen­si trac­ta­ti cle­men­tius in ea­dem te­me­ri­ta­te pro­pos­i­ti per­se­ve­ra­ve­rint. 4Ser­vi cae­si so­lent do­mi­nis red­di. 5Et ut ge­ne­ra­li­ter di­xe­rim, om­nes, qui fus­ti­bus cae­di pro­hi­ben­tur, ean­dem ha­be­re ho­no­ris re­ve­ren­tiam de­bent, quam de­cu­rio­nes ha­bent. est enim in­con­stans di­ce­re eum, quem prin­ci­pa­les con­sti­tu­tio­nes fus­ti­bus sub­ici pro­hi­bue­runt, in me­tal­lum da­ri pos­se. 6Di­vus Ha­d­ria­nus in haec ver­ba re­scrip­sit: ‘In opus me­tal­li ad tem­pus ne­mo dam­na­ri de­bet. sed qui ad tem­pus dam­na­tus est, et­iam­si fa­ciet me­tal­lic­um opus, non in me­tal­lum dam­na­tus es­se in­tel­le­gi de­bet: hu­ius enim li­ber­tas ma­net, quam­diu et­iam hi, qui in per­pe­tuum opus dam­nan­tur’. pro­in­de et mu­lie­res hoc mo­do dam­na­tae li­be­ros pa­riunt. 7Ad sta­tuas con­fu­ge­re vel ima­gi­nes prin­ci­pum in in­iu­riam al­te­rius pro­hi­bi­tum est. cum enim le­ges om­ni­bus ho­mi­ni­bus ae­qua­li­ter se­cu­ri­ta­tem tri­buant, me­ri­to vi­sum est in in­iu­riam po­tius al­te­rius quam sui de­fen­sio­nis gra­tia ad sta­tuas vel ima­gi­nes prin­ci­pum con­fu­ge­re: ni­si si quis ex vin­cu­lis vel cus­to­dia de­ten­tus a po­ten­tio­ri­bus ad hu­ius­mo­di prae­si­dium con­fu­ge­rit: his enim ve­nia tri­buen­da est. ne au­tem ad sta­tuas vel ima­gi­nes quis con­fu­giat, se­na­tus cen­suit: eum­que, qui ima­gi­nem Cae­sa­ris in in­vi­diam al­te­rius prae­tu­lis­set, in vin­cu­la pu­bli­ca co­er­ce­ri di­vus Pius re­scrip­sit. 8Om­nia ad­mis­sa in pa­tro­num pa­tro­ni­ve fi­lium pa­trem pro­pin­quum ma­ri­tum uxo­rem ce­te­ras­que ne­ces­si­tu­di­nes gra­vius vin­di­can­da sunt quam in ex­tra­neos. 9Ve­nena­rii ca­pi­te pu­nien­di sunt aut, si dig­ni­ta­tis re­spec­tum agi opor­tue­rit, de­por­tan­di. 10Gras­sa­to­res, qui prae­dae cau­sa id fa­ciunt, pro­xi­mi la­tro­ni­bus ha­ben­tur. et si cum fer­ro ad­gre­di et spo­lia­re in­sti­tue­runt, ca­pi­te pu­niun­tur, uti­que si sae­pius at­que in iti­ne­ri­bus hoc ad­mi­se­runt: ce­te­ri in me­tal­lum dan­tur vel in in­su­las rele­gan­tur. 11Ig­ni cre­man­tur ple­rum­que ser­vi, qui sa­lu­ti do­mi­no­rum suo­rum in­si­dia­ve­rint, non­num­quam et­iam li­be­ri ple­be­ii et hu­mi­les per­so­nae. 12In­cen­dia­rii ca­pi­te pu­niun­tur, qui ob in­imi­ci­tias vel prae­dae cau­sa in­cen­de­rint in­tra op­pi­dum: et ple­rum­que vi­vi ex­urun­tur. qui ve­ro ca­sam aut vil­lam, ali­quo le­nius. nam for­tui­ta in­cen­dia, si, cum vi­ta­ri pos­sent, per neg­le­gen­tiam eo­rum, apud quos or­ta sunt, dam­no vi­ci­nis fue­runt, ci­vi­li­ter ex­er­cen­tur (ut qui iac­tu­ra ad­fec­tus est, dam­ni dis­cep­tet) vel mo­di­ce vin­di­ca­re­tur. 13In ex­uli­bus gra­dus poe­na­rum con­sti­tu­ti edic­to di­vi Ha­d­ria­ni, ut qui ad tem­pus rele­ga­tus est, si red­eat in in­su­lam rele­ge­tur, qui rele­ga­tus in in­su­lam ex­ces­se­rit, in in­su­lam de­por­te­tur, qui de­por­ta­tus eva­se­rit, ca­pi­te pu­nia­tur. 14Ita et in cus­to­diis gra­dum ser­van­dum es­se idem prin­ceps re­scrip­sit, id est ut, qui in tem­pus dam­na­ti erant, in per­pe­tuum dam­na­ren­tur, qui in per­pe­tuum dam­na­ti erant, in me­tal­lum dam­na­ren­tur, qui in me­tal­lum dam­na­ti id ad­mi­se­rint, sum­mo sup­pli­cio ad­fi­ce­ren­tur. 15Fa­mo­sos la­tro­nes in his lo­cis, ubi gras­sa­ti sunt, fur­ca fi­gen­dos com­plu­ri­bus pla­cuit, ut et con­spec­tu de­ter­rean­tur alii ab is­dem fa­ci­no­ri­bus et so­la­cio sit co­gna­tis et ad­fi­ni­bus in­ter­emp­to­rum eo­dem lo­co poe­na red­di­ta, in quo la­tro­nes ho­mi­ci­dia fe­cis­sent: non­nul­li et­iam ad bes­tias hos dam­na­ve­runt. 16Ma­io­res nos­tri in om­ni sup­pli­cio se­ve­rius ser­vos quam li­be­ros, fa­mo­sos quam in­te­grae fa­mae ho­mi­nes pu­nie­runt.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 48,20,2Idem li­bro sex­to de co­gni­tio­ni­bus. Non ut quis in car­ce­rem duc­tus est, spo­lia­ri eum opor­tet, sed post con­dem­na­tio­nem: id­que di­vus Ha­d­ria­nus re­scrip­sit.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 49,14,12Cal­lis­tra­tus li­bro sex­to de co­gni­tio­ni­bus. In me­tal­lum dam­na­tis li­ber­tas ad­imi­tur, cum et­iam ver­be­ri­bus ser­vi­li­bus co­er­cen­tur. sa­ne per hu­ius­mo­di per­so­nam fis­co ni­hil ad­quiri di­vus Pius re­scrip­sit: et id­eo quod le­ga­tum erat ei, qui post­ea in me­tal­lum dam­na­tus erat, ad fis­cum non per­ti­ne­re re­scrip­sit ma­gis­que ait poe­nae eos quam fis­ci ser­vos es­se.

Übersetzung nicht erfasst.

Dig. 50,2,12Idem li­bro sex­to co­gni­tio­num. Eos, qui uten­si­lia neg­otian­tur et ven­dunt, li­cet ab ae­di­li­bus cae­dun­tur, non opor­tet qua­si vi­les per­so­nas neg­le­gi. de­ni­que non sunt pro­hi­bi­ti hu­ius­mo­di ho­mi­nes de­cu­rio­na­tum vel ali­quem ho­no­rem in sua pa­tria pe­te­re: nec enim in­fa­mes sunt. sed ne qui­dem ar­cen­tur ho­no­ri­bus, qui ab ae­di­li­bus fla­gel­lis cae­si sunt, quam­quam iu­re suo ita ae­di­les of­fi­cio is­to fun­gan­tur. in­ho­nes­tum ta­men pu­to es­se hu­ius­mo­di per­so­nas fla­gel­lo­rum ic­ti­bus sub­iec­tas in or­di­nem re­ci­pi, et ma­xi­me in eis ci­vi­ta­ti­bus, quae co­piam vi­ro­rum ho­nes­to­rum ha­beant: nam pau­ci­tas eo­rum, qui mu­ne­ri­bus pu­bli­cis fun­gi de­beant, ne­ces­sa­ria et­iam hos ad dig­ni­ta­tem mu­ni­ci­pa­lem, si fa­cul­ta­tes ha­beant, in­vi­tat.

Übersetzung nicht erfasst.